یاسمین رضوی
کدام یک از ما می‌تواند ادعا کند که هرگز در زندگی دچار خطا و اشتباه نشده؟ چه کسی است که بگوید در طول زندگی مشترکش، همیشه حق و حقیقت با او بوده و همسرش در تمام بگومگو دلخوری‌ها، مقصر است؟ آیا کسی هست که در ارتباط با دوستان، همکاران، فامیل و خانواده، در همه حال بی‌نقص و عاری از اشتباه عمل کرده باشد؟
مطمئنا چنین چیزی ممکن نیست، چون هیچ کدام از ما معصوم نیستیم. پس با این مقدمه می‌رسیم به نکته اصلی، یعنی روبرو شدن بی‌واسطه با اشتباه و خطا و بعد معذرت‌خواهی کردن. بسیاری از ما حاضر به پذیرش تقصیر و خطایمان نیستیم. وقتی با همسرمان بگومگو می‌کنیم، لجوجانه معتقدیم که خطایی ازمان سر نزده و همه چیز تقصیر اوست. زمانی که رابطه‌ای را از دست می‌دهیم و کارمان به جدایی می‌کشد، به جای این‌که بنشینیم و به تقصیرها، مشکلات، عدم مهارت‌ها و کمبودهای خودمان فکر کنیم و بخش مربوط به خودمان را بهبود ببخشیم، مشغول به شمردن گناه و خطای طرف مقابل و اشتباهات رفتاری‌اش می‌شویم، آن‌ها را پیش این و آن بازگو می‌کنیم تا نگاه دلسوزانه و همراهی بقیه را داشته باشیم، تا دیگران به ما حق بدهند. در این میان بعضی‌ها هم هستند که بلدند خوب فکر کنند و خطاهایشان را پیدا کنند و بپذیرند، خوب می‌دانند که کجا اشتباه کرده‌اند اما نمی‌توانند درستش کنند. در واقع بلد نیستند عذرخواهی و جبران کنند و می‌گویند: «من نمی‌تونم معذرت‌خواهی کنم، این‌طوری‌ام دیگه، دست خودم نیست.»
در ادامه به ارائه راهکارهایی در این زمینه می‌پردازیم.
هنر معذرت خواستن
شنیده‌اید که می‌گویند: «عذرخواهی کردن یک هنر است»؛ هنر یعنی امری که موزون و متناسب و زیباست. نه کم و نه زیاد است. به اندازه و متعادل است. افراط و تفریطی ندارد. در عذرخواهی کردن هم لازم است که به این نکته خوب دقت کنید؛ حسابی فکر کنید و درباره‌اش تمرین کنید. جوری عذرخواهی کنید که نه به عزت نفستان صدمه‌ای وارد شود و وجهه‌تان لطمه ببیند و نه آن‌قدر مغرورانه و نابلد و بخیل باشید که نه تنها اشتباهاتتان جبران نمی‌شود که فرد مقابل دلگیری دیگری هم به دلخوری‌های قبلی‌اش اضافه شود.
مهرطلب‌ها
تیپ شخصیتی مهرطلب، اغلب دچار افراط در عذرخواهی کردن هستند. این افراد که نیازمند مهر و تأیید دیگرانند، برای هر کار کرده و ناکرده‌ی خود احساس بدی دارند و مدام در حال عذرخواهی کردن هستند، طبیعی است که پس از مدتی وجهه این افراد از بین می‌رود و عذرخواهیشان هم دیگر آن اثر سابق را ندارد.
لجباز‌ها
شرایطی را تصور کنید که تقصیر شما در آن محرز شده است. اما شما هنوز حاضر نیستید که عذرخواهی کنید. این عین بی‌هنری است و نشان می‌دهد شما در یک مهارت بسیار مهم زندگی، دچار ناتوانی هستید. این عدم توانایی نشانه شخصیت والای شما یا غرور ممدوحتان نیست، بلکه یک بی‌هنری محض است. سعی کنید با تمرین و تفکر و به کمک مشاور یا دیگرانی که به آن‌ها اعتما دارید این هنر را فرابگیرید.
