مریم کمالی نژاد
کیان، پسرک شش‌ساله‌ای است که این روزها با رفتارهایی نگران‌کننده، والدینش را تحت‌تأثیر قرار داده است. آن‌ها گمان می‌کنند که فرزندشان به افسردگی دچار شده است. از طرفی نمی‌توانند درک کنند چرا کودکی 6 ساله باید افسرده شود. پدر و مادر کیان، زن و مرد جوان و تحصیل‌کرده‌‌اند که سعی دارند اولین فرزندشان را به خوبی تربیت کنند و از هیچ کاری برای او فروگذار نیستند. اما در ماه‌های اخیر با چالش‌های متفاوتی روبرو شده‌اند.
بیش از یک ماه است که کیان رفتارهای نگرانکنندهای بروز می‌دهد، از جمله اینکه؛ ساعتی خاص در شب را به بهانه‌گیری و بغض و گریه می‌گذراند، دلایلی که نشان می‌دهد واقعی نیستند و مشکل پنهانی وجود دارد. زمانی که کیان را به‌همراه دوستان و هم‌بازی‌هایش به پارک می‌برند، ناگهان متوجه می‌شوند که دستش را روی گوش‌هایش گذاشته تا صدایی نشنود و به گوشه‌ای پناه برده است و می‌گوید می‌خواهد ساعاتی را تنها باشد و از صدای بقیه اذیتش می‌کند. بعضی شب‌ها دچار شب‌ادراری است و نسبت به زندگی و زنده بودن اظهار بی‌علاقگی می‌کند. بی‌اشتها شده و به‌سختی باید چند لقمه غذا به او خوراند.
ما در این نوشتار می‌خواهیم رفتار کیان را با هم بررسی کنیم و همچنین در ارتباط با افسردگی در کودکان نکاتی را ارائه دهیم. از شناخت علائم تا روش‌های درمان. با ما همراه باشید.
آیا بچه‌ها هم افسرده می‌شوند؟
افسردگی نوعی تغییر در خلق‌وخو است که باعث غم و ناامیدی در فرد می‌شود. تقریبا همه ما می‌دانیم افسردگی چیست و چه علائمی دارد. درست است که گاهی ناراحتی‌های زودگذرمان را اشتباها افسردگی می‌خوانیم یا افسردگی‌مان را نمی‌خواهیم جدی بگیریم، اما اغلب با این واژه و بیماری آشناییم. بارها و بارها گفته‌ایم که افسردگی به‌شدت شایع است، چیزی شبیه به سرماخوردگی، به همین دلیل است که به آن سرماخوردگی روح می‌گویند. انواع مختلف هم دارد از افسردگی پس از زایمان گرفته تا افسردگی فصلی. اما آیا کودکان هم ممکن است تغییرات خلق‌‌وخویشان به افسردگی ربط داشته باشد؟ پاسخ مثبت است. متأسفانه کودکان هم می‌توانند دچار افسردگی شوند. از 3 سالگی امکان افسردگی در کودکان وجود دارد. خوشبختانه افسردگی در هر سن‌وسالی قابل درمان و کنترل است. فقط باید حواسمان جمع باشد و کودکمان را به حال خودش رها نکرده و نادیده نگیریم.
افسردگی یا اضطراب
بسیار محتمل است کودکی که دچار افسردگی است از اضطراب هم رنج ببرد. در واقع این دو در کنار هم معمولا بروز می‌کنند. کودکی که مدت‌ها از اضطراب جدایی رنج کشیده است، احساس ناامنی و ناامیدی می‌کند و به افسردگی هم دچار می‌شود. حدود 7 درصد کودکان 3 تا 17 ساله دچار اضطراب اند و حدود 3 درصد کودکان با افسردگی مقابله می‌کنند که در این سالی که جهان درگیر پاندمی‌است و فعالیت و سبک زندگی آدم‌ها به‌شدت تغییر کرده است، این آمار نیز رشد قابل توجهی کرده است.
علائم افسردگی در کودکان
در مورد کیان گفتیم که چه رفتارهایی دارد، کیان اغلب علائم افسردگی را نشان می‌دهد و این علائم در او بیش از دو هفته دوام داشته‌اند. ممکن است که فرزند شما چند روزی به هر دلیل دچار غم و اندوه شود و پس از آن علائمش از بین بروند، در چنین شرایطی نمی‌توانید بگویید که فرزندتان افسرده است. اگر علائم بیش از دو هفته دوام داشته باشند، باید جدی‌تر به آن بپردازید و کمک حرفه‌ای دریافت کنید. علائم افسردگی در کودکان عبارت است از:
1ـ احساس ناامیدی و ناراحتی
2ـ خشم و پرخاشگری و بداخلاقی
3ـ انزوا و گوشه‌گیری
4ـ تغییر در اشتها (پراشتهایی یا کم‌اشتهایی)
5ـ عدم تمرکز
6ـ زود خسته شدن
7ـ دل‌درد و سردرد
8ـ احساس گناه
9ـ بی‌خوابی یا خواب‌آلودگی
10ـ عدم علاقه به فعالیت‌های سرگرم‌کننده که تا پیش از این به آن‌ها علاقه داشت
11ـ تحریک‌پذیری
علائمی‌که گفته شد، نشانه‌های افسردگی در کودکان اند اما اضطراب هم نشانه‌های خودش را دارد از جمله؛
1ـ ترس از آینده
2ـ تعریق و سرگیجه
3ـ کناره گرفتن از جمع و امتناع از رفتن به مدرسه یا شرکت در یک فعالیت جمعی مثل مهمانی یا...
