مریم کمالی‌نژاد
محرم از راه رسیده و حال و هوای کوچه و خیابان و خانه‌هامان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. کودکان هم به‌طبع، تحت تأثیر این فضا قرار خواهند گرفت. حضور در مجالس و مراسم‌های مذهبی و عزاداری به همراه کودکان، ذهن کوچک آن‌ها را پر از پرسش‌هایی خواهد کرد که شما باید با پاسخ‌های‌تان، اثر تربیتی این فضا را دو چندان کنید. بخواهیم یا نه، فضای محرم، مملو از غم و اندوه است و ما می‌بایست این اندوه جاری را مدیریت کنیم. مدیریت کردن یعنی بتوانیم تشخیص بدهیم که چه موقع، چطور و چقدر از این فضا استفاده تربیتی و مثبت کنیم. با ما همراه باشید تا چند نکته را با هم بررسی کنیم:
شناخت هیجانات
کودکان هم مانند شما متوجه فضای اندوهناک محرم هستند. برخی والدین باور نمی‌کنند که فرزند سه ساله‌شان هم مانند خودشان، درکی از این حال و هوا داشته باشد. اما باید باورکنید که هیجانات ـ غم، شادی، خشم و ترس ـ در کودکان ما هم وجود دارد. تنها تفاوت‌شان با ما بزرگ‌ترها این است که هنوز به قدر کافی مدیریت و کنترل آن‌ها را نیاموخته‌اند و به‌همین‌دلیل زودتر و عمیق‌تر در آن غوطه‌ور می‌شوند و احساسات‌شان را بیشتر بروز می‌دهند. بچه‌ای که با شنیدن خبر رفتن به شهربازی ناگهان شروع می‌کند به جیغ‌کشیدن و بالا و پایین پریدن و رقصیدن، دارد خوشحالی‌اش را بروز می‌دهد، در‌حالی‌که یک بزرگسال به‌ندرت ممکن است با شنیدن خبری بی‌نهایت خوشحال‌کننده، چنین رفتاری بروز دهد. همچنین، چون بچه‌ها هنوز آن‌قدری به خودآگاهی نرسیده‌اند که بدانند چطور باید هیجانات‌شان را بروز دهند که منتقل‌کننده همان احساس خاص باشد، ممکن است دست به رفتارهایی بزنند یا بروز و ظهوری از هیجان را ارائه دهند که هیچ ربطی به آن احساس ندارد. به‌طور‌مثال، کودکی که از شدت گرسنگی شروع به بهانه‌گیری می‌کند یا گریه و زاری راه می‌اندازد اما نمی‌گوید: گرسنه‌ام. یا بچه‌ای که برای ابراز خوشحالی‌اش به سر و کله پدرش می‌کوبد و روی مبل و تخت بالا و پایین می‌پرد.
پس سعی کنید با مطالعه رفتار کودکتان و صحبت کردن با او، هم از احساساتش باخبر شوید و هم کنترل و نحوه درست بروز هیجان را به او آموزش دهید؛ «به جای گریه کردن می‌تونی بگی گرسنه‌ام و مطمئن باش مامان فوری برات غذا میاره».
احساسات خود و فرزندتان را انکار نکنید
لابد برایتان پیش آمده که مشغول گریه کردن بوده‌اید و فرزندتان با دست‌های کوچکش، چادر و روسری‌تان را کنار زده و اشک‌هایتان را پاک کرده و ملتمسانه خواسته است که گریه نکنید. در این مواقع چه می‌کنید؟ درصد بالایی از مادرهایی که می‌شناسم در مقابله با این صحنه، لبخند می‌زنند، فرزندشان را در آغوش می‌گیرند و می‌گویند: نه مامان گریه نمی‌کنه که، چشمام داره می‌سوزه فقط! یا اشک‌هایشان را پاک می‌کنند و می‌گویند: باشه قربونت برم، گریه نمی‌کنم».
به نظر شما این رفتار صحیح است؟ تا یک‌جایی درست است. لبخند زدن و کودک را در آغوش گرفتن کار غلطی نیست. اما نه احساس خودتان و نه کودکتان را هرگز انکار نکنید یا به او دروغ نگویید. وقتی ناراحت هستید با کلماتی مثبت و لحنی آرام که کودک را دچار تشویق و اندوه خارج از توانش نکند، به او بگویید که ناراحتید. مشخصا در مورد ماه محرم و شرکت در مراسم عزاداری خوب است که کودک را پیش از روبرو شدن با عزاداری، آماده کنید.
ترس از صدای بلند
دسته‌های عزاداری با صدای طبل و زنجیرزنی، جمعیت زیاد و مشکی‌پوش و باندهای پرسر و صدای مداحی، ممکن است کودک را دچار ترس و وهم کند که دارد بلایی سرش می‌آید. مریم، در چهار سالگی‌اش، در یک مکان مذهبی، با مادری که به‌سختی بغلش کرده بود، بین جمعیت گیر افتاده است و هنوز که هنوز است تلخی آن روز و حس عدم امنیت و آسیب دیدن را پس از بیست سال، فراموش نکرده است و به‌ندرت حاضر می‌شود در مراسم‌های عزاداری آیینی شرکت کند.
