مریم کمالی‌نژاد
کار، مفهوم والایی داشته و کار کردن فی‌نفسه ارزشمند است. چنانچه در حدیث آمده است: «عبادت ده جزء است که نه جزء آن در کار و تلاش برای به دست آوردن روزی حلال است». بگذریم از این‌که در این روزهای شلوغ معاصر، از سوی برخی صاحبان زر و زور، بیکاری است که ارزشمند جلوه داده می‌شود. اما تا بوده کار کردن مورد ستایش قرار گرفته و فردی که مشغول به پیشه و کار بوده است و مسئولیت وظیفه‌ای را به عهده گرفته همیشه متنعم از این فعل ارزشمند قرار گرفته است. اما چه می‌شود که برخی افراد علاقه‌مندند به کار کردن و برخی دیگر بیکاری و الافی را ترجیح می‌دهند. بهانه‌های متفاوتی هم برای بیکاری‌شان جور می‌کنند. در واقع آن‌ها هم کارهایی می‌کنند اما نه کاری که بشود آن را ارزشمند تلقی کرد. یکی از دلایلی که افراد در بزرگسالی از زیر بار مسئولیت و کار کردن شانه خالی می‌کنند نوع تربیت و رفتار والدین با آن‌ها در دوران نوجوانی است. «شغل» و «کار کردن» این روزها در زندگی نوجوانان هیچ جایی ندارد، واقعی‌تر به موضوع نگاه کنیم، جوان‌ها تا قبل از پایان دانشگاه، سربازی، حتی تا بعد از این‌ها هم، گاها تن به کار نمی‌دهند. در شرایط بدتر توقع دارند که والدین‌شان حتی زندگی مشترک آن‌ها را نیز حمایت کنند. این‌که پدر و مادر خرج تفریحات، درس خواندن و حتی مراسم ازدواج و خانه و زندگی‌شان را بدهند، توقعی رایج در نسل جدید است. این تفکرات از کجا می‌آید، آن هم در جامعه‌ای که تا همین چند دهه قبل، کار کردن به عنوان علم استقلال فرد محسوب شده و ارزش و اعتباری بی‌بدیل بود. کسی که دستش توی جیب پدرش بود قابل اعتماد نبوده و رشدش ناقص به شمار می‌آمد. تصور کنید که در خانواده‌های امروزی، والدینی باشند که تصمیم بگیرند فرزندشان را در نوجوانی به شغلی بگمارند، نگاه دیگران و حتی عذاب وجدان خود خانواده چه فشاری را به آن‌ها تحمیل می‌کند. این در حالی است که همه جای دنیا، نوجوانان در اوقات فراغتشان کار می‌کنند. در ادامه بخشی از افکار رایج در جامعه درباره کار نوجوانان را بررسی کرده و به راه‌کارهایی در این زمینه می‌پردازیم.
والدینِ بیش از حد حامی
«بچه‌ام گناه داره، هنوز سیزده سالشم نیست»، «وای مردم چی می‌گن؟ نمی‌گن اینا چقدر وضعشون بد شده که بچه‌شونم داره کار می‌کنه!» «وا! منظورتون اینه که بچه‌ام رو دستی‌دستی بفرستم قاطی بچه‌های کار؟»، «بچه‌ام دیگه به درسش نمی‌رسه»
این برخورد برخی والدین با موضوع مهم کار کردن نوجوانان است. گمان عامی آن‌ها این است که اگر نوجوانی به سمت کسب و کار و تخصص و درآمد قدم‌های جدی بردارد، یعنی قرار است قید درس را بزند و همه مردم پشت سرشان حرف بزنند و به فرزندشان لقب بچه کار بدهند. اما این روی عوامانه و سطحی ماجراست. در واقع اگر نوجوانی به مهارت‌آموزی و کسب تخصص تشویق شود و به سمت درآمدزایی قدم بردارد، باعث می‌شود در آینده چند قدم از هم سن و سال‌های خودش جلوتر باشد، فرد کارآمدی باشد و مسئولیت‌پذیر و از بیکاری‌ها و اوقات فراغت‌های طولانی مدت که تماما آسیب‌زا هستند، دور بماند و قدر چیزهایی که دارد را بداند و مهارت مدیریت مالی را از نوجوانی تجربه کند و فرا بگیرد. اما چه کارهایی را می‌توان پیشنهاد داد که نوجوانان از پس آن برآیند. بد نیست بدانید که در مدارس ژاپن فردی به نام خدمت‌کار یا نظافت‌چی وجود ندارد، حتی در دوره ابتدایی و این وظیفه به صورت گردشی به عهده دانش‌آموزان است. برخی مدارس برای برگزاری جشن‌ها و گعده‌های دانش‌آموزی تأمین هزینه را به عهده دانش‌آموز می‌گذارند تا با فکر و کار، هزینه مورد نیاز را تأمین کند، البته آن‌ها نامه‌ای برای والدین نمی‌فرستند که فلان مقدار بدهید تا بچه‌تان را به اردو و سینما ببریم یا فلان جشن را برگزار کنیم. عجیب نیست که در جامعه ما کار کردن برای برخی توهین محسوب می‌شود؟
در ادامه ما چند پیشنهاد را مطرح خواهیم کرد.
علاقه نوجوانتان را بشناسید
توجه کنید که نوجوان شما به چه حیطه تخصصی علاقه دارد. برخی نوجوانان علاقه‌مند به کارهای هنری‌اند، برخی دیگر به کارهای فنی و مکانیکی و عده‌ای کارهای کامپیوتری را می‌پسندند! آن کاری که نوجوان برای انجام دادن انتخاب می‌کند الزاما شغل آینده او نیست، بسیاری از دانش‌آموزان دختر آمریکایی در اوقات فراغتشان به کار پرستاری کودک می‌پردازند، پسرانشان گارسون یا پیک رستوران می‌شوند و این کارها نه برای‌شان شرم‌آور است و نه قرار است شغل آینده آن‌ها باشد، بلکه برای آشنایی با کار و درآمدزایی مقطعی است.
