نیلوفر حاج‌قاضی
«جان فرزند بسیار شیرین است شیرین‌تر از جان خودمان، به حدی که خدا در قرآن هم از امتحان با فرزند، به‌عنوان امتحان بزرگ یاد می‌کند. حرکت آقای دکترمخبر، رئیس محترم ستاد اجرایی فرمان حضرت امامره در ارتباط با تست داوطلبانه اولین واکسن به روی دخترشان علاوه بر اوج ایثار ایشان نشان داد که چقدر به دانش وتوانمندی نخبگان کشورمان ایمان دارند.»
این خلاصه‌ای از واکنش بسیاری از ایرانیانی بود که در فضاهای مختلف مجازی با غرور و تعصب و شوق وافر به اقتدار وطن، از یکی از مهم‌ترین رخدادهای علمی کشور، آن هم میان حجم وسیع شانتاژهای بیگانه از این اتفاق سخن گفتند.
عجیب هم نبود؛ این رخداد در حالی به رخ جهانیان کشیده شد که سالانه حدود ۵۰۰ هزار نفر از کشورهای دیگر برای درمان به ایران می‌آیند، در داروسازی در مقام هفتم و در پزشکی پانزدهم جهان هستیم، ۹۷درصد داروی کشور را به خاطر تحریم خودمان می‌سازیم، قطب سلول‌های بنیادی و درمان ناباروری و رتبه اول تولید علم در منطقه هستیم.
«طیبه مخبر»؛ فرزند «محمدمخبر»؛ رئیس ستاد اجرایی بنیاد برکت و مسئول تولید واکسن کوویران در لحظاتی پرالتهاب و غرورآفرین داوطلبانه بر روی این صندلی آبی نشست تا عنوان بانوی قهرمان ایرانی را در تاریخ ثبت و جاودانه کند.
شروع
سه شنبه (۹ دی) اولین تزریق انسانی این واکسن در ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) با نام «کُوو یران برکت» روی داوطلبان انجام شد.
در کنار بانوی جوان؛ «طیبه مخبر» «علی عسگری» معاون اجتماعی ستاد اجرایی و خلیلی، مدیرعامل یکی از شرکت‌های زیرمجموعه این ستاد نخستین داوطلبان دریافت این واکسن بودند. این عملیات با موفقیت و بدون علائمی نظیر شوک و تب پشت سر گذاشته شد.
۵۶ نفر نیز برای شرکت در مرحله نخست آزمایش انسانی انتخاب شده‌اند که انتظار می‌رود ۴۵ تا ۶۰ روز زمان برد.
مراحل ساخت یک واکسن
به‌طور کلی یک پروپوزال برای ساخت هر واکسنی وجود دارد، وقتی مرحله آزمایش حیوانی یک واکسن تمام می‌شود، مراحل انسانی در سه فاز صورت می‌گیرد و بعد نتایج به سازمان جهانی بهداشت ارسال می‌شود و اگر آن‌ها مجوز بدهند، انبوه‌سازی و تزریق واکسن شروع می‌شود.
مراحل ساخت یک واکسن به سه مرحله تقسیم می‌شود؛ در مرحله پیش‌بالینی که کارهای مولکولی ساخت یک واکسن انجام می‌شود، مرحله آزمایش حیوانی و مرحله آزمایش انسانی واکسن.
اما مرحله پایانی ساخت واکسن، در سه فاز مختلف اجرا می‌شود، به این معنا که پایان آزمایش واکسن ایرانی کرونا روی ۵۶ نفر به معنای اتمام موفقیت‌آمیز ساخت واکسن کرونا نیست و بعد از آن باید مراحل بعدی آزمایش واکسن کرونا روی تعداد نفرات بیشتری صورت بگیرد. داوطلبان نیز باید افراد جوانی باشند که ببینند که در این افراد این مشکل پیش می‌آید یا خیر.
درمطالعات انسانی در فاز اول امن بودن واکسن مطالعه می‌شود تا مشخص شود که واکسن عارضه جدی دارد یا خیر، در فاز دوم تأثیرگذاری واکسن مطالعه می‌شود و مرحله سوم مشخص می‌شود که آیا پادتن لازم تولید شده است و چند درصد تزریق‌کنندگان واکسن دوباره مریض شده‌اند. در مورد کووید پس از پایان فازهای یک و دو، مجوز اضطراری استفاده از آن صادر می‌شود.
بر این اساس ایران در فاز یک مرحله تست انسانی واکسن کروناویروس قرار دارد و برای صدور مجوز استفاده از آن فاز یک و دو باید با موفقیت به اتمام برسند و در صورت نبود عوارض احتمالی، واکسن در اختیار عموم مردم قرار خواهد گرفت.
