مریم کمالی‌نژاد
پیش تر درباره افسردگی صحبت کرده ایم. گفته بودیم که افسردگی شایع ترین اختلال روانی است. درست مثل سرماخوردگی در حیطه بیماری های جسمی، آنقدر که به عنوان سرماخوردگی روانی می گویند. آدم ها ممکن است به دلایل متفاوت دچار افسردگی شوند؛ افسردگی فصلی، افسردگی پس از زایمان، افسردگی دوران قرنطینه و ... متاسفانه در جامعه ی ما افسردگی چندان جدی گرفته نمی شود. در واقع کمتر کسانی پیدا می شوند که زنگ خطر این بیماری را در خودشان بشنوند و اگر شنیدند برای درمانش اقدام کنند. اغلب آن را «بی حوصلگی زودگذر» یا «ناراحتی موقت» می نامند که البته اگر علائم کمتر از دو هفته دوام داشته باشند، حق با آنهاست. ما اینجا و در این نوشتار نمی خواهیم درباره‌ی علائم افسردگی و یا تشخیص و درمان آن صحبت کنیم. ما می خواهیم بگوییم اگر پدر یا مادری به افسردگی دچار شد، چطور از فرزندش محافظت کند که این اختلال و تغییر خلق و خو اثری منفی بر کودک نداشته باشد یا حداقل اثرات را کمتر کند.
افسردگی پشت افسردگی
اگر شما یک فرد مجرد و افسرده باشید، افکار متفاوتی به ذهن تان می رسد و دغدغه های متفاوتی دارید، اما فردی که در نقش والد قرار دارد، به جز تمام این دغدغه ها، یک نگرانی دیگر هم دارد و آن آسیب رساندن به فرزندش است. فرد افسرده، نمی تواند برای فرزندش توضیح دهد که چه شده و چرا او تا این حد بی حوصله و یا حتی دچار بیماری های جسمی شده است. نمی داند باید از کجا شروع کند و چه بگوید. از طرفی ضعف روانی او در دوران افسردگی، اثر مستقیم بر روی روح و روان فرزندش دارد و این نگرانی او را چند برابر می کند که مبادا اثری جبران ناپذیر بر کودکش بگذارد.
واقع بین باشید
فردی که دچار افسردگی است به واسطه اختلالی که برایش پیش آماده دچار منفی بافی می شود و بدترین شرایط را ممکن است در نظر بگیرید. افسردگی به «احساس صلاحیت» فرد حمله می کند. والد، گمان می کند که توان و ظرفیت انجام کارهای خوب برای فرزندش، در او به اتمام رسیده یا عمیقا مختل شده است. و همین افکار وسواس گونه و ناراحت کننده که همراه با عذاب وجدان و احساس گناه است، افسردگی را در آنان شدت می بخشد؛ بخشی از نگرانی والدین بابت آسیب عمیقی است که ممکن است به فرزندانشان بزنند، بخشی دیگر مربوط به کارها و وظایفی است که احساس می کنند دیگر از پس آنها بر نمی آیند و بخش آخر ترس عبور از این اختلال است.
بچه‌ها می فهمند
افسردگی، باعث اختلال در روابط افراد می شود. حتی فرد افسرده ارتباط پیوسته ای که با جامعه، فرهنگی و دین داشته است را ممکن است از دست بدهد یا به بحران دچار شود. همه می دانیم که روابط خوب خانوادگی منبع و موتور رشد سالم کودکان است و با وجود افسردگی این روابط در معرض خطر قرار می گیرند.
اما این نکته بسیار قابل توجه است که بچه ها خلاف آن چیزی که ما فکر میکنیم، به پشتوانه ارتباط سابقی که با والدین خود داشته اند، مقاوم اند و ظرفیت بالایی برای انجام کارهای خلاقانه و تکاملی دارند؛ از کارهای مرتبط با مدرسه گرفته تا فعالیت های دیگری که باعث روحیه بخشی می شود.
والدین افسرده چطور می توانند به روابط فرزندان خود با دیگران کمک کنند؟
1. مطمئن شوید که کودک کارهای روزمره اش را سر وقت انجام میدهد و دچار اختلال نشده است. تصور کنید کودک که مدرسه می رود و یا آموزش آنلاین می بیند، ناگهان ارتباطش با مدرسه قطع شود و کسی نباشد که روزمرگی های کودک را سروسامان بدهد. بچه را باید سر وقت به مدرسه و آموزش رساند، زمان خواب و بیداری کودک بهتر است مدام بررسی شود و درباره تغذیه اش با همسر یا کمکی که دارید، به نتیجه برسید.
