عاطفه میرافضل
در مورد منشأ اصلی و اولی قمهزنی، اقوال مختلفی وجود دارد اما آنچه بیشتر از همه مستند و قابل اثبات است، این است که تیغزنی و قمهزنی رسومیعاریتی هستند. از نظر تاریخی، مسلم است که قمهزنی در ایران نیز تا پیش از صفویه هیچگونه سابقهای نداشته و محور تردیدها در آن است که آیا در زمان صفویه به وجود آمده و یا اینکه بعد از صفویه و در زمان قاجاریه وارد شده و رواج یافته است؟
اقدامات مهم صفویان در زمینه عزاداری، یکی رسمیو حکومتی کردن مجالس سوگواری و دیگری، ابزارمند کردن و نیز پدید آوردن آیینها و رسوم جدید عزاداری بود.
پیتر دلاواله سیاح ایتالیایی، از عزاداری شیعیان در اصفهان عصر صفوی سال 1037 قمری چنین گزارش میدهد: «تشریفات و مراسم عزاداری عاشورا به این قرار است که همه غمگین و مغموم به نظر میرسند و لباس عزداری به رنگ سیاه بر تن میکنند. هیچکس سر و ریش خود را نمیتراشد. بهعلاوه نهتنها از ارتکاب هر گناه پرهیز میکنند، بلکه خود را از هرگونه تفریح و خوشی محروم میسازد.
... همه با هم، آهنگهای غمانگیز در وصف حسین و مصائب وارد بر او میخوانند و دو قطعه چوب یا استخوانی را که در دست دارند به هم میکوبند و از آن صدای حزنانگیزی به وجود میآورند...»
علاوه بر ابزارآلات جدید، از این دوره بود که آدابورسوم نوینی هم در سلک آیینهای عزاداری درآمد؛ آدابی چون «تیغزنی»، «قفلزنی»، «سنگزنی» و «قمهزنی» را از این جمله شمردهاند.
دوران قاجار
از شاخصههای عزاداری در دوره قاجار، عمومیت یافتن رسم تیغزنی و قمهزنی است رسمیکه البته پیش از آن هم مسبوق به سابقهای چند ساله بود، اما مشخصا در این دوره گسترش و رواجی بیسابقه یافت.
بنجامن، سفیر کبیر آمریکا در ایران عهد ناصرالدینشاه، در توصیف مراسم قمهزنی در سفرنامهاش چنین مینویسد: «سال 1884 میلادی من در تهران اقامت داشتم. دستههایی در خیابانها حرکت میکردند و احساسات تند و شدید بیسابقهای از خود نشان میدادند... در این میان ناگهان جمعی سفیدپوش که کاردهایی در دست داشتند پدیدار شدند که با هیجان زیاد کاردها را بالا برده و به سر خود میزدند و خون از سر آنها و از کاردهایی که در دست داشتند فواره میزد و سر تا پایشان را سرخ کرده بود.»
البته در این دوره علمای بزرگی مثل علامه سیدمحسن امین عاملی، قمهزنی و نظایر آن را غیر شرعی و شیطانپسند خوانده و به مخالفت با آن پرداختند.
نقش انگلیس
تا حدود قرن هجدهم سه امپراطوری بزرگ شرق، هند، ایران و عثمانی مسلمان بودند که بر تمام جهان متمدن شرقی در آن روز، حکومتهای مرفه و مقتدری پدید آورده بودند. اسپانیا، فرانسه، هلند و انگلیس به رهبری زرسالاران یهودی و مسیحیان صلیبی، به فکر افتادند مقاومت مسلمین را بشکنند.
در کتاب دست پنهان مؤسسه فرهنگی فخرالائمه آمده است: انگلیسیها، برای رسیدن به این هدف به چارهجویی پرداختند از جمله در هند و ایران که هسته اصلی مقاومت را شیعیان تشکیل میدادند، اینان از شیعیان هندوستان شروع کردند که از مرکز تشیع و مرجعیت نجف به دور بودند. انگلیسیها از عشق زیاد آنان به امامحسینعلیهالسلام سوءاستفاده کردند و قمه و شمشیرزنی را جعل کرده و به آنان آموختند... متأسفانه برخی شیعیان هند، این بدعت را بدون مجوز علما پذیرفتند.