کیانوش جهانپور سخنگوی سازمان غذا و دارو نیز در ارتباط با شفافیت بیشتر موضوع تولید واکسن گفت: واکسن کرونای ایرانی هنوز تولید نهایی نشده است. مراحل کارآزمایی بالینی را طی می‌کند و امروز (سه‌شنبه نهم دی ۹۹) فاز اول مطالعه انسانی آن آغاز شد.این به معنای رونمایی از واکسن کرونا نیست بلکه شروع فاز اول مطالعه انسانی است.
کارآزمایی‌های بالینی واکسن با مجوز کمیته اخلاق انجام می‌شود. علاوه بر واکسن کرونا که امروز وارد فاز مطالعه انسانی شد، پروژه‌های دیگری نیز برای تولید واکسن وجود دارد. تست انسانی حداقل یک واکسن دیگر هم به‌زودی با مجوز کمیته اخلاق شروع می شود. هر وقت این واکسن تأیید نهایی شود ظرفیت تولید انبوه آماده است. مهم تایید کارآزمایی بالینی است و اگر تأیید نهایی انجام شود در سال ۱۴۰۰ قابلیت تولید حداقل ۸۰ تا ۱۰۰ میلیون دوز واکسن را تا آخر سال داریم ولی قبل از آن باید همه مراحل کارآزمایی بالینی تأیید شده باشد.
ممکن است مستندات برای سازمان بهداشت جهانی ارسال شود اما برای استفاده در کشور نیازی به مجوزWHO نیست و همه‌چیز با مجوز سازمان غذا و داروی ایران انجام می‌شود. هر وقت قرار شد تولید برای صادرات داشته باشیم تولیدکننده می‌تواند برای مجوزهای بین‌المللی از سازمان بهداشت جهانی هم اقدامات بیشتری را انجام دهد.
سامانه 4030 و استقبال مردم
فارغ از هیاهوی هشتگ‌های التماس گونه همان آدم‌های همیشگی برای خرید واکسن، این طرف و در فضای حقیقی اتفاقات جذاب‌تری حکایت از مردمی دارد که تمام‌قد پشت دانشمندان ایرانی و واکسن کوویران ایستاده‌اند. شاهد این ماجرا هم، 67 هزار تماس ثبت‌شده در سامانه 4030 توسط داوطلبان تزریق واکسن تولید ایران است و هر روز به میزان قابل‌توجهی به آن اضافه می‌شود.
مسئولین این سامانه می‌گویند: تقریبا به فاصله نیم ساعت بعد از آغاز ثبت‌نام از داوطلبان تزریق واکسن ایرانی، تماس‌ها شروع شد و به‌سرعت افزایش پیدا کرد. استقبال هم‌وطنان از این طرح به‌حدی بود که باعث حیرت همه دست‌اندرکاران شد. شاید هیچ‌کس انتظار نداشت در شرایط سخت امروز که بسیاری از هم‌وطنان از جنبه‌های مختلف زندگی تحت‌فشار هستند و گلایه‌های به‌حقی در زمینه مسائل مدیریتی کشور دارند، روزانه حدود 10 هزار نفر با هدف ثبت‌نام داوطلبانه در طرح تزریق واکسن تولید ایران با سامانه 4030 تماس بگیرند و تعداد قابل‌توجهی از آن‌ها هم بعد از اطلاع از شرایط موردنیاز، این داوطلبی را ادامه دهند و نام خود را در فهرست اولیه داوطلبان ثبت کنند.
داوطلبان تأکید می‌کنند: «ما واکسیناسیون کرونا را فقط به شرط تزریق واکسن ایرانی قبول می‌کنیم.»
خیلی‌ها از تلاش دانشمند شهید فخری‌زاده می‌گویند و عده‌ای دیگر برای سلامتی داوطلبان اولیه تزریق نذر کرده‌اند.
واکنش رسانه‌های برون‌مرزی
خبر تولید واکسن ایرانی در رسانه‌های خارجی بازتاب گسترده‌ای داشته است.
گام بلند ایران در ساخت واکسن داخلی علی‌رغم فشار تحریم‌ها و انجام نخستین تست انسانی آن که ثمره تلاش شبانه‌روزی جوانان دانشمند و مستعد ایران اسلامی است در مرکز توجه رسانه‌های مختلف جهان قرار گرفت و اغلب آن‌ها این رویداد را با انتشار تصاویری از مراسم انجام تست انسانی گزارش دادند.
ـ خبرگزاری «رویترز» در بازتاب این رویداد با تیتر «ایران آزمایش انسانی اولین واکسن کووید ـ ۱۹ داخلی را آغاز کرد» در گزارشی به جزئیات مراسم آزمایش واکسن ایرانی بر روی داوطلبان پرداخت.
