عاطفه میرافضل
امام‌حسين‌عليه‌السلام در جريان نهضت خويش بعد از طی مسيری نسبتا طولاني و گذر از منازل متعدد روز دوم محرم سال ۶۱ هجری قمری وارد سرزمين كربلا شدند و تا روز عاشورا كه مدت هشت روز در آن سرزمين اقامت داشتند اقدامات مهمی انجام دادند و خطبه‌های زيادی جهت اثبات حقانيت خود و جلوگيری از خون‌ريزی انجام دادند و به گفته منابع تاريخی در همان بدو ورود محلي را كه اكنون مرقد آن حضرت در آن واقع است خريداری كردند. (1) بنابر نقل برخي از منابع از هر طرف چهار ميل از مالكان آن خريداری نموده و دوباره به مالكان صدقه دادند. و شرط كردند كه آن‌ها زائران را سه روز ميهمان كنند و به مزار حضرت راهنمايی کنند.
در اين رابطه روايتي هم از امام صادق‌عليه‌السلام وارد شده كه در تعيين حدود حرم امام‌حسين‌عليه‌السلام می‌فرمايند: حرم امام‌حسين كه آن را خريداری كرد چهار ميل در چهار ميل از اطراف قبر است و اين محل برای اولاد آن حضرت و دوستداران حلال ولی برای غير از آن‌ها كه با اولاد حضرت مخالفت كنند حرام است و در آن سرزمين بركت است. (2)
در مقتل‌المقرم از قول امام‌صادق‌عليه‌السلام نيز وارد شده كه امامحسينعلیهالسلام وقتی آن زمين را خريداري و به اهالی صدقه داد با آن‌ها شرط كرد ولی آن‌ها به شرط امام عمل نكردند. (۳)
با توجه به مطالب گفته شده و روايتي كه از امام‌صادق‌عليه‌السلام در اين رابطه نقل شده می‌توان به اين نتيجه رسيد كه امام‌حسين‌عليه‌السلام چون از شهادت خويش خبر داشت و آن را از طريق پيامبر و امام‌علی‌عليه‌السلام شنيده بود و حتی موضع آن را می‌دانست لذا قبل از شروع جنگ آن محل را خريداری كرده و با شروطی به اهالي صدقه می‌دهد.
اما اينكه گفته شده حضرت به زور شمشير آن زمين‌ها را گرفته اين نمی‌تواند درست باشد زیرا اولا امام در جنگ موضع دفاعی داشته نه تهاجمی، دوما از امام‌صادق خلاف اين عقيده نقل شده و ثالثا مدت جنگ اين اجازه را نمی‌داد كه امام محلی را تصرف كند و به دوستداران خود هديه كند و در نهايت اينكه امام در آن جنگ به شهادت رسيدند و كوفيان همه خيمه‌گاه را تصرف كردند و به آتش زدند و خاندان امام را به اسارت بردند پس اين گفته نمي تواند درست باشد. چون امام برای فتوحات و جنگ با كفار نرفته بود. (بلكه زميني كه در آن جنگ واقع شد ملك اهل غاضريه بود امام از آن‌ها خريداری كرد تا مباح و در آينده زيارتگاه مؤمنان باشد.)
نظر کارشناس
حجت‌الاسلام «يعقوب جعفري»؛ پژوهشگردینی نیز در این‌باره می‌گوید:
امامحسينعلیهالسلام يك روز پس از ورود به دشت نينوا، نواحی اطراف قتلگاه خود و يارانش را خريد و سپس آن را به ساكنان قبلی همان منطقه بازگرداند تا در زمين خود به شهادت برسد.
در فقه اصطلاحی به نام اراضی «مفتوحه العنوه» وجود دارد كه شامل سرزمين هايی است كه مسلمانان در لشكركشی‌های خود آن را فتح كرده‌اند. اگر اين جنگ‌ها به امر پيامبرصلیاللهعلیهوآلهوسلم و ائمه‌علیه‌السلام بوده باشد، اين زمين‌ها نيز حكم خاص خود را خواهند داشت. يعني كسی نمی‌تواند مالك آن‌ها شود و مالكيت از آن همه مسلمانان است. اگر اين زمين‌ها آباد شده باشد، ساكنان زمين‌ها، مالك محسوب نمی‌شوند و بايد به بيت‌المال خراج بدهند ولي اگر در هنگام لشكركشی آباد نباشند به امام مسلمين اختصاص دارد و اگر افرادی به احيای زمين بپردازند، مالك آن می‌شوند.
منطقه بين‌النهرين يعنی فاصله بين دو
رود دجله و فرات در سرزمين عراق از اين نوع زمين‌ها بوده و حكم آن در فقه شيعه و
اهل سنت ذكر شده و شيعه معتقد است، اگر زمين كربلا در آن زمان آباد نبوده متعلق به
امام معصوم‌علیه‌السلام بوده و مردم می‌توانند آن را احيا كنند و مالك آن شوند.
امامحسينعلیهالسلام قسمتي از زمين
كربلا را كه در ميان چند روستا و آبادی از جمله غاضريه، طف و نينوا بود از قبيله
بنی‌اسد كه در يكي از اين آبادی‌ها زندگی می‌كردند، به مبلغ 60 هزار درهم خريداری
كرد.
به گفته وی، حضرت سيدالشهداعلیه‌السلام
زمين كربلا را پس از خريدن دوباره به قبيله بنی‌اسد برگرداند ولی شرط كرد تا از
كساني كه به اين سرزمين می‌آيند؛ پذيرايی كنند. به عبارت ديگر امام‌علیه‌السلام
اين سرزمين را وقف نكرد بلكه آن در اختيار اهالی آن منطقه نهاد.
اين سيره ائمه معصومين‌علیه‌السلام
بود، چنانچه در كتاب
«اللؤلؤه الغاليه»
نوشته «سيد ابوطالب قائينی» از مجتهدان و علمای قرن سيزدهم آمده است: حضرت علی‌علیه‌السلام
نيز وقتي از جنگ صفين برمی‌گشت، سرزمينی را در عراق كه كوفه نيز جزيی از آن بود، خريداری
كرد و سپس به صاحبان قبلی‌اش بازگرداند.
اميرمومنان‌علیه‌السلام در پاسخ به كسانی
كه از اين اقدام حضرت شگفت‌زده شده بودند، فرمود «خواستم اين سرزمين مال من باشد.
چون از پيامبرصلیاللهعلیهوآلهوسلم شنيدم كه از كوفه و اطراف آن عده زيادي
وارد بهشت مي شوند و من خواستم تا مردم از ملك من به بهشت بروند.
مرحوم قائينی در كتاب خود حتي با
استناد به روايتی می‌گويد، حضرت ابراهيم‌علیه‌السلام نيز سرزمين مكه را خريداری
كرد و سپس آن را به صاحبانش برگرداند تا هر عبادتی در آنجا انجام شد، آن حضرت نيز
در آن عبادات شريك باشد.
(۱) طريحی، مجمع‌البحرين، واژه (كربل)؛ و مقرّم، مقتل، بيروت، دارالكتب اسلاميه، چاپ پنجم، صفحه 196، و نظری منفرد، قصه كربلا.
(۲) همان، واژه حرم.
(۳) مقرّم، «پيشين» صفحه 196