در هر حال سعی کنید گزینه‌هایی که پیش روی نوجوان می‌گذارید به علاقه او مرتبط باشد. اگر دختر نوجوانی دارید که به رشته‌های هنری علاقه‌مند است، شرایط را برای دست‌سازه‌های هنری‌اش فراهم کنید و به او پیشنهاد فروش کارهایش را بدهید. اگر فرزندی دارید که درسش خیلی خوب است و ریاضی و فیزیک و... را بهتر از همسن و سال‌هایش بلد است، پیشنهاد معلم خصوصی شدن و درس دادن به کوچک‌ترهای فامیل را به او بدهید و پیشنهاداتی از این قبیل.
انواع کارهای هنری
نقاشی کشیدن، طراحی کردن به وسیله نرم‌افزارهای گرافیکی، طراحی روی لباس و کفش و... ساخت مگنت و زیورآلات و دیگر کارهای هنری که معمولا دختران نوجوان طرفداران سرسخت آن‌ها هستند. این روزها پیدا کردن یک تریبون برای تبلیغ انواع سازه‌های دستی، کار سختی نیست. کافی است به فرزندتان راه و چاه را بیاموزید تا هم فریب نخورد و از هم از حدود انصاف و اخلاق در حیطه کار خارج نشده و مسئولیت‌پذیر و خوش‌قول باشد. شبکه‌های اجتماعی و راه‌اندازی صفحات شخصی در اینترنت، راه را برای تبلیغ محصولات و خدمات راحت کرده‌اند. اما باید راه‌های درست آن را به فرزندتان بیاموزید.
کارهای فنی
برخی نوجوانان با وجود سن و سال کم‌شان تخصص‌های چشم‌گیری در خصوص انجام کارهای فنی دارد. خیلی سریع می‌توانند کامپیوتر خراب و درب و داغان را سرپا کنند. کولر را سرویس کنند و اسباب‌بازی خراب خواهرشان را با چند خلاقیت و ابتکار راه بیندازند. آن‌ها را تشویق کنید که بیشتر بیاموزند و ایمنی را در کار رعایت کنند. شرکت در کلاس‌های فنی و حرفه‌ای مهارت آن‌ها را رشد می‌دهد. اگر علاقه‌مندند از افرادی مطمئن و متخصصی که در اطرافتان دارید ـ فامیل و دوست ـ بخواهید که بیشتر به آن‌ها بیاموزند و بعد در فامیل تبلیغ کار فرزندتان را بکنید و بگویید که می‌تواند کارهای فنی شما را در ازاء پرداخت هزینه‌ای مناسب انجام دهد.
آموزش
بچه درس‌خوان‌ها بیشترین مشتریان این گزینه هستند. آن‌ها درس‌هایشان را خیلی خوب از برند. کلاس زبان رفتند و زبانشان خوب است و یا فهم خیلی خوبی در علوم و ریاضی و دیگر دروس دارند. آن‌ها می‌توانند به کودکان و نوجوانان کوچک‌تر از خودشان و یا همسن و هم‌کلاسی‌هایشان درس بدهند. یک جور کلاس فوق‌العاده و خصوصی و در ازایش هزینه‌ای را دریافت کنند.
تایپ
اغلب نوجوانان این روزها با کامپیوتر آشنایند و ساعات زیادی را به آن اختصاص می‌دهند. هم برای درآمدزایی و هم برای هدف دادن به استفاده از کامپیوتر می‌توانید برای آن‌ها پروژه‌های تایپی بگیرید. از تایپ یک جزوه تا پایان نامه و... درآمد خوبی هم دارد.
باغبانی
اگر حیاطی دارید و یا باغچه‌ای کوچک، هم برای لطافت روح خود و نوجوانتان و هم برای درآمدزایی می‌توانید از آن استفاده کنید. پرورش میوه و سبزیجات و یا حتی گل کاری و رسیدگی به درختان کاری است که نوجوانان از آن لذت می‌برند.
پرستاری
شاید در نگاه اول چندان به مذاقتان خوش نیاید که نوجوانتان پرستار بچه دیگری شود. اما خاصه برای دختران نوجوان تمرین بسیار خوبی است. با این حال حواستان باشد این‌جا تنها علاقه، به کار نمی‌آید. او باید در مورد مراقبت از کودک چیزهایی را بداند و یا تجربه مراقبت از خواهر و برادر خود را داشته باشد. افراد زیادی هستند که به دلیل اشتغال و یا شرکت در یک مهمانی و... نیاز دارند که کسی چند ساعتی را از فرزندشان مراقبت کند. در ایام تابستان می‌توانید با این کار درآمدزا باشید.
نگاه‌تان را درباره کار نوجوانان تعدیل کنید. آن‌ها را در راستای مهارت‌آموزی کمک کنید. گمان نکنید که اگر فرزند شما عاشق پزشکی است و درسش خوب است و همین روزها دانشجوی پزشکی می‌شود، دیگر نیازی ندارد که بقیه مهارت‌ها را فرابگیرد. مهارت‌آموزی هم اعتماد به نفس نوجوان را افزایش می‌دهد هم در مواقع بحرانی و ضروری به کمکش می‌آید. اجازه دهید فرزندتان با کار کردن و درآمدزایی آشنا شود.