این خبرگزاری با انتشار تصویری از دختر رئیس ستاد اجرایی فرمان امامره که نخستین داوطلب این آزمایش بود، نوشت: در تلاش برای افزایش اعتماد عمومی به واکسن، اولین داوطلبان دریافت واکسن مقامات این نهاد و دختر رئیس آن بودند.
ـ شبکه خبری «الجزیره» هم ضمن بازتاب خبری انجام نخستین آزمایش انسانی واکسن کرونا در ایران، نوشت این آزمایش در حالی انجام شد که ایران توانسته شمار فوتی‌های ناشی از کرونا را به کمترین میزان در سه ماه برساند و همچنین در حالی بوده که این کشور با مشکلات واردات میزان کافی واکسن به دلیل تحریم‌های آمریکا روبروست.
ـ خبرگزاری فرانسه نیز در گزارشی در این زمینه نوشت: ایران روز سه شنبه مرحله نخست آزمایش بالینی واکسن تولید شده در جمهوری اسلامی را آغاز کرد، کشوری در منطقه که بیشترین تأثیر را از همه‌گیری کووید ـ ۱۹ متحمل شده است. این شبکه خبری یادآور شد که ایران، آمریکا را به ایجاد مانع در راه دسترسی تهران به واکسن به واسطه رژیم تحریم‌ها متهم کرده است.
ـ تارنمای دویچه وله آلمان هم خبر آزمایش انسانی واکسن ایرانی کرونا را بازتاب داد و با بیان اینکه این واکسن زودتر از زمانی که انتظارش می‌رفت، تست شده است، نوشت که چند واکسن به‌طور هم‌زمان در ایران در دست تولید است اما هنوز اطلاعات کاملی درباره آن منتشر نشده است.
ـ بلومبرگ هم با انتشار گزارشی اعلام کرد صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران گزارش داده است که این کشور آزمایش‌های انسانی واکسن ویروس کرونا را که در داخل ایران تولید شده را با هدف در دسترس قرار دادن آن برای عموم مردم در تابستان ۲۰۲۱ آغاز کرده است. واكسن کوویران به ۳ داوطلب از جمله دختر رئیس« ستاد اجرایی فرمان امام» تزریق شده است.
ـ «علی هاشم» خبرنگار الجزیره انگلیسی و ستون‌نویس پایگاه خبری المانیتور آمریکا در پیامی در توییتر به آغاز آزمایش بالینی انسانی واکسن کرونای ساخت ایران اشاره کرد. وی در این پیام توییتری نوشت: «احترام به دانشمندان ایرانی که با وجود تحریم‌ها و فشارها قادر به آغاز آزمایش‌های انسانی واکسن کویید ـ ۱۹ خود هستند. تنها چند کشور در سراسر جهان به چنین مرحله‌ای رسیدند. مهم نیست که آن‌ها موفق شوند یا شکست بخورند، این شهامت ادامه دادن است که مهم است.»
ـ «آسوشیتدپرس» هم به گزارش خصوصیات این واکسن پرداخت و نوشت این واکسن با نام «کووایران» اصطلاحا واکسن غیرفعال شده است به این معنا که از ویروس کرونایی ساخته شده که با مواد شیمیایی ضعیف یا کشته شده است، مشابه نحوه ایمن‌سازی در مقابل فلج اطفال.
آسوشیتدپرس افزود مقامات ایرانی انتظار دارند این واکسن تا اواخر بهار ۲۰۲۱ در دسترس عموم قرار بگیرد. چندی پیش «سعید نمکی» وزیر بهداشت اعلام کرد سه روشرا برای تهیه و تأمین واکسن مورد نیاز مردم در پیش گرفته: اولبرنامه «کواکس» سازمان بهداشت جهانی، دوم خرید از کمپانی‌های معروف واکسن‌ساز بین‌المللی و روش سوم تهیه واکسن با اتکا به توان دانشمندان ایرانی.
درگوشی؛ نخستین عوارض واکسن ایرانی کرونا
به هر حال هر پدیده‌ای ممکن است عوارض خودش را داشته باشد. متولد ماه دی ایرانیان هم از این قاده مستثنی نیست. شاید خیلی‌ها ندانند این کوویران عزیز ما برای برخی عارضه داشته؛ تمامی سه دریافت‌کننده واکسن اذعان کردند پس از دریافت واکسن، غلظت استکبارستیزی خونشان به طرز عجیبی افزایش یافته است.
مهم‌تر این که به نقل از یک منبع آگاه؛ تعدادی از کارمندان شبکه ای‌بی‌بی‌سی، من و تو و اینترنشنال با رونمایی از واکسن ایرانی دچار ضربه‌های مغزی ملایم و لکنت زبان شدند!