زهرا کیایی؛ دکترای روانشناسی
ما همیشه به دنبال تغییریم! تغییر از وضعیتی که از آن خسته و دل‌گیر شده‌ایم به شرایطی که می‌پسندیم و در آرزوهامان رنگ‌آمیزی می‌کنیم؛ تغییر محل زندگی، تغییر یک شغل، تغییر در مدیریت یک مکان، تغییر در روابط بین فردی، تغییر از بیماری به سلامتی و صدها تغییر دیگر دنیای درون و بیرونمان! تغییر نوعی سفر است از «آن‌جا که هستیم» به «شرایط جدید»! به عبارتی ما همواره در حال مهاجرتیم و باید این‌چنین باشیم! مهاجرت آیتی است نهفته در دل طبیعت و آن را اغلب با پرستوها می‌شناسیم! حرکت و مهاجرت و تغییر، واژگانی است که چنانچه در زندگی انسان جاری نباشد از طبیعت سلامت خود خارج خواهد شد و بهار فصل تغییرها و مهاجرت‌هاست! این‌بار می‌خواهیم در کنار سفره هفت‌سین فرهنگ عمیق و پرفروغ ایرانی، سفرهای برای روانمان پهن کنیم و سال جدید را با «هفت‌سین» برای سلامت روان خود آغاز کنیم!
قاعده هجرت
پیش از این در آغاز سالی که در انتهای آن بسر می‌بریم از نشانه‌ها یا همان آیات پنهان در دل طبیعت سخن گفته‌ایم و اهمیت تمرین «چشم آیت‌بین» را شرح داده‌ایم و این‌بار به یمن آمدن بهار، از آیتی عظیم در طبیعت سخن خواهیم گفت که شرط سلامت، اما شعار ماست! به آن معنا که اغلب عادت کرده‌ایم «تغییر» را شعار دهیم اما عمل نکنیم! و پرندگان مهاجر را تحسین کنیم اما بر پیام یا آیت آن تفکر و تحلیل نکنیم! البته طبیعت تنها صحنه مهاجرت پرندگان نیست بلکه این قاعده در زندگی تمامی جانداران آن حاکم است اما بروز آن در دل حرکت «پرستوهای مهاجر» که سالانه هزاران کیلومتر راه را پرواز می‌کنند و رکورد‌شکن سفرهای بین قاره‌ای هستند برایمان نمایان‌تر است و همواره مورد توجه اجداد ما و اقوام گوناگون بوده است. سنت زیبای هفت‌سین ایرانی که با اندکی تورق در منابع تاریخ ایران باستان می‌توانید فلسفه هر سین را بدانید و علل قرار گرفتن سیر و سرکه و سمنو بر سفره را؛ تنها یک نماد و سنت و شعار نیست! بلکه هر یک حاوی پیامی مهم برای آغاز سالی است که خود با تغییر و نو شدن طبیعت آغاز می‌شود. یعنی ایرانیان از دیرباز سال نو خود را بر خلاف سایر فرهنگ‌ها در آغاز نو شدن دوباره طبیعت جشن می‌گرفتند و خود این انتخاب حاوی پیام تغییر است که با سنت «خانه تکانی» و کنار گذاردن ابزارهای کهنه و جایگزینی وسایل نو نیز این پیام را تکمیل می‌کرده‌اند. البته همه این نمادها برای ارسال پیامی مهم‌تر به خود و سایرین است و آن چیزی نیست جز «تغییر و هجرت» از هرآن چیز که بوی کهنگی و زشتی و ناراستی دارد به سوی تازگی و زیبایی و راستی! همان‌گونه که پیمودن هزاران کیلومتر راه توسط پرستوی مهاجر از قاره‌ای به قاره‌ای دیگر سخت و نیازمند اراده‌ای قوی است که تنها از این پرندگان مهاجر ساخته است! هجرت انسان‌ها نیز از بخش تاریک وجودی خویش به سوی پاکی و سلامت امری است که تنها با نمادها و شعارها محقق نخواهد شد و اراده‌ای محکم و استوار می‌خواهد که تنها از خود انسان ساخته است. به همین مناسبت هفت‌سین روانشناسی را در ابتدای این سال در کنار هفت سین سفره‌های سنتی‌مان اما بر سفره دلمان می‌چینیم و سال جدید را با قاعده هجرت به سوی این سین‌های ضامن سلامتی آغاز می‌کنیم:
سحرخیزی
نخستین سینی که در بسیاری از ما به دلیل ورود و نفوذ انواع وسایل الکترونیکی همچون تلویزیون و موبایل و... فراموش شده و از قضا مهم‌ترین سینی است که در فرهنگ ایران باستان امری جاری و اساسی در میان ایرانیان بوده است به گونه‌ای که در کتب تاریخ باستان ایرانیان می‌خوانیم که آن‌ها فرزندان خود را در سحرگاه (5 صبح) از خواب بیدار کرده و فعالیت‌های خود را آغاز می‌کردند. سین مهمی که تضمین سلامت روان و یکی از قواعد بهبود بیماری‌های افسردگی و اضطراب است. این همان توصیه‌ای است که همواره به بیماران و مراجعین مبتلای خود می‌کنم که طلوع و انرژی صبح‌گاهی را اگر از دست دهید روزی آشفته و نامنظم و کم‌بهره خواهید داشت که تمامی این موارد خود باعث افزایش افسردگی و اضطراب شماست!
