مریم کمالی نژاد
معضل چاقی کودکان و نوجوانان در نگاه اول ممکن است چندان پیچیده بهنظر نرسد، خود ما بودیم که وقتی او دو سهساله بود به زور غذا و شیرینی به خوردش میدادیم و از «تپل» شدنش ذوق میکردیم و هرچه بچهمان تپلتر بود بیشتر احساس مادر خوب بودن داشتیم. اگر کسی به لاغری فرزندمان اشاره کند، تاب نمیآوریم و اعتماد به نفسمان را از دست میدهیم و گمان میکنیم حتما ما بهقدر کافی به او نرسیدهایم. اما مشکل کودک و نوجوان چاق تنها این نیست، ماجرا میتواند از سبک زندگی اشتباه، تغذیه ناسالم و عدم تحرک شروع شده باشد و یا به مسائل ژنتیکی و بیماریهای خاص ربط داشته باشد. برخی از خانوادهها با بیاشتهایی کودکان دستبهگریبانند و اگر مادری از خوشاشتهایی فرزندش بگوید، حتما خواهند گفت: «خوش به حالت من که ظرف غذا دستمه و مدام پشت سرش راه میرم که یه لقمه غذا بخوره» اما مشکل خانوادههایی که کودک چاق دارند اصلا ساده نیست. خاصه اگر این کودک بدون حل مشکلش به سالهای نوجوانی برسد.
همه میدانند
همهمان میدانیم که باید سبک تغذیه کودکی که دچار اضافه وزن است تغییر کند، باید دست از فستفود و شیرینی خوردن بکشد، غذای سالم بخورد و تحرک داشته باشد. میدانیم که باید به پزشک تغذیه مراجعه کنیم اما در بسیاری از اوقات نمیدانیم که رفتار ما با این کودک و نوجوان تا چه اندازه دارد روح او را فرسوده میکند و به اعتمادبهنفسش آسیب میرساند.
پیشگیری کنید
قبل از اینکه این مشکل به وجود بیاید لازم است یادآوری کنیم که کودک اگر سالم باشد و مشکل خاص فیزیکی نداشه باشد بر اساس غریزهاش غذا میخورد، همان اندازه که لازم دارد، نیازی نیست که شما مدام غذاهای مختلف به او بدهید. برخی از والدین یا پدربزرگ و مادربزرگها چون نوهشان را دوست دارند و میخواهند خوشحالش کنند از «خوراکی» بهعنوان یک وسیله پاداش استفاده میکنند؛ «بیا عزیزم برات شکلات خریدم» «بستنی میخوری برات بخرم؟» «امروز میخواهی بریم پیتزا بخوریم؟» و پیشنهادهای وسوسهانگیزی که ذائقه و سبک تغذیه کودک را بهطور کلی از مدار سالم آن خارج میکند. حواسمان باشد که اگر والدین یک کودک سالم هستیم، سلامت او بسیار اهمیت دارد و نباید با احساسات پیش برود. در این زمینه مطالعه کنید. اگر در خانواده سابقه چاقی دارید، مثلا خود یا همسرتان دچار اضافه وزن هستید، مطمئن باشید که اگر مسئله ژنتیک نباشد، قطعا به سبک زندگی شما ربط دارد که کودک هم به آن دچار خواهد شد، پس پیش از شروع مشکل، از آن پیشگیری کنید.
آگاه باشید
بدانید که رفتار شما اثر بسیار نافذی در سلامت روان کودکتان خواهد گذاشت. مسخره کردن، برچسب زدن، تحقیر کردن، ترساندن و این گونه برخوردها میتواند خاطرات و آسیبهای بسیار تلخی بر روح کودکان دچار اضافه وزن داشه باشد. شما با رفتارتان میتوانید کاری کنید که او بدن ش را بپذیرد و دوست داشته باشد و در عین حال برای رفع معضل اضافه وزنش انگیزه کافی داشته و اقدام کند و یا او را با دست انداختن و برچسب زدن و ترساندن، برای همیشه از بدنش متنفر کنید و او را به «اختلال بدریخت انگاری» دچار کرده و اعتمادبهنفسش را بگیرید.
متعادل و آرام باشید
باید مشخص شود که علت چاقی فرزند شما چیست. به یک دکتر تغذیه مراجعه کنید، آزمایشهای لازم را انجام دهید. شاید مشکل از تیروئید کودک باشد و یا مشکلات پزشکی دیگر. وقتی که مطمئن شدید چاقی، صرفا نتیجه تغذیه ناسالم و عدم تحرک و پرخوری است. لازم است که خونسردیتان را حفظ کنید. اگر از آن مادرهایی هستید که مدام نگران چاقی و لاغری دختر نوجوانتان هستید، ما کاملا به شما حق میدهیم، اما باید بدانید که با استرس داشتن و منفیبافی، فقط فرزندتان را نسبت به بدنش متنفر میکنید و استرستان را به او هم منتقل کرده و برنامههای سختگیرانه و بینتیجهای را وضع خواهید کرد.
