عاطفه میرافضل
از دیدنیهای حیرتانگیز استانبول، بنای زیبای مسجد ایاصوفیه (کلیسای حاجیا صوفیا) است و یکی از باارزشترین آثار باقیمانده از دوران بیزانس به شمار میرود. این ساختمان تاریخی با عمر 1400 ساله، جزئی از میراث جهانی یونسکو به شمار میرود، که از جنگهای پیدرپی و زلزلهها در طول تاریخ جان سالم به در برده است، امروزه بهعنوان بنایی شگفتانگیز و منحصربهفرد، از نظر اندازه، معماری و زیبایی شناخته میشود.
بعد از 86 سال برای اولین باز در یکی از
باشکوه ترین مساجد دنیا، نماز جماعت اقامه شد. این اتفاق به دنبال تصمیم اخیر «رجب
طیب اردوغان»؛ رئیسجمهور کشور ترکیه مبنی بر تبدیل موزه ایاصوفیه به مسجد بود که
در صدر اخبار جهان قرارگرفت.
وی گفته بود: «به امید خدا روز ۲۴
ژوئیه همگی با هم نماز جمعه را برگزار کرده و بار دیگر درهای (مسجد) ایاصوفیه را
برای عبادت باز میکنیم. مثل دیگر مساجد کشور ترکیه، درهای ایاصوفیه نیز به روی
تمام افراد اعم از محلی، خارجی، مسلمان و
غیرمسلمان
باز خواهد بود. ایاصوفیه،
این میراث مشترک بشریت، در وضعیت جدید خود خالصانه و آزادانهتر پذیرای همگان
خواهد بود.»
یونان و آمریکا با این طرح مخالف بودند و میگفتند این بنا که
در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو قرار دارد، باید به احترام تاریخ جهان و اقلیت
مسیحی ترکیه یک موزه باقی بماند.
اما آنکارا معتقد است مسئله مسجد یا موزه بودن این بنا یک مسئله داخلی است. رجب
طیب اردوغان رئیسجمهوری ترکیه با تآکید بر این موضوع گفته است:« ۴۳۵ کلیسا و کنیسه در این کشور وجود دارد
که اقلیت مسیحی و یهودی میتوانند از آنها برای عبادت و انجام مناسک دینی خود
استفاده کنند بنابراین تبدیل این موزه به مسجد به هیچ وجه با حقوق این اقلیتهای
مذهبی در تعارض نیست.»رئیسجمهوری
ترکیه در بخش دیگری از اظهارات خود در اینباره از همه کشورها و نهادهای مخالف
خواست به تصمیم دولت ترکیه احترام بگذارند.
این اتفاق سبب شد تا نگاهی گذرا به تاریخچه این مسجد باشکوه داشته باشیم.
ایاصوفیه؛ نگین معماری بیزانس
ایاصوفیه در قرن ششم میلادی به فرمان ژوستینین یکم از امپراطوران روم شرقی (بیزانس) ساخته شد و تا ۹۱۶ سال مرکز کلیسای ارتدوکس بود. این بنا در سال ۱۴۵۳ به دنبال فتح قسطنطنیه (استانبول کنونی) به دست سلطان محمد عثمانی، از کلیسا به مسجد تغییر کاربری داد و طی سالیان بعد تغییراتی در بنا و معماری ان صورت گرفت؛ سلیمان اول دستور داد نