عاطفه میرافضل
عطار نیشابوری در کتاب گران‌سنگ خود، «تذکرة‌الاولیا»، از امام صادق‌علیه‌السلام با عنوان «سلطان ملت مصطفوی» و «قدوه جمله مشایخ» یاد می‌کند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، تذکره‌الاولیا کتابی است به نثر ساده و در قسمت‌هایی مسجع از عطار نیشابوری. عطار شرح 72 تن از اولیا، عرفا و مشایخ تصوف را با ذکر مکارم اخلاق، مواعظ و سخنان حکمت‌آمیزشان در این کتاب به رشته تحریر درآورده است. این کتاب در سال‌های آخر سده ششم تألیف شده‌است و نویسنده در آن از کسانی چون امام‌صادق‌علیه‌السلام، اویس قرنی، ابراهیم ادهم، ابوحنیفه و... یاد کرده است.
تذکرة‌الاولیا با ذکری از امام‌جعفر صادق‌علیه‌السلام شروع می‌شود. عطار در این بخش از امام‌علیه‌السلام با عنوان «سلطان ملت مصطفوی» و «قدوه جمله مشایخ» یاد می‌کند:
«آن سلطان ملت مصطفوی، آن برهان حجت نبوی، آن عامل صدیق، آن عالم تحقیق، آن میوه دل اولیا، آن جگرگوشه انبیا، آن ناقد علی، آن وارث نبی، آن عارف عاشق: جعفرالصادق رضی الله عنه. گفته بودیم که اگر ذکر انبیا و صحابه و اهل‌بیت‌علیه‌السلام کنیم کتابی جداگانه باید ساخت این کتاب شرح اولیاست که پس از ایشان بوده اند اما به سبب تبرک به صادق ابتدا کنیم که او نیز بعد از ایشان بوده است. و چون از اهل‌بیت بود و سخن طریقت او بیشتر گفته است و روایت از وی بیشتر آمده است کلمه‌ای چند از آن او بیاوریم که ایشان همه یکی‌اند. چون ذکر او کرده شود از آن همه بود. نه بینی که قومی که مذهب او دارند، مذهب دوازده امام دارند. یعنی یکی دوازده است و دوازده یکی.
عطار در ادامه به نقل سخنانی منتسب به امام صادق‌علیه‌السلام و حکایاتی درباره سیره ایشان می‌پردازد. از جمله اینکه:
نقل است که صادق از ابوحنینفه پرسید که: عاقل کیست؟
گفت: آنکه تمییز کند میان خیر و شر.
صادق گفت: بهایم نیز تمییز توانند کرد، میان آنکه او را بزنند و آنکه او را علف دهند.
ابوحنیفه گفت: نزدیک تو عاقل کیست.
گفت: آنکه تمییز کند میان دو خیر و شر تا از دو خیر خیرالخیرین اختیار کند و از دو شر خیرالشرین برگزیند.
این کتاب ارزشمند اولین‌بار توسط رنالد نیکلسن تصحیح و در سال‌های 1905 تا 1907 منتشر شد. بعد از آن نیز تصحیح و شروح دیگری از این کتاب منتشر شده است که از جمله این موارد می‌توان به تصحیح محمد استعلامی اشاره کرد.