مریم کمالی‌نژاد
خواباندن کودک مسأله‌ای است که در اغلب خانه‌ها تبدیل به یک معضل میشود، کودک یا نمی‌خوابد و در برابر خوابیدن تا آخرین توانی که در بدن دارد مقاومت می‌کند یا به تنهایی حاضر نیست که بخوابد و نیاز و وابستگی عجیبی به حضور والدینش دارد. همه‌مان می‌دانیم که نداشتن خواب کافی در بزرگسالی هم آدم را تحریک پذیر و رنجور می‌کند چه رسد به کودکان که اولویت اولشان باید خواب و استراحت باشد به همین خاطر است که والدین زیادی را در اطرافتان می‌بینید که می‌دانند مشکل لجبازی، بهانه‌گیری، خستگی و گریه‌های کودکشان کم خوابی است اما کودک حاضر نمی‌شود در مکانی آرام قرار بگیرد و بخوابد و خواباندنش نیاز به فراهم کردن شرایطی دارد که ممکن است همیشه و همه جا فراهم نباشد. چه کنیم که کودک به راحتی و در ساعتی که نیاز دارد به رختخوابش برود و چطور می‌توانیم وابستگی او را به حضور خودمان در هنگام خوابیدن، کم کنیم. با ما باشید تا به این سؤالات پاسخ داده و راهکارهایی برای رهایی از این مشکل پیشنهاد دهیم.
کودک شما چه سن و سالی دارد؟
این‌که کودک شما چه سن و سالی دارد مهم است، نوزاد معمولا راحت می‌خوابد، البته بعد از چهار ماهگی که دردهای کولیک را پشت سر گذاشته باشد، اما برخی از این نوزادان هم به روش‌های پردردسر برای خوابیدن عادت پیدا می‌کنند، مثل استفاده مداوم از «ننو» یا گهواره خاص یا حتما بغل کردن و راه رفتن، خوابیدن با صدای حرکت اتومبیل و... اما کودکان بزرگ‌تر تا قبل از ورود به مدرسه معمولا به خاطر حس کنجکاوی و لذتی که از کشفیات جدیدشان می‌برند نسبت به خوابیدن مقاومت می‌کنند. کودکان نوپا را تصور کنید که به تازگی توانسته درهای کابینت را باز کند و آن همه وسایل پر سروصدا و جذاب را کشف کند، این کودک به سختی تن به خوابیدن می‌دهد، چون می‌خواهد تا سر حد توان از آن‌چه در اختیارش گذاشته شده و برایش جذاب است، لذت ببرد. بنابراین خواباندن کودک در هر سنی نیاز به مهارت‌های متفاوتی دارد.
حالا وقت بازی نیست
زمانی که کودک باید بخوابد، با او ارتباط چشمی برقرار نکنید و لبخندهای معنادار تحویلش ندهید، با تکرار آواها و قلقلک دادن کودک، حواسش را به خودتان جلب نکنید، اگر نیمه شب کودک از خواب بیدار میشود نیز به این نکات دقت کنید.
تکان ندهید، راه نروید
اگر نوزادی دارید که هنوز الگوی خوابش شکل نگرفته است، حواستان باشد که از تکان تکان دادن و بغل کردن و راه رفتن برای سریع‌تر خواباندنش استفاده نکنید. فراموش نکنید که شما داری عاداتی را در فرزندتان به وجود می‌آورید که در ادامه با او خواهد ماند و هر نیمه شب که از خواب بیدار میشود برای دوباره خواباندنش شاید مجبور شوید چند کیلومتر راه بروید.
خواب در تختخواب نه بغل
ما نمی‌گوییم کودک را بغل نکنید، اتفاقا کودکتان را در آغوش بگیرید و کمی ـ فقط کمی ـ او را تکان دهید، اما قبل از این‌که کاملا به خواب برود به تختخواب منتقلش کنید. با این روش او آخرین چیزی که می‌بیند تختخواب است و یاد می‌گیرد که تختخواب جای خوابیدن است نه کاناپه یا اتومبیل و آغوش والدین.
قانون پنج دقیقه
زمانی که کودک را به تختخوابش منتقل کردید پنج دقیقه در کنارش بمانید بدون آن‌که با او ارتباط چشمی برقرار کنید یا با رفتاری خاص خواب را از سرش بپرانید. بعد از پنج دقیقه او را ترک کنید، اگر کودک ناآرامی کرد، دوباره بازگردید و پنج دقیقه دیگر بمانید و دوبار او را ترک کنید، آن‌قدر این قانون را ادامه دهید تا کودک به خواب رود.
شیشه شیر
از شیشه شیر برای خواباندن کودک استفاده نکنید. وقتی کودک هوشیار است به او غذا بدهید در غیر این صورت ذهن کودک بین شیشه شیر و خوابیدن نوعی وابستگی ایجاد می‌کند و تا شیشه شیر در دهان نداشته باشد نمی‌خوابد. از طرفی ورود شیر و هر نوع غذای دیگری پیش از خواب برای دستگاه گوارش کودک مناسب نیست و ممکن است کودک دچار ریفلاکس شده و ناآرامی کند.