معجزه پذیرش خطا
بسیاری مواقع، همین که شما اقرار می‌کنید که خطایتان را پذیرفته‌اید، مسئله خود به خود حل می‌شود. طرف مقابل از گارد دفاعی خارج شده و همدلی آغاز می‌شود و کینه‌ها رنگ می‌بازد و به عبارتی آب رفته به جوی باز می‌گردد. کافی است که مسئولیت خطایتان را بپذیرید. پس زمانی که قرار است عذرخواهی کنید و اشتباهاتتان را بپذیرید لازم است که از ضمیر «من» استفاده کنید. فرافکنی و توجیه کردن مطلقا فایده‌ای ندارد.
حواستان به جملاتتان باشد
شما کاری کرده‌اید و فرد دیگری که ممکن است همسر، همکار یا هر کسی دیگر باشد، از شما ناراحت شده است. او ناراحت است و بابت ناراحتی‌اش نیازی به عذرخواهی ندارد، او بابت این‌که شما ناراحتش کرده‌اید باید دلجویی شود، نه بابت احساسش. پس گفتن جملاتی مثل «معذرت می‌خوام که ناراحت شدی» یا «متأسفم که دلت شکست» فایده چندانی ندارد. بهتر است به جای این جملات بگویید: «معذرت می‌خوام که ناراحتت کردم» و «متأسفم که باعث شدم دلت بشکنه» این یعنی پذیرش خطا و انتقال حس امنیت و آرامش این پذیرش به طرف مقابل.
توجیه نکنید
به هر حال همان‌قدر که طرف مقابل شما ناراحت است، ممکن است شماها هنوز به خودتان مقادیری حق بدهید بابت کاری که کرده‌اید و درصدد توجیه آن باشید. وقتی کار به عذرخواهی کردن رسیده است، توجیه کردن را کنار بگذارید؛ گفتن جملاتی مثل «می‌دونم ناراحت شدی ولی منم... » یا «حواسم هست که اذیتت کردم ولی دیگه کاری از دستم برنمیاد» اثر عذرخواهی کردن را خنثی می‌کند. تقریبا بیشتر عذرخواهی‌هایی که در آن‌ها کلمه «ولی» یا «اما» به‌کار می‌رود، از نظر طرف مقابل معذرت‌خواهی محسوب نمی‌شوند. این دو کلمه مانند پاک‌کن عمل می‌کنند. درواقع «ولی» یا «اما» تمرکز را از روی عذرخواهی یعنی پذیرفتن مسئولیت خطا و ابراز تأسف برمی‌دارد و روی توجیه‌کردن می‌گذارد. «اما» یا «ولی» دو کلمه‌ای هستند که فرد با شنیدن آن دیگر تمایلی به گوش دادن بقیه حرف شما نخواهد داشت. در واقع او به جای آن‌که بشنود عذرخواهی می‌کنید، می‌شنود: «اما در واقع مقصر تو بودی» به جای استفاده از «اما» می‌توانید بگویید: «ببخشید که بد حرف زدم، می‌دونم که ناراحت شدی، من خسته بودم و یه چیزی گفتم، عذر می‌خوام.»
حواسم نبود
با این‌که می‌گوییم دست از توجیه کردن رفتارتان بردارید، اما این حق را به شما می‌دهیم که خودتان را تبرئه کنید. تبرئه کردن نباید مستقیم و با جملات منفی عنوان شود یا از اما و اگر در آن‌ها استفاده کنید. می‌توانید از این جملات استفاده کنید: «قصد آزار دادنت را نداشتم» «حواسم اصلا سرجایش نبود» «کاملا تصادفی این اتفاق افتاد» و...