سخت‌کوشی
از پای ننشینید! اگر برای هر هدفی در طول زندگیتان بارها تلاش کرده اما شکست خورده‌اید ناامید نشوید! این بار از مسیری دیگر تلاش کنید، برنامه‌تان را تغییر دهید، مشورت بگیرید، درگیر موانع ذهنی خود نشوید و خودتان را از آزمایش کردن هیچ راهی محروم نکنید! مثلا پیش از آزمون یک پیشنهاد نگویید که می‌دانم نمی‌شود یا می‌دانم که بی‌فایده است. برای تغییر یک عادتی که در بسیاری موارد ما را به اعتیاد کشانده هیچ گاه ناامید نشوید و نگویید «من نمی‌توانم»! بدون شک بدون «امید» نخواهید توانست! یادتان باشد که بزرگان و اندیشمندان صدها راه را آزمون می‌کردند و هربار شکست می‌خوردند تا این‌که چیزی همانند برق را کشف کردند که سال‌هاست شب‌های شما را به روشنایی روز مبدل کرده! سخت‌کوشی قاعده اساسی هجرت است.
سلامت جسم
شرط اساسی سلامت جسم، تحرک و ورزش است. این نیز از قواعد سبک زندگی ایرانیان باستان بوده است! آنان پس از برخاستن سحرگاهان از خواب، به سوی میادین می‌شتافتند تا به تمرین اسبسواری و تیراندازی بپردازند. ایرانیان بهترین سوارکاران جهان با بهترین نژاد اسب‌ها بودند که به دستور کوروش به مسابقات بزرگ اسبسواری نیز می‌پرداختند (1) و البته این ضامن مهم سلامتی امروزه در میان مردم مغفول مانده و به جای کار و ورزش، پشت میز نشینی مرسوم شده است. کسانی‌که تنها مدتی را به شکل منظم ورزش کرده‌اند بدون استثنا بر تغییرات روان و تفاوت نگاه خود به زندگی تأکید داشته‌اند و باید بگویم در میان تمام توصیه‌ها و داروها این تنها نسخه‌ای است که بدون هیچ‌گونه استثنایی در بهبود هرگونه مشکل مراجعین و بیمارانم مؤثر بوده است! ورزش روزانه یا حداقل یک روز در میان به مدت یک ساعت، کاهنده اضطراب و افسردگی، به عنوان شایع‌ترین بیماری‌های عصر حاضر و اساس اغلب بیماری‌های جسم و روان است.
سپاسگزاری
در سالی که گذشت مبحثی را به شکل مفصل به شکرگزاری اختصاص دادیم و اهمیتی که قرار گرفتن این ویژگی در بین صفات روحی‌مان بر سلامت و موفقیت ما دارد. بر روی داشته‌هایتان تمرکز کنید! داشته‌های بزرگی که از فرط بزرگی‌گویی در دایره چشمانمان نگنجیده! زندگی امن، سلامت، خانواده و...! اگر کسی از اعضای خانواده را در سالی که گذشت از دست داده‌اید؛ خدا را سپاس گویید که سایر اعضای خانواده در کنارتان هستند! من بسیاری را می‌شناسم که عزیزی را از دست داده‌اند و به فاصله بسیار کوتاهی عزیزی دیگر! قدر داشته‌هایتان را بدانید و برای بودن کمترین آن‌ها شکرگزار باشید و از بودنش لذت ببرید! زمان خود را برای نداشته‌هایتان هدر ندهید تا از بودن داشته‌هایتان بی‌بهره بمانید! یادتان باشد مهم‌ترین صفت انسان‌های سالم و موفق، سپاسگزاری آنان از خدا و طبیعت و مخلوقات است! از درخت برای سایه‌اش و میوه‌هایش تشکر کنید! در ایام عید آن زمان که جوانه‌ای را بر شاخه درختی لمس می‌کنید به خاطر حس خوبی که دارید از شاخه و درخت تشکر کنید! اگر از درختی چوب خشکی را که بر پایه‌اش افتاده است برای استفاده‌تان بر می‌دارید از او تشکر کنید! از خاک و باد و باران! از مادر و خواهر و همسر! و از سرزمین و کسانی‌که آن را از درد و رنج حفظ کرده‌اند تا سلامت و آرام داشته باشید؛ پیشانی سپاس از خالق این همه نعمت بر زمین بگذارید! آرامشی که تجربه خواهید کرد توصیفش آسان نیست!