از آن طرف بام نیفتید
در جامعهای زندگی میکنیم که از یک طرف مدام با عکس خوراکیهای هیجانانگیز، تبلیغ فستفود و کباب و دیگر غذاهای پرکالری روبروییم و از طرف دیگر، کلیشههای زیبایی، لاغری و کمر باریک و اندامی خاص را تبلیغ میکنند و خوشبختی و زیبایی را در گرو آن میبینند. درک کنید که فرزند شما در میان یک تعارض و تضاد کامل زندگی میکند و رژیمهای سخت غذایی چقدر میتواند روحیه او را تحتتأثیر قرار دهد. همچنین کاری نکنید که فرزندتان نسبت به وزنش حساس شود و خود را به سختیهای آسیبرسان بیندازد و یا دچار «آنورکسیا نروزا» یا همان بیاشتهایی عصبی شود. کسانی که هرچقدر خود را در آینه تماشا میکنند باز هم به نظرشان چاق میآیند حتی اگر پوست و استخوان شده باشند.
ذهن فرزندتان را دریابید
باید بدانیم که قبل از تغییر در سبک زندگی و تغذیه کودک چاق، باید بدانیم که در ذهن او چه چیزی میگذرد. صرفا دوست داشتن یک سری غذاهای پرکالری است و عادت به آنهاست یا مشکلات پیچیده تری مثل قهرمانسازی، الگوگیری، سرزنش و احساس گناه، پرخوری عصبی و...
مراقب کلماتتان باشید
«چاق» و کلماتی از این دست، بار منفی دارند. بهتر است در ارتباط با فرزندتان از کلمات دیگری استفاده کنید، مثل اضافه وزن. توجه کنید که واژهای مثل «تپل» هم بار منفیشان از باب بیخیال کردن طرف نسبت به وضعیتش است. تپل، بار احساسی و سرزنشگر چاق را ندارد، اما گویا یک ویژگی بامزه باشد، فرد را نسبت به آن بیحس میکند.
در مقابل دیگران تذکر ندهید
تصور کنید که در یک دورهمی خانوادگی، ناگهان پدر خانواده بشقاب غذا را از جلوی فرزندش بکشد و بگوید: دیگه بسه، داری میترکی، مگه قرار نبود کمتر بخوری! رفتارهایی از این دست شخصیت کودک را زائل میکند، او را خجالتزده کرده و اعتمادبهنفسش را نشانه میگیرید. تذکرهای غذایی را بهتر است در زمانهای دیگری بدهید.
احترام بگذارید
چاقی، خطای غیرقابل بخش و گناه جبرانناپذیر نیست که بهخاطرش احترام فرزندتان را از بین ببرید. بهویژه در مورد دختران نوجوان که نسبت به بدنشان حساسیت بیشتری دارند، باید بهشدت مراقب رفتارتان باشید. احترام فرزندتان را نگه دارید و اجازه ندهید دیگران هم بابت اضافه وزنش به او بیاحترامی کنند.
مجبور نکنید
وقتی فرزندتان در مقابل اصلاح سبک تغذیه و فعالیت هایش مقاومت میکند حتما مشکل دیگری وجود دارد. هوس غذایی کنترل نشده یا محرکهای محیطی، استرس و... پس نوجوانتان را نسبت به رژیم غذایی خاصی که تمایلی به آن ندارد و یا در مقابلش مقاومت نشان میدهد مجبور نکنید. با او صحبت کنید و ببینید در ذهنش چه میگذرد و چه فکری میکند.
من خوبم
برخی از نوجوانانی که دچار اضافه وزن هستند معمولا زیر بار این مسئله نمیروند و وقتی با آنها صحبت میکنیم میگویند: من خوبم، مشکلی با این وضعیت ندارم، نمیخواهم رژیم بگیرم یا ورزش کنم.
به انتخاب و خواست فرزندتان احترام بگذارید، او را سرزنش نکرده و نترسانید. اجازه دهید یک متخصص با او صحبت کند. همچنین به او بفهمانید که خود برایتان بسیار باارزش است و شما بیقیدوشرط دوستش دارید اما نمیخواهید بیماریهای ناشی از اضافه وزن سراغش بیاید.
سبک زندگی خانوادگی را تغییر دهید
نمیتوانید تنها سبک زندگی کودک و یا نوجوانتان را اصلاح کنید و دیگر اعضای خانواده همچنان از سبک غلط سابق پیروی کنند. چطور ممکن است از نوجوانمان بخواهیم ساعت 6 عصر یک غذای سبک و سالم بخورد و بقیه خانواده ساعت 10 شب پیترا میل کنند و او هوس نکند، احساس بدی نداشته باشد و همچنان به وضعیت پایبند باشد. ممکن است که کل خانواده شب بیدار باشند، تا نیمه روز بخوابند و ما از نوجوانمان بخواهیم صبحها زود بیدار شود و ورزش کند؟ کودک و یا نوجوان را بیسروصدا و بدون اینکه حس غذابوجدان به او بدهید، همراهی کنید.