2. او را به ارتباط سالم با دیگر افراد نزدیک خانواده تشویق کنید. «می‌تونی با پدربزرگ وقت بگذرونی» «دوست داری امروز دختر خاله ات رو ببینی؟» «می‌خوای بری خونه‌ی عمو و حسابی خوش بگذرونی؟» «خوبه که امروز با داداشت بیشتر وقت بگذرونی» و ...
3. تقصیر تو نیست؛ باید به کودک توضیح دهید که شرایط جدیدی که با آن روبه روست هیچ ربطی به او ندارد و او کار اشتباهی مرتکب نشده است. «مینا» مادر جوانی است با دو فرزند. او پس از دست دادن برادرش در یک تصادف و روبه رو شدن با مشکلات متفاوت، حسابی دچار افسردگی شده است. او حتی تحمل شنیدن صدای بچه ها را ندارد و با تعریف کردن از حالات روحی اش در مقابل چشم بچه ها، به آن عذاب وجدان می دهد. بچه ها معمولا باید ساعات طولانی را در خانه، بدون سروصدا و بازی بگذرانند که مبادا مامان عصبانی شود، مینا می گوید که یکبار حتی دست به خودزنی جلوی چشم بچه ها کرده است.
این دست رفتارها بسیار آثار مخربی بر کودکان دارد. به جای آنکه به افکار بی فایده‌ای مثل اینکه من ژنتیکم افسرده است و آنرا به بچه ها هم منتقل می کنم، فکر کنیم، دنبال راه حل و راه درمان درست باشیم. به هر حال کودک احساس عجز می کند از اینکه نمی تواند برای پدر یا مادر افسرده اش کاری بکند و ممکن است دچار احساس گناه و عذاب وجدان شود و نگرانی مدام او را آزار دهد. او نگران است که والدینش کاملا خوب خواهند شد؟ می توانند روزی همه ی کارهایی که سابق بر این انجام می دادند را انجام دهند؟ آیا کسی هست که از آنها مراقبت کند؟ نگرانی های کودکان باید درک شود.
با کودکتان صادقانه صحبت کنید
گمان نکنید که باید مشکل را از فرزندتان مخفی نگه دارید. با او درباره افسردگی صحبت کنید.
در یک نشست خانوادگی با حضور پدر و مادر، می توانید برای فرزندتان چنین توضیح دهید: «پدر شغل خود را از دست داده، اما این تقصیر شما نیست، ممکنه تا پیدا کردن کار جدید، بابا رو بعضی وقتا نگران و ناراحت یا حتی گریان ببینید»
همچنین برای فرزندتان توضیح دهید که افسردگی چیست، درمان دارد و قرار نیست همیشگی باشد و اطمینان بدهید که با پیگیری درمان، همه چیز درست می شود. همچنین از کودکان بخواهید که در این دوره شما را همراهی کنند. آنها در این شرایط احساس مسئولیت کرده و از این که کاری از دستشان برمی آید خوشحال می شوند. البته که نباید تنها کاری که از بچه ها می خواهیم، سکوت کردن و گوشه ای خزیدن باشد.
یک انرژی دیگر
مطمئن باشید که صحبت کردن با کودک و ایجاد حس همدلی و رها شدن از احساس منفی آسیب رساندن به فرزندان، انرژی بسیاری به والدین برمیگرداند که آنها را در زندگی فعال تر می کند. این دقیقا می تواند نقطه شروع بهبودی باشد. چنانچه والدین خود را به طور کامل از خانوده جدا کرده و با افکار منفی بدون هیچ درمان فعالی ادامه دهند، روز به روز احساس بدتری خواهند داشت.
حال ندارم
ممکن است در اوج بیماری باشید. در این صورت هیچ کسی از شما توقع ندارد که یک نشست خانوادگی برگزار کنید و در آن پرانرژی و مسئول باشید. در این شرایط و در اوج بیماری زمانی که وضعیت حاد است، فقط به یک توضیح کوتاه به کودکان اکتفا کنید: «مادر/پدر به یک بیماری مبتلا شده و در حال خوب شدن است»
کنار هم باشید
چه پدر و چه مادر، هر کدام که با افسردگی درگیر باشند، نباید خود را به طور کامل از زندگی و محافظت از فرزندان کنار بکشند، مگر طبق آنچه گفته شد در شرایط حاد، بچه ها لازم دارند شما را کنار هم ببینند. دیدن شما کنار هم این نگرانی را که ممکن است والدینشان با هم دچار مشکل شده باشند، از بین می برد.