کوبیدن شمشیر بر سر و پیشانی در سوگ سیدالشهداعلیهالسلام در روز عاشورا، توسط استعمار انگلیس، از هند به ایران و عراق رخنه کرد.
تا گذشتهای نه چندان دور، سفارتهای بریتانیا در تهران و بغداد، هیئتهای عزاداری را که به آن صورت انزجارآور و زشت در کوچه و خیابانها ظاهر میشدند، تأمین میکردند، غرض از سیاست استعماری انگلیس از کمک به رشد این مراسم زشت، به دست آوردن دلیلی معقول برای استعمارش بود که همواره با معارضه مردم بریتانیا و برخی نشریات آن کشور روبرو میشد.
استعمار انگلیس قصد داشت ثابت کند مردمان مستعمره هند و کشورهای اسلامیدیگر که به آن صورت در خیابانها ظاهر میشوند، احتیاج به ولی و قیمیدارند که آنان را از جهل و توحش موجود برهاند. در نتیجه، عکس و تصاویر دستههای عزادار که در روز عاشورا با زنجیر به پشت خود نواخته و با شمشیر و قمه بر سر خود میکوفتند و خونهای جاری شده در نتیجه این جریانات، در روزنامههای بریتانیا و اروپا به چاپ میرسید و سیاستمداران استعمارگر در نتیجه این تصویرها، استعمار این کشورها را به عنوان ضرورتی انسانی اعلام میکردند که میتواند مردم آن کشورها را از جهل و توحش رهانیده و به جاده تمدن و تقدم رهنمون سازد.
نظر کارشناس
به نقل از خبرگزاری حوزه، اگر بنا بود قمهزنی از مهمترین شعائر حسینی باشد باید اول علمای ما این کار را انجام بدهند؛ اما در طول تاریخ حتی یک عالم شیعه را نمیتوان پیدا کرد که قمه زده باشد؛ زیرا اصلا قمهزنی در بین شعائر حسینی رسم نبوده است.
حجتالاسلاموالمسلمین محمد سبحانینیا میگوید: از نظر فقهی، عبادات واجب یا مستحب، توفیقی هستند؛ بدین معنا که اصل عبادت و چگونگی آن باید توسط ادله شرعی اثبات شود؛ در غیر این صورت عملی که بهعنوان عبادت انجام میشود، بدعت محسوب میگردد و نهتنها مطلوب نیست، بلکه ممنوع و حرام است.
استحباب عزاداری برای سالار شهیدان بر مبنای ادله قطعی ثابت است؛ مشروط به اینکه عزاداری موجب وهن مکتب اهلبیت نگردد و یا همراه با انجام عملی نامشروع نباشد. از جمله مهمترین آسیبها در مجالس عزاداری امام حسین آسیب رساندن به بدن در خلال عزاداری است و از بدترین حالات آسیبرسانی به بدن قمهزنی است. یکی از شاخصههای جریان تشیع انگلیسی این است که روی احساسات شیعی انگشت میگذارند تا بتوانند از طریق برانگیختن عواطف مردم برای خود سربازگیری کنند، مثلا آنها سراغ قمهزنی رفتهاند و هرکسی را هم که با قمهزنی مخالف باشد، مخالف حسینبنعلی و تشیع معرفی میکنند. این جریان علاوه بر قمهزنی، سراغ روشهای غلط و تحریفشده هم رفتهاند؛ بهعنوان مثال روی خار، آتش یا چیزهای آتشین راه میروند و یا خود را روی زمین میکشند و کارهای عجیبوغریب میکنند.
این حرکات نهتنها با شعائر حسینی ارتباطی ندارد بلکه قیام عاشورا را در دیدگاه مردم دنیا به یک کار خرافی، بیمعنا، بیهدف و بیهوده تبدیل میکند و موجب میشود آنهایی که میخواهند به تشیع یا اسلام حقیقی و ناب روی بیاورند، از آیین اسلام رویگردان شوند. اگر بنا بود قمهزنی از مهمترین شعائر حسینی باشد باید اول علمای ما این کار را انجام بدهند؛ اما در طول تاریخ حتی یک عالم شیعه را نمیتوان پیدا کرد که قمه زده باشد؛ زیرا اصلا قمهزنی در بین شعائر حسینی رسم نبوده است. به گفته برخی تاریخ نگاران و شرح حال نویسان، این شیوه از عزاداری از روزگار قاجاریه و بهوسیله « آقا فاضل دربندی» مؤلف کتاب اسرارالشهاده، تأسیس و ترویج شده است.
