مریم کمالی‌نژاد
پیش از این در مطالبی مجزا، درباره بیش‌فعالی صحبت کرده‌ایم. اما اگر بخواهیم به‌طور خلاصه و در مقدمه بحث امروز به آن بپردازیم بد نیست بدانیم که بیش‌فعالی اختلالی است در کودکان که باعث رفتارهایی چون بی قراری و جنب‌وجوش زیاد و عدم تمرکز و توجه در آن‌ها می‌شود. البته نباید تصور کنیم هر کودکی که زیاد جنب‌وجوش دارد، الزاما بیش‌فعال است. اما مشاهده این دو علامت در کودکان می‌تواند زنگ هشداری برای والدین باشد که به یک متخصص رجوع کرده و نسبت به تشخیص بیش‌فعالی (ADHD) در کودکشان آگاه شوند.
در صورتی که بیش‌فعالی کودک شما تأیید شده است و با آن در خانه روبرو هستید، باید بدانید که بیش‌فعالی به معنای کندذهنی یا عقب‌ماندگی کودک نیست. کودکان بیش‌فعال الزاما دچار عقب‌ماندگی درسی نمی‌شوند و آینده‌شان تباه نیست. کافی است که بدانیم با آن‌ها چطور رفتار کنیم و این مسئله را نادیده نگیریم. با این حال توجه داشته باشید که کودکان تا قبل از چهارسالگی هنوز حافظه‌شان کاملا شکل نگرفته است و نمی‌تواند به‌خوبی تمرکز کند و نشانه بیش‌فعالی نیست.
نگاه ما به مسئله بیش‌فعالی کودکان می‌تواند احساسمان را درباره آن تغییر دهد، اگر به این مشکل کودک به چشم یک تفاوت نگاه کنیم، اتفاقا زیبا و قابل درک است اما اگر آن را یک بیماری تباهی‌ساز و غیرقابل درمان ببینیم، روزبه‌روز خودمان هم در افسردگی و اضطراب فرو خواهیم رفت. باید بدانیم که بیش‌فعالی کودک ممکن است منفی به نظر برسد، علائم آن باعث مشکلاتی باشد، اما آن‌ها هم بخشی از کودک ما هستند و با مدیریتش می توان کودک را به رشد و شکوفایی نزدیک و نزدیک‌تر کرد.
ما در این نوشتار می‌خواهیم چند راه برای آرام کردن کودکان بیش‌فعال که مشخصه اصلی‌شان جنب‌وجوش و بیقراری است، یادآور شویم. روش‌هایی بدون دعوا و درگیری و داد و فریاد. با ما همراه باشید.
1ـ درمان را جدی بگیرید
در صورتی که کودکتان دچار بیش‌فعالی است، درمان او را به‌صورت مداوم دنبال کنید. پراکندگی و یک خط در میان به دنبال درمان بودن، مشکلاتتان را حل نمی‌کند. اگر قرار است کودک دارویی را مصرف کند، درباره آن آگاهی کامل داشته باشید و بدانید چه عوارضی در پی دارد. با پزشک کودک صحبت کنید. در گروه‌هایی که والدین کودکان بیش‌فعال عضو هستند، شریک شوید و از تجربیات آن‌ها بهره ببرید.
یک ساعت درس بخوان
اگر از کودکی که دچار اختلال بیش‌فعالی است بخواهید که به‌صورت مداوم یک ساعت تمام را به درس خواندن و تمرکز بر روی تکالیفش بپردازد، جز ناآرامی دستاورد دیگری نخواهید داشت. این کودکان برای ساکت ماندن به‌مدت طولانی دچار مشکل اند. بررسی کنید که رکورد کودک شما برای تمرکز کردن روی تکالیفش چند دقیقه است. شاید این فقط ده دقیقه طول بکشد. همان ده دقیقه را از کودک بخواهید تمرکز کند و نه بیشتر. تکالیفش را به چند ده دقیقه تقسیم کنید. بین ده دقیقهها به او استراحت بدهید که بنشیند، دراز بکشد، دوری بزند و هر کاری که حالش را بهتر می‌کند. این کار باعث می‌شود که بهره‌وری کودک بالا برود.
رفتار مناسب را تقویت کنید
توقع نداشته باشید که کودکتان یک‌شبه تغییرات گسترده در رفتار و تمرکزش داشته باشد. با گفتن: «خونه عمه که رفتیم نباید به چیزی دست بزنی یا روی مبلاشون بپری» چیزی درست نمی‌شود. اما اگر کودک شما سه دقیقه آرامشش را حفظ کرد و شما بابت همان سه دقیقه به او پاداش دادید و او را تشویق کردید، مطمئن باشید که رفتار خوبش را تقویت کرده‌اید.