4ـ نگرانی نسبت به از دست دادن عزیزان
5ـ اضطراب جدایی از والدین
کیان افسرده است؟
حال که علائم افسردگی و اضطراب در کودکان را شناخته‌ایم بیاید درباره کیان و گفته‌های مادرش تأمل کنیم. مادر کیان می‌گوید که هر شب قبل از خواب با فرزندش صحبت می‌کند و سعی می‌کند با خواندن کتاب یا صحبت کردن از زیبایی‌های دنیا و دلخوشی‌هایش او را نسبت به زندگی هیجان‌زده کند اما پاسخ کیان این است: «من فکر می‌کنم دنیا خیلی زشته، بهتره که بمیریم و بریم پیش خدا، چون خدا با ما مهربون‌تره»
کیان بدخواب شده است، تا نیمه‌شب بیدار می‌ماند و میل چندانی هم به غذا خوردن ندارد. وقتی با کیان صحبت کردیم او گفت که شب‌های توی دلش ناگهان احساس داغی می‌کند و از خواب بیدار می‌شود. این توصیفی که کیان دارد نشانه بروز اضطراب است.
چرا کیان افسرده شد؟
شش ماه گذشته برای خانواده کیان، شش ماه سخت و طاقت‌فرسایی بوده است. در ابتدای پاییز مادربزرگ و پدربزرگش به کرونا مبتلا شدند و این مسئله برای او که دلبستگی به آن‌ها داشته و ندیدنشان برای مدت طولانی بیش از یک ماه، بسیار سخت گذشته است. از همان زمان پدر کیان به مأموریت‌های کاری طولانی‌مدت رفته است و زمان‌هایی که در شهر خودشان بوده، به کار کردن مشغول شده است. کیان از همان روزها بهانه‌گیری‌هایش آغاز می‌شود، گریه‌های بی‌دلیل و بهانه‌گیری فراوان و بعد تجربه اضطراب جدایی و چسبیدن به پدرش و التماس به او که در خانه بماند و مادرش را تنها نگذارد.
صحبت کردن در مورد کرونا و تهدیدی که سلامت همه را نشانه گرفته است و مأموریت‌های طولانی پدر، احساس عدم امنیت و اضطراب را به کیان که بچه حساس و باهوشی است و بسیار خوددار است، تحمیل کرده است. بعد از این اتفاقات آن‌ها اواسط زمستان خانه‌شان را که روبروی یک پارک بزرگ و دلباز بود، عوض می‌کنند و به محله‌ای دورتر می‌روند و کیان معدود دوستانش را هم از دست می‌دهد. هم‌زمان پدر و مادر کیان درگیر مسئله‌ای خانوادگی و دعواهای دنباله‌دار می‌شوند. مشخص است که کودک شش‌ساله تمام دلایل را برای اضطراب و افسردگی تجربه کرده است.
درمان افسردگی در کودکان
افسردگی در کودکان با روان‌درمانی یا دارو و یا ترکیب هر دو درمان می‌شود. اگر نشانه‌های افسردگی را در کودکان دیده‌اید، حتما از یک روان‌شناس کمک بگیرید. روان‌شناس به کودک کمک می‌کند که مثبت فکر کند و رفتارهای منفی‌اش را کنترل کند، ریشه ترس و نگرانی‌هایش مشخص شود و با این کار اضطرابش از بین برود. اگر روان‌پزشک تشخص داد که کودک شما نیاز به دارو دارد، در مقابل استفاده از دارو موضع منفی نگیرید. داروهای ضد افسردگی در کودکان، باعث افزایش سطح سروتونین در مغز می‌شود. سروتونین یک ماده شیمایی است که می‌تواند به افزایش احساس خوشبختی و رفاه کمک کند.
چه کاری از دست من بر می‌آید؟
به‌عنوان والد کودکی که دچار افسردگی است قطعا کارهای زیادی از دستتان بر می‌آید از جمله؛
ایجاد محیط امن و به دور از تشنج در خانه
صحبت نکردن از مباحثی مثل مشکلات مالی، تهدیدهای سلامتی و... جلوی کودکان
ورزش منظم روزانه
وعده‌های غذایی متعادل
بازی کردن با کودک و دادن احساس امنیت به او
مقصر ندانستن کودک و سرزنش کردنش؛
زمانی که کیان از والدینش خواسته بود به او اجازه دهند از پارک به خانه برود چون صداها او را اذیت می‌کنند، پدرش بابت این درخواست او را سرزنش کرده و نیاز کودک را نادیده گرفته بود و گمان کرده بود نباید جلوی خواسته کودکش کوتاه بیاید. در حالی که باید کودک را درک کرد.