حمایت انگلیس از قمهزنی
انگلیس بهشدت از رفتارها و اقدامهای مشابه قمهزنی دفاع میکند؛ در حالیکه پارلمان انگلیس، اجتماع شیرخوارگان را در مراسم عزاداری نشانه ترویج خشونت معرفی میکند! در حسینیه لندن، وابسته به تشیع انگلیسی مراسم قمهزنی رخ میدهد و پلیس لندن از آنها حفاظت میکند و حتی فیلمبرداری میکند تا آن را در سطح جهان منتشر کرده و بگوید شیعه به خودش بیرحم است؛ چه رسد نسبت به دیگران!
همین که انگلیس از قمهزنی شیعه خوشش آمده مشخص میکند که این کار به نفع آنهاست. آیا یک شیعه حسینی بصیر نباید فکر کند چرا انگلیس که سرچشمه همه خباثتهای غرب و موسس وهابیت است از قمهزنی ما خوشحال است؟ همکاری انگلیس در راه اندازه 16 شبکه شیعه لندنی جهت لعن و قمهزنی علنی و اهدای قمه رایگان حتی با پول به برخی فریب خوردگان و مغرضان چه معنایی میدهد؟
نکته قابل توجه این است که اگر در قسمت Images موتورهای جستجو مانند گوگل کلمه عاشورا به زبان فارسی تایپ شود، تقریبا تمام تصاویر به نوعی مربوط به معرفت عاشورا و امام حسین است، ولی زمانی که کلمه عاشورا به زبان انگلیسی تایپ شود تصاویر مربوط به قمهزنی نشان داده میشود. گویی تنها فعلی که شیعیان در عاشورا انجام میدهند، فقط قمهزنی است. این نشان میدهد که موتورهای جستجو و پایگاههای اینترنتی خارجی تلاش دارند که حقیقت واقعه کربلا به گوش دنیا نرسد و عاشورا با قمهزنی معرفی گردد. مقام معظم رهبری در این مورد مطلب جالبی را نقل فرموده اند:
« اخیرا مطلبی را کسی به من گفت که خیلی برایم جالب و عجیب بود، برای شما هم آن مطلب را نقل میکنم، کسی که با مسائل کشور شوروی سابق و این بخشی که شیعهنشین است، جمهوری آذربایجان آشنا بود میگفت: آن وقتی که کمونیستها بر منطقه آذربایجان شوروی سابق مسلط شدند همه آثار اسلامیرا از آنجا محو کردند، مثلا مساجد را به انبار تبدیل کردند، سالنهای دینی و حسینهها را به چیزهای دیگری تبدیل کردند و هیچ نشانه ایی از اسلام و دین تشیع باقی نگذاشتند، فقط یک چیز را اجازه دادند و آن قمه زدن بود...
چرا؟ چون قمه زدن برای آنها یک وسیله تبلیغ بر ضد دین و تشیع بود. بنابراین گاهی دشمن از بعضی چیزها اینگونه علیه دین استفاده میکند. هر جا خرافات به میان بیاید دین خالص بدنام خواهد شد.
گفته شده است: « در سال 1324 شمسی، سفارت انگلیس در ایران تعداد 15000 قمه خرید و به هیئات مذهبی اهدا کرد که خودتان را بزنید و کاری به ما نداشته باشید.»
علما و مراجع معظم تقلید در این مسئله اجماع دارند که هر عملی که موجب وهن اسلام گردد حرام است و باید از آن خودداری کرد. اینجاست که درد و رنج پنهانی عالمان دلسوز و فقهای دین شناسی چون آیتالله العظمیحکیم برایمان روش تر میشود که گفتند: قضیه قمهزنی چون خاری در گلوی ماست.»