در مورد مثال بالا اگر کودکتان 10 دقیقه روی تکالیفش متمرکز شد و شما با کلمات خوب، کمی پول، یک فعالیت سرگرم‌کننده و... او را تشویق کردید، می‌توانید امیدوار باشید که به تدریج ده دقیقه تمرکز به یازده، دوازده و بیشتر تسری پیدا می‌کند.
اسباب بیقراری
از کودک نخواهید که تمام مدتی که نیاز به تمرکز است به یک جا نگاه کند، یا فقط حواسش به شما باشد. می‌توانید با وسایل اسباب‌بازی مثل مکعب‌ها یا قطعات کوچک بازی یا ابزارهای مورد علاقه‌اش دستش را بند کنید و کمی از بی‌قراری‌اش را در این سطح مدیریت کرده تا سطح فعالیتش کاهش پیدا کند و قدرت تمرکز و توجه‌اش بهبود پیدا کند.
اول بازی کن
قبل از اینکه کودک را به کاری که نیاز به تمرکز و توجه زیادی دارد، وادار کنید. مثل تکالیف درسی، اجازه دهید که خوب بازی کند و بخشی از انرژی‌اش تخلیه شود. به طور مثل وقتی که کودک از مدرسه به خانه برمیگردد، بلافاصله از او نخواهید که به تکالیفش بپردازد. خوب است که یک فعالیت جالب جسمی و سرگرم‌کننده انجام دهد و بعد به تکالیفش بپردازد. در این صورت تمرکز روی تکالیف مؤثرتر خواهد بود.
چطور آرام شوم؟
کودک شما علاوه بر این سن‌وسالی ندارد و تجارب و شناختش از خودش و اختلالش کم است، دچار یک مسئله مجزای دیگر به اسم بیش‌فعالی هم هست. پس او حتی اگر بخواهد هم به‌سختی می‌تواند خودش را آرام کند. در واقع چیز زیادی نمی‌داند. شما به‌عنوان والد باید بتوانید روش‌های آرم کردن کودک را به او آموزش دهید. شرایط را برایش توضیح دهید و وضعیت را شرح دهید.
روش‌هایی مثل نفس عمیق کشیدن، آرامش دادن به عضلات و برخی از تکنیک‌های یوگا به کودک کمک می‌کند که آرامشش را به دست آورد.
اینکه چه زمانی می توانید چنین آموزش‌هایی را به فرزندتان بدهید، نیاز به تمرین دارد. باید زمان کودکتان را پیدا کنید.
یک فعالیت سرگرم‌کننده
حتما کودک شما هم به چیزی علاقه دارد. موسیقی، رنگ‌آمیزی، داستان، شعر و...! وسایلی که برای سرگرم کردن کودک لازم است را با خودتان همراه داشته باشید. به‌طور مثال در مهمانی که کودک دچار بیقراری شده است و نمی‌تواند یک جا آرام بگیرید، با یکی از فعالیت‌های سرگرم‌کننده مورد علاقه‌اش او را مدیریت کنید.
جدا شدن از محیط
به هر صورت محیطی که کودک در آن دچار ناآرامی شده است، تحریک‌آمیز است و می‌توانید او را موقتا از محیط دور کنید تا آرامش و تمرکزش را بازگرداند.
سرزنش و تنبیه نکنید
مطمئن باشید که سرزنش کردن یا تنبیه و پرخاشگری نسبت به کودکی برای بی‌قراری‌هایش یک اختلال وجود دارد و آن‌ها را برای لجبازی کردن با شما یا آزار دادنتان انجام نمی‌دهد، بدترین نتیجه را در پی خواهد داشت. هم از لحاظ درمان و مدیریت اختلال و هم به‌صورت آرام کردن مقطعی، شما نتیجه‌ای نمی‌گیرید. پس دست از سرزنش کردن خود یا کودکتان بردارید و او را همان طور که هست بپذیرید.
تغذیه سالم
ملاحظه بنیادینی که به کودک شما کمک قابل ملاحظه‌ای می‌کند، دقت در تغذیه کودک است. مواد غذایی دارای مواد نگهدارنده و رنگ مصنوعی، باعث افزایش رفتارهای بیش‌فعالی در کودک می شود. مشخصا نوشابه های گازدار، آبمیوه و گوشت‌های فرآوری شده را از تغذیه کودک حذف کنید.
کلاس ورزش
خوب است که کودک را به یک فعالیت درگیرکننده جسمی راهنمایی کنید. این مسئله باعث می‌شود که بخشی از انرژی او تخلیه شده و آرام بگیرد.