پسوریازیس (Psoriasis) یا صدف یک بیماری شایع پوستی است که در آن ضایعات ضخیم و قرمز رنگ پوشیده از فلس‌های نقره‌ای به وجود می‌آید. اگر چه ممکن است پوست هر بخشی از بدن با این عارضه درگیر شود اما مهم‌ترین نواحی که تحت تأثیر قرار می‌گیرند عبارتند از پوست سر، آرنج‌ها، زانوها و کمر. هم‌چنین این اختلال پوستی می‌تواند در ناخن‌ها و چین‌خوردگی‌های بدن نیز رخ بدهد. بیماری صدف مسری نبوده و از شخصی به شخص دیگر منتقل نمی‌شود اما ممکن است در چند نفر از اعضای یک خانواده اتفاق بیافتد.
بیماری صدف معمولا در سال‌های آغازین بزرگسالی و یا بعد از آن رخ می‌دهد و در بسیاری از افراد، اختلال پوستی فقط به چند ناحیه از پوست محدود می‌شود. در موارد حاد‌تر، این بیماری پوستی می‌تواند بخش وسیع‌تری از پوست بدن را تحت تأثیر قرار دهد. بیماری صدف ممکن است بهبود یابد و در زمانی دیگر دوباره عود کند.
این بیماری كه از دسته امراض خودایمنی به حساب می‌آید، با ضایعات پوسته‌ریزی‌دهنده و خارش‌دار صدفی‌رنگ روی پوست بدن، كف سر و ناخن‌ها همراه است و درمان قطعی ندارد اما با دوری از عوامل تشدیدكننده و داروهای به‌خصوصی می‌توان آن را تحت كنترل درآورد.
علت بروز آن هنوز مشخص نشده است اما می‌دانیم كه در این بیماری حساسیت برخی از سلول‌های ایمنی بدن (T cell) نسبت به بعضی فاكتورها بیشتر است و واكنش آنها باعث ایجاد ضایعات پوستی می‌شود. آغاز این بیماری از سنین پایین (زیر 20 سال) معمولا جنبه ارثی دارد اما اگر بعد از 50 سالگی ایجاد شود، نقش ژنتیك خیلی درمورد آن مطرح نیست.
انواع پسوریازیس
ـ پسوریازیس اشكال و علائم مختلفی دارد. شكل كلاسیك آن ضایعه‌ای برجسته و پوسته‌دار در زمینه قرمز رنگ است كه پوسته‌های آن ضخیم و صدفی رنگ است. این ضایعه با خارش همراه است و حالت كبودی دارد. اندازه آن نیز معمولا مشخص نیست و بسته به محل می‌تواند از یك میلی‌متر تا چند سانتی‌متر باشد.
ـ ضایعات پسوریازیس بیشتر از همه در نواحی ضربه‌ای پوست هم‌چون آرنج، سر زانوها و پشت كمر دیده می‌شود اما در هر ناحیه دیگری از جمله سر، صورت، پشت گوش، داخل گوش، بینی، سینه، كف پا، كف دست هم می‌تواند ظاهر شود. پسوریازیس در كودكان به صورت قطره‌ای نیز دیده می‌شود. در این حالت ضایعات مانند شبنم روی پوست بدن پخش هستند. گاهی نیز «اریترودرمی» اتفاق می‌افتد یعنی تمام بدن دچار قرمزی و پوسته می‌شود تا حدی كه هر صبح می‌توان 100 گرم پوسته از تختخواب بیمار جمع كرد!
ـ پسوریازیس در ناحیه سر معمولا دو رنگ است و از خط رستنگاه كمی بیرون می‌زند. از پشت سر نیز ممكن است تا قسمتی از گردن پیش برود. گاهی اوقات هم باعث شوره‌های خیلی ضخیم می‌شود و موها را ضعیف، نازك و كم حجم می‌كند. ضایعات كف دست و پا معمولا بسیار ضخیم و مقاوم به درمان هستند و ممكن است تا خط مچ پیش بروند. نوع دیگر پسوریازیس،«پوسچولر» است كه باعث ایجاد جوش‌های ریز چركی به خصوص در انتهای دست‌ها می‌شود.البته پوسچولر نیز خود اشكال مختلفی دارد و معمولا نسبت به درمان مقاوم است. علاوه بر این‌ها، ناحیه تناسلی هم ممكن است دچار پسوریازیس شود. این بیماری در بسیاری از موارد ناخن‌ها را هم درگیر می‌كند؛ طوری كه تا 70 درصد از افراد طی دوران پیشرفت بیماری دچار ضایعات ناخن می‌شوند. در چنین حالتی ناخن‌ها ناصاف، قوس‌دار و شكننده شده و تغییر رنگ پیدا می‌كنند. گاهی نیز زیر آنها پوسته جمع می‌شود و سطح‌شان حالت سوراخ سوراخ (مانند جای سر سوزن) پیدا می‌كند.
