فلسفه مرگ و پایان عمر در طب سنتی غلبه یکی از این ۴ طبع بر ۳ طبع دیگر است.
دکتر رضا منتظر محقق و پژوهشگر طب سنتی در گفتگو با خراسان و با اشاره به آیه «و لا رطب و لا یابس الا فی کتاب مبین» درباره مفهوم خشک (یابس) و رطب (مرطوب) در این آیه توضیح میدهد: خداوند متعال کل عالم هستی را به ۲ شق بزرگ خشک و تر تقسیم و علم تمام عالم را در کتاب مبین محفوظ کرده است. در نهجالبلاغه نیز حضرت علیعلیهالسلام در خطبه اول وجود انسان را ترکیبی از ۴ خلط شامل گرمی، سردی، تر و خشک میداند. بنابراین مزاج اساس خلقت است و نمیتوان در حفظ سلامت و در حوزه درمان از آن غافل بود.
استاد دانشگاه علوم اسلامی رضوی درباره انواع مزاجها میگوید: ۴ نوع مزاج کلی وجود دارد. ۲ مزاج گرم و ۲ مزاج سرد و ۲ مزاج خشک و ۲ مزاج تر است، ترکیب آنها مزاج گرم و مرطوب، گرم و خشک و سرد و مرطوب و سرد و خشک را تشکیل میدهد. ممکن است فردی از نظر گرمی و سردی معتدل باشد اما از نظر خشکی و تری زیاد باشد. در اینجا میگوییم که مزاج فرد تر است. در واقع مزاجی که بر دیگر مزاجها غلبه دارد، تعیین کننده مزاج فرد است. بنابراین ۴ مزاج مفرد هم داریم که عبارت است از سرد، گرم، خشک و تر.
دکتر منتظر در دامه میگوید: فردی که مزاجش گرم و خشک است، صفراوی مزاج است. بدن این دسته افراد حرارت زیادی دارد، پوستشان اغلب خشک است، اغلب لاغر هستند، عطش زیادی دارند، اگر فردی بداند مزاجش گرم و خشک است میتواند در رژیم غذایی خود نکاتی را لحاظ کند؛ به عنوان مثال نباید از ادویه زیاد استفاده کند. زیرا ادویه حرارت بدن را بالا میبرد و در مقابل باید از مواد غذایی سرد و مرطوب استفاده کند مثل کاهو، خیار، آلو.
افرادی که مزاجشان سرد و مرطوب است، بلغمی مزاج هستند. بیشتر آنها بدنشان سرد است و رطوبت زیادی دارد. این افراد نباید از ماست یا کاهو زیاد استفاده کنند. در عوض باید ادویه، گردو، دارچین، زنجبیل، خرما، زیتون بیشتر مصرف کنند.
کسانی که طبیعت گرم و مرطوب دارند افراد پرخون هستند و حجم خون در بدنشان بیش از حد معمول است و به همین دلیل به راحتی چهرهشان سرخ و برافروخته میشود. زود عصبانی میشوند، گرمایی هستند، عرق زیادی میکنند و حالت برافروختگی، کلافگی و سنگینی روی سینه دارند. این دسته از افراد بیشتر در معرض سکته قرار دارند و باید غذاهای سرد و خشک بیشتر بخورند. ترشی، سرکه، آبلیمو، آبغوره، کاهو، عرقیجات خنک، شاهتره و کاسنی برای آنها مفید است. مصرف گوشت برای دموی مزاجها مفید نیست زیرا خون بدن آنها را زیاد میکند. حجامت برای کم کردن غلظت خون برای این دسته از افراد بسیار مفید است. در مواردی این افراد به خون دماغ دچار میشوند و در این حالت بدن در واقع نسبت به پرخونی واکنش نشان میدهد و خون را دفع میکند.
در مزاج سرد و خشک که سودا گفته میشود هم نشانههایی برای تشخیص وجود دارد بیشتر سودایی مزاجها لاغر هستند، کف دست و پایشان عرق میکند و به علت مزاج خود از نظر روحی ـ روانی دچار مشکل میشوند. وسواس و تردید زیادی دارند و ضعف حافظه پیدا میکنند. نکته این جاست که مصرف بسیاری از فستفودها و غذاهای آماده، سودا را زیاد میکند. بهتر است افراد سودایی خاکشیر زیادی مصرف کنند و توت، گوشت گوسفند، ماهی، شربت سکنجبین را در رژیم خود بگنجانند و گوشت گاو و گوساله کمتر مصرف کنند.
گاهی فردی مزاج ترکیبی دارد یعنی پس از بررسی مشخص میشود معده فرد سرد و کبدش گرم است. این فرد اگر سردی بخورد ضعف میکند و اگر گرمی بخورد پوستش ملتهب میشود و پزشک باید مزاج فرد را به طور دقیق مشخص و سپس تلاش کند او را طبق مزاج ترکیبیاش درمان کند. فراموش نکنید که اساس سلامت در طب سنتی برقراری تعادل مزاجی است به نحوی که هیچ مزاجی بر دیگری غلبه نداشته باشد. حتی گفته میشود فلسفه مرگ و پایان عمر در طب سنتی غلبه یکی از این ۴ طبع بر ۳ طبع دیگر است.