بنویسید
حتما لازم نیست که کلامی عذرخواهی کنید. می توانید بنویسید. نوشتن این امکان را به شما می‌دهد که به تک تک جملاتتان فکر کنید و احساسی را که با آن منتقل می‌کنید را بسنجید. حتی اگر می‌خواهید که کلامی عذرخواهی کنید اما شک دارید که تمرکزتان را حین گفتگو از دست بدهید یا زیادی احساساتی شوید، متن عذرخواهیتان یا نکاتی که باید بگویید را یادداشت کنید و با خودتان ببرید. این نشان‌دهنده اهمیتی است که فرد مقابل برای شما دارد.
تمرین کنید
خجالت نکشید. اگر آدمی هستید که تا به حال تجربه عذرخواهی کردن نداشته‌اید، خجالت کشیدن و لجبازی را کنار بگذارید، اشتباهتان را بپذیرید و با یک دوست مراحل عذرخواهی کردن و جملات را تمرین کنید. این کار باعث توانمندی شما می‌شود. صرف آگاهی و اطلاعات داشتن، از شما یک فرد توانمند نمی‌سازد، باید آگاهی‌هایتان را در عرصه عمل محک بزنید.
زمان مناسبی انتخاب کنید
انتخاب زمان مناسب برای عذرخواهی کردن، بسیار حائز اهمیت است. اگر هنوز ماجرا آن‌قدر داغ است که آرام نشده‌اید، یا طرف مقابلتان در موقعیتی است که نمی‌خواهد شما را ببیند یا بشنود، کمی به هر دویتان زمان بدهید. انتخاب زمان مناسب عذرخواهی شما را صادقانه‌تر، پذیرش طرف مقابل را ممکن‌تر و آرامش هر دو نفر را تأمین می‌کند.
واسطه نفرستید
هرگز برای عذرخواهی کردن از واسطه استفاده نکنید. درست است که شیوه نوشتن را پیشنهاد دادیم، اما این اولویت چندم است. اولویت اول و واقعی این است که خودتان بی‌واسطه عذرخواهی کنید. زیرا که لحن کلام، حالت چهره و زبان بدنتان به شما کمک خواهد کرد و اگر عذرخواهیتان واقعی و پشیمانیتان حقیقی باشد، نه تنها کلام که حالات شما هم آن را به طرف مقابل منتقل می‌کنند.
آرام باشید
حین عذرخواهی کردن، احساساتتان را کنترل کنید، ممکن است دوباره بحث و بگومگو شروع شود، پرخاشگری نکنید، توهین و سرزنش نکنید و خشمگین نشوید. آرام باشید و اجازه دهید حالا که اشتباهتان را پذیرفته‌اید، طرف مقابل اگر می‌خواهد تلافی کند یا حتی گریه کند و توضیحی بدهد، کارش را انجام دهد.
زبان بدن
در بالا اشاره کردیم که زبان بدن شما باید با نیت عذرخواهی کردنتان و کلام فروتنانه‌تان همراه باشد پس:
هنگام عذرخواهی به چشم‌های طرف مقابل نگاه کنید. سعی کنید اگر ۵۰ درصد گوینده هستید، ۷۰ درصد شنونده باشید.
دست‌‌به‌سینه عذرخواهی نکنید. این وضعیت که نشانه حالت تدافعی است با عذرخواهی چندان تناسبی ندارد.
اخم نکنید؛ لازم نیست حتما لبخند بزنید، اما قیافه‌تان باید آرام و طبیعی باشد. اگر احساس می‌کنید قیافه مغرور، بدجنس، یا تصعنی به خود گرفته‌اید، هر چه سریع‌تر به حالت چهره‌تان غلبه کند و به ماهیچه‌های صورتتان آرامش بدهید. جلوی آئینه بایستید و خودتان را خوب برانداز کنید.
حواستان باشد دست‌هایتان را باز نگه دارید و مشت نکنید.
اگر قرار است از فردی از نزدیکانتان عذرخواهی کنید، لمس او برای بیان احساساتتان می‌تواند مؤثر باشد. این‌که او را در آغوش بگیرید یا دست‌هایش را بگیرید، نشان‌دهنده اهمیت آن فرد برای شماست.