آرتریت پسوریازیس و درگیری مفاصل
یكی دیگر از انواع پسوریازیس، نوع «آرتروپاتیك» آن است كه مفاصل مختلف بدن را درگیر می‌كند. این بیماری می‌تواند یك یا چند مفصل را به‌طور هم‌زمان گرفتار كند و باعث تغییر شكل آنها و تغییرات استخوانی شود. پسوریازیس آرتروپاتیك اغلب همراه با ضایعات ناخن بوده و نسبت به درمان مقاوم است. برای كنترل آن نیز متخصص پوست و متخصص ارتوپدی یا روماتولوژیست باید هم‌زمان با هم بیمار را تحت نظر داشته باشند. این نوع پسوریازیس شیوع بالایی دارد به همین دلیل وقتی فردی با ضایعات مفصلی به پزشك مراجعه می‌كند باید به دنبال ضایعات پسوریازیس در سر یا بدن او نیز باشیم زیرا ممكن است به آن دچار شده اما خود متوجه نباشد. در این صورت بیماری «آرتریت پسوریازیس» نامیده می‌شود نه «آرتریت روماتوئید».
ـ از آن‌جایی كه علت بیماری مشخص نیست هنوز درمان قطعی برای آن پیدا نشده است. در واقع اگر بیماری پسوریازیس تشخیص داده شود و بعد از درمان عود نكند، تشخیص اشتباه بوده است زیرا پسوریازیس در همه موارد عودكننده است. با این حال می‌توان با كمك برخی درمان‌ها آن را تحت كنترل درآورد.
عوامل تشدیدكننده
گرچه علت پسوریازیس مشخص نیست اما عوامل تشدیدكننده آن شناخته شده هستند. از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:
ـ یكی از مهم‌ترین مسائل، استرس است. استرس سیستم ایمنی بدن را ضعیف كرده و در نهایت سلول‌های مستعد را نسبت به بروز بیماری تحریك می‌كند. بنابراین هر چه استرس كمتر باشد شدت و میزان عود پسوریازیس نیز كمتر می‌شود.
ـ عامل دوم، عفونت‌ها هستند؛ به خصوص عفونت گلو كه در سنین پایین می‌تواند از راه تنفسی به تمام بدن منتشر شود و نوع خاصی از ضایعات پوستی پسوریازیس را ایجاد كند. بنابراین همیشه باید درمان این عفونت‌ها را جدی بگیرید و از خوددرمانی پرهیز كنید.
ـ عامل تشدیدكننده بعدی داروها هستند. بعضی داروها ازجمله لیتیوم، بتابلوكرها و حتی گاهی پنی‌سیلین ممكن است باعث تشدید پسوریازیس شوند.
ـ پسوریازیس در افرادی كه از سیگار استفاده می‌كنند، بیشتر عود می‌كند.
ـ تروما و ضربه علائم پسوریازیس را افزایش می‌دهند؛ به همین دلیل نواحی آرنج و سر زانوها بیشتر دچار این ضایعات می‌شوند. پس تا میتوانید از وارد شدن ضربه‌های مكرر به پوست جلوگیری كنید.
ـ چاقی یكی دیگر از عوامل مستعدكننده به شمار می‌آید. بنابراین هرقدر فرد لاغرتر باشد، احتمال تشدید و عود پسوریازیس در او كمتر می‌شود. با این حال تأثیر فاكتورهای تغذیه‌ای و نوع مواد غذایی بر تشدید این بیماری هنوز اثبات نشده است.
ـ فاكتورهای محیطی از جمله آلودگی‌ها نیز گاهی این ضایعات را شدت می‌کنند اما اشعه آفتاب هم می‌تواند مؤثر در درمان و هم تشدیدكننده بیماری باشد. در واقع آمار پسوریازیس در مناطقی كه آفتاب كمتر می‌تابد، بیشتر است؛ برای مثال در كشور نروژ آمار به 10 درصد نیز می‌رسد اما اگر آفتاب بیش از حد و مكرر روی پوست تأبیده شود، علائم بیماری تشدید خواهد شد.