سفر
سفر را هرگز از زندگیتان حذف نکنید! سفر معلمی سیار و بی‌جایگزین است! به هرکجا که می‌توانید، دور یا نزدیک. اما فرایند سفر و مقصدتان را از راحت‌طلبی فاصله دهید! اگر با ماشین به سمت مقصدی می‌روید تند به سوی مقصد نرانید بلکه لحظه لحظه سفر شامل سفر است از آن لذت ببرید. آرمیدن در هتل‌ها و مسافرخانه‌ها از بهره سفرتان می‌کاهد خود را به دل مردمان و طبیعت مقصدی که به آن سفر کرده‌اید بزنید! لمس کنید و تجربه کنید!
سادگی
انسان‌های سالم و بزرگ و موفق، انسان‌های پیچیده‌ای نیستند! پیچیده زندگی نکنید و پیچیده نبینید! در تفسیرتان از یک رفتار یا کلام یک دوست یا فامیل شروع به تحلیل‌های پیچیده و شاخ و برگ زدن‌های عجیبی که برآمده از ذهن خودتان است نکنید! مسائل را همان‌گونه که رخ می‌دهد ببینید! با شنیدن یک خبر سعی نکنید که نشان دهید زرنگ و تیز هوش بوده‌اید و می‌دانید در پس این خبر چه دست‌های پنهانی نهفته است! ذهنتان را با بافته‌های خود و افکار پیچیده منفی‌تان خراب و آشفته ننمایید! ساده زندگی کنید! به هر میزان که لوازم خانگی‌تان گران‌قیمت و سنگین باشد ذهنتان شلوغ‌تر و نگران‌تر است! می‌توانید آن را در همین سفری که در سال جدید خواهید رفت امتحان کنید یا خودتان را با آرامش ذهن و روان فردی که بیش از نیاز خود در خانه‌اش دپو کرده و لوازم لاکچری دارد مقایسه کنید! بازهم تأکید می‌کنم که آرامش روان در ساده دیدن و ساده گفتن و ساده زندگی کردن است! البته یادتان باشد منظورمان از سادگی حماقت نیست! تیزهوش و کیاستی است که یکی از نمودهایش همان سادگی است!
سازگاری
در تعریف روانشناسی، هوش یا IQ مصداق اصلی توانایی سازگاری با محیط است! به آن معنا که نخست محیط خود را می‌شناسی و سپس سعی می‌کنی شرایط را پذیرفته و مدیریت کنی! امری که در ازدواج‌های امروزه کمتر دیده می‌شود و از همین روی در کوتاه‌ترین زمان در بسیاری از موارد به جدایی منتهی می‌شود! این را اگر نشانه ضعف در هوشمندی قلمداد نکنیم چه نام دیگری می‌تواند داشته باشد! اگرچه برای درصدی از ازدواج‌هایی که ویژگی‌های مشخصی دارند و در این‌جا مجال بیان آن نیست گریزی جز جدایی نیست! اما اغلب جدایی‌های امروزی ناتوانی در مدیریت و سازگاری با شرایط جدید توسط طرفین رابطه است!
تغییر و هجرت آیتی است که آن را در نوروز ایرانیان و زنده شدن دوباره طبیعت می‌بینید و می‌شناسید! هفت‌سین روان‌شناسی‌تان را امسال در ابتدای تقویم 97 بچینید و جریان زندگیتان را در سال جدید با هجرت به سوی آنان برنامه‌ریزی کنید! لقب خود را این‌بار در ابتدای تقویم سالتان «پرستوی مهاجر» بگذارید!
پی‌نوشت:
1ـ تاریخ ایران باستان، هرودوت