با کودکتان صحبت کنید. به‌ویژه اگر شرکت کردن در مراسم آیینی برای خانوده شما محدود به سالی یکی دو بار است و فقط شامل محرم و رمضان می‌شود و فرزندتان آشنایی چندانی با این فضا ندارد. درباره ادوات موسیقی صحبت کنید. برایش یک طبل کوچک و زنجیر بخرید و بگویید که کارکرد و فلسفه استفاده از آن‌ها چیست. پیش از آن مطالعه کنید تا خوب بدانید که فلسفه‌شان واقعا چیست.
حماسه یا اندوه
بهتر است که بعد حماسی و تربیتی واقعه عاشورا را بیش از بعد اندوه آن برای کودک درون‌سازی کنید. زندگی اصحاب عاشورا از امام حسین‌علیه‌السلام گرفته تا فرزندان و پیروان ایشان، سرشار از نکات و داستان‌های تربیتی است. به جای آن‌که داستان شهید شدن مظلومانه حضرت علی‌اصغرعلیه‌السلام را با آب و تاب اندوهناک برای کودکتان که هنوز درک صحیحی از موقعیت‌ها را ندارد، تعریف کنید، از شجاعت، ادب، مهربانی و دین‌داری امام حسن‌علیه‌السلام و یاران‌شان بگویید.
شرکت در هیئت
بالأخره در این ایام، وقتی پیش می‌آید که می‌خواهید در یک مراسم عزاداری شرکت کنید. در مورد شرکت در مراسم چند نکته را به‌عنوان یک والد در نظر بگیرید. اول این‌که سن و سال کودکتان چقدر است، آیا می‌تواند خودش به‌تنهایی سرش را گرم کند؟ می‌تواند به‌تنهایی نیازهایی مثل رفتن به دستشویی را مرتفع کند؟ می‌تواند چند ساعت تمام را یک‌جا بنشیند؟ چقدر ممکن است رفت و آمدش برای دیگران مزاحمت ایجاد کند و مورد سرزنش و عتاب بقیه قرار بگیرد؟ آیا بچه‌تان آن‌قدر کوچک است که ممکن است به‌هر‌دلیلی گریه کردن را شروع کند و شما نتوانید به‌هیچ روشی آرامش کنید؟ هنوز دچار دردهای کولیک است؟
با پاسخ به این سؤالات شرایط فرزندتان را بسنجید و بعد انتخاب کنید که کدام هیئت را بروید. ساعت شروع و اتمام هیئات متفاوت است. برخی مراسم‌ها صبح برگزار می‌شوند و برخی عصر و بقیه شب. گاهی آن‌قدر شلوغ‌اند که شما نمی‌توانید جایی برای خود و فرزندتان پیدا کنید و بعضی از آن‌ها اعضایی مسن و آرام دارند که سر و کله زدن با فرزند شما از حوصله‌شان خارج است.
اما به طول کلی می‌توانیم چند توصیه بکنیم:
اول این‌که به‌عنوان یک مادر یا پدری که با کودکش به مراسم آمده است، قید ردیف‌های جلو و پر جمعیت را بزنید. جایی را انتخاب کنید که رفت و آمد برایتان راحت باشد، قبل از ورود به مراسم از مکان سرویس‌های بهداشتی مطلع شوید. اگر مراسم بیش از یک ساعت طول می‌کشد، دست فرزندتان را بگیرید و در فضای آزاد با هم قدم بزنید و اجازه بدهید بدود و بازی کند. توقع نداشته باشید دو ساعت تمام یک‌جا در تاریکی بنشیند و صدایش در نیاید.
اسباب‌بازی و خوراکی مورد علاقه کودک را با خودتان ببرید و تمام تلاش‌تان را بکنید که همان‌طور که علاقه‌مندید فرزندتان فضای محرم را درک کند، در کنارش خاطره‌ای دلنشین و دوست داشتنی هم از این فضا برایش به یادگار بماند.
معمولا بچه‌ها از مراسم‌های دسته‌جمعی مثل زنجیرزنی و سینه‌زنی با کودکان دیگر، استقبال می‌کنند. اجازه دهید در این مراسم‌ها شرکت کند.
پیام عاشورا
پیام عاشورا برای ما قطعا اشک ریختن و سوختن به‌مدت دو ماه و تمام شدن و رفتنش نیست. سعی کنید پیام اصلی عاشورا را که تمامی‌اش تربیتی و مثبت است به کودکتان بیاموزید. از امام حسین‌علیه‌السلام برای او شخصیتی دوست داشتنی و قهرمان بسازید. به او یاد بدهید که اگر از نذری‌های محرم استفاده می‌کند باید هوای محیط زیست و تمیز نگه‌داشتن کوچه و خیابان را هم داشته باشد و این کاری است که باعث می‌شود امام او را دوست داشته باشد. به او صبور بودن و راه داده به بقیه و دوست داشتن همنوع را بیاموزید. اجازه دهید فرزندتان تغییر اخلاقی شما را در این ماه به وضوح مشاهده کند.
کمک به فقرا و نیازمندان، چیزی است که در این ایام می‌توانید حسابی برای کودکتان درونی‌سازی‌اش کنید و قطعا نکات آموزنده دیگری که خوب است هم خودمان و هم فرزندان‌مان به آن‌ها توجه داشته باشیم.