سروصدا
اگر کودکتان به کمترین سروصدا واکنش نشان می‌دهد و با هر صدایی از خواب می‌پرد پیشنهادی برایتان داریم:
فن یا پنکه‌ای را روشن کنید که به طور مداوم صدایی آرام و یکنواخت تولید می‌کنند و باعث می‌شوند بقیه صداها کمتر به گوش برسند. دکتر کندی می‌گوید: «دستگاه تولید صدای سفید می‌تواند هم‌یار شما در خواب‌کردن نوزاد باشد. اگر روشن‌کردن این دستگاه تبدیل شود به برنامه‌ی منظم قبل از خواب، کودک شما متوجه میشود که وقتی دستگاه روشن شده وقت آرامش و خوابیدن است.» دل‌تان نمی‌خواهد پول‌تان را صرف خرید دستگاه نویزساز کنید؟ در اینترنت عبارت « white noise MP3s» را جستجو کنید تا صفحه دانلود این جور صداها را برایتان بیاورد. می‌توانید در این جور صفحات صداهایی مثل صدای سشوار را دانلود کنید.
هیجان بازی
اگر کودک در مرحله رشد تکامی جهش رشدی قرار دارد مثلا یاد گرفته سینه خیز برود یا دستش را به وسیله‌ای بگیرد و بایستد، احتمالا آن‌قدر با این مهارت جدید کیف می‌کند که حاضر نیست بخوابد. شما باید اجازه دهید کودک در زمان‌های بیداری آن‌قدر که دلش می‌خواهد از این مهارت جدیدش استفاده کرده و لذت ببرد که ارضا شود اگر مدام جلوی حرکت کودک و بازی کردنش را می‌گیرید و او را به نشستن و ساکت ماندن تشویق می‌کنید، در وقت خواب با مشکل روبرو خواهید شد. به کودکتان بفهمانید که دیگر وقت خواب است نه بازی و سر این موضوع محکم بایستید و وارد بازی‌اش نشوید. اگر کودک پرحرفی می‌کند و سروصدا درمی‌آورد، محل‌اش نگذارید.
با فرزند بزرگ‌تر چه کنیم؟
اگر با هر حرکت و صدای کودک با سرعتش به سراغش می‌روید او همیشه برای دوباره خوابیدن به حضور شما عادت کرده و نیاز دارد. اما اگر از ترس بیدار شدن خواهر و برادر بزرگ‌ترش این کار را می‌کنید، بهتر است قبل از این‌که به سمت نوزاد بروید، فرزند بزرگترتان را آرام کرده و او را نسبت به وضعیت جدید هوشیار کنید؛ «شاید نی‌نی کوچولو شب گریه کنه، ولی چیزی نیست. فقط داره یاد می‌گیره چطوری خودش تمام شب رو بخوابه.»
در این شرایط فرصتی هم فراهم می‌کنید تا نوزادتان یاد بگیرد به تنهایی به خواب برود. اگر در اوج آموزش خواب هستید و حدس می‌زنید چند شب خسته‌کننده را در پیش رو دارید، ببینید میشود فرزند بزرگ‌تر را چند شب به خانه مادربزرگش فرستاد یا نه.
راهنمای خوابیدن کودک
این راهنمای خوابیدن کودکان را به یاد داشته باشید:
۱هفتگی: ۸ ساعت. نوزادان می‌توانند ۱۶ تا ۱۸ ساعت در هر روز بخوابند. نیمی از این مقدار را در شب می‌خوابند.
۶هفتگی: ۸.۵ ساعت. سرانجام خواب شب شروع می‌کند به قوام یافتن.
۳ماهگی: ۹ ساعت. نشانه لازم برای شروع برنامه‌ریزی برای خواب را می‌بینید. ساعات خواب را افزایش دهید.
۶ماهگی: ۱۰ ساعت. اکنون بهترین وقت برای آموزش خوابیدن به کودک است.
۹ماهگی: ۱۱ ساعت. اگر لازم است، دوباره به کودک یاد بدهید که چگونه به خواب برود.
۱۲ماهگی: ۱۲ ساعت. کودک همچنان نمی‌خوابد؟ با متخصص اطفال مشورت کنید.
تختخواب کودک را شلوغ نکنید
فضایی که کودک را در آن می‌خوابانید اعم از تختخواب یا تشک ساده، خلوت کنید. استفاده از انواع بالشتک‌ها و عروسک‌ها می‌تواند برای نوزاد خطرناک باشد و احتمال خفگی و تنگی نفس کودک را افزایش می‌دهد، فقط یك ملحفه روی تشك بكشید و اگر نگران گرم ماندن نوزاد هستید بهتر است به جای استفاده از روانداز از كیسه خواب مخصوص نوزاد استفاده كنید.
کودک زیاد خسته را نمی‌توان به راحتی خواباند
کودکی یا نوزادی که بیش از حد خسته شدن به سادگی نمی‌خوابد، این دقیقا خلاف چیزی است که والدین گمان می‌کنند که کودک باید حسابی خسته و تخلیه انرژی شود تا به راحتی و تنهایی گوشه‌ای به خواب رود. برای کودکتان زمان خواب مشخص و معین در نظر بگیرید و از آن کوتاه نیایید تا کودک کم کم عادت کند. برای کودکان زیر یک سال بین ساعت 6:30 تا 7:00 بعدازظهر بهترین زمان برای خوابیدن است. خوشبختانه زود خواباندن كودك به زود بیدار شدن كودك در صبح منجر نخواهید شد و بالعكس خواب مناسب شبانه باعث میشود كودك صبح‌ها دیرتر از خواب بیدار شود.
از ماساژ دادن استفاده کنید
تجربه ثابت کرده است که نوزاد و کودکانی که قبل از خواب حدود 15 دقیقه ماساژ داده می‌شوند، زودتر و راحتر به خواب می‌روند. روغن مناسب ماساژ کودک تهیه کنید و با ملایمت و فشار کم او را ماساژ دهید. برای این‌که بدانید چطور کودک را ماساژ دهید می‌توانید از کتاب‌هایی که در این زمینه نوشته شده استفاده کنید.