چگونه باید متوجه شویم که به بیماری صدف مبتلا شده ایم؟
اگر چنانچه یک راش پوستی دارید که بهبود نمی‌یابد به پزشک مراجعه کنید. پزشک می‌تواند با ارزیابی راش پوستی شما، در صورت ابتلا به پسوریازیس، آن را تشخیص دهد.
درمان
روش‌های درمانی برحسب محل ضایعه، سن و جنس فرد و شرایط او متفاوت هستند؛ برای مثال اگر فرد جوان باشد می‌توان به طور موقت از درمان‌های قوی‌تر برای او استفاده كرد و بعد درمان را به آرامی پیش برد. بهترین و ساده‌ترین راه درمان نیز استفاده از استروئیدهای موضعی (كورتون) است. فقط شیوه، مقدار و محل مصرف این داروها اهمیتی ویژه دارد و باید حتما به طور اختصاصی برای هر بیمار لحاظ شود. كرم‌ها و محصولات موضعی نرم‌كننده نیز همگی در بهبود این بیماری تأثیرگذارند. از دیگر داروهای موضعی که توسط پزشک تجویز می‌شود، می‌توان به تركیبات ویتامین D و «دیترانول» اشاره كرد. بعضی داروهای موضعی به بلند شدن و رفع پوسته‌های ضایعات هم كمك می‌كنند.
درمان با داروی خوراكی و اشعه ماورای بنفش
یكی از روش‌های مهار پسوریازیس، درمان با اشعه ماورای بنفش (UV) است كه بر حسب نوع ضایعه می‌توان طیف‌های مختلف آن را به كار برد. برای تعدیل و تنظیم سیستم ایمنی بدن نیز می‌توان از درمان‌های خوراكی و سیستمیك استفاده كرد. این داروها از جمله «متوتركسات» انواع «رتینوئید» سیستم ایمنی بدن را ضعیف كرده و واكنش‌های التهابی را كاهش می‌دهند اما باید توجه داشت كه با قطع دارو، مشكل بیمار عود می‌كند.
امروزه برای كنترل این بیماری داروهای بیولوژیك نیز با تأثیر انحصاری روی سیستم ایمنی بدن به كار می‌روند اما متأسفانه به علت قیمت بالایی كه دارند، خیلی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. لازم به یادآوری است كه این بیماری اصلا واگیردار نیست و بیماران می‌توانند با آرامش اعصاب، استفاده متعادل از نور آفتاب و مصرف دارو علائم آن را تحت كنترل قرار دهند. البته به شرطی كه پیگیر درمان باشند و به طور مرتب مراجعه پزشكی داشته باشند.
ـ روش‌های درمانی مکملی نیز برای بیماری صدف وجود دارد. برخی از روش‌های درمانی سرعت تولید سلول‌های جدید پوستی را کاهش می‌دهند در حالی که روش‌های درمانی دیگر خارش و خشکی پوست را از بین می‌برند. پزشک شما با توجه به میزان و شدت راش‌ها، محل راش‌ها در بدن، سن شما، سلامت کلی شما و سایر عوامل یک برنامه درمانی را برای شما در نظر می‌گیرد. روش‌های درمانی رایج عبارتند از:
ـ کرم‌های استروئید
ـ مرطوب‌کننده‌ها (برای از بین بردن خشکی پوست)
ـ قطران ذغال‌سنگ ـ Coal tar (یک روش درمانی رایج برای درمان بیماری صدف در پوست سر. در موارد حاد ممکن است این روش هم‌زمان با نور درمانی انجام شود. قطران ذغال‌سنگ به صورت محلول‌های حمام، شامپو‌ها و لوسیون‌ها تولید می‌شوند.)
ـ کرم ویتامین D (شکل خاصی از ویتامین D که توسط پزشک تجویز می‌شود. ویتامین D موجود در غذاها و قرص‌های ویتامین D تأثیری بر بیماری صدف ندارند.) و کرم‌های رتینوئید.
آیا می‌توان بیماری صدف را برای همیشه درمان کرد؟
بیماری صدف یا همان بیماری پسوریازیس را نمی‌توان برای همیشه درمان کرد. اما می‌توان حتی درموارد شدید نیز تا حد زیادی علائم و نشانه‌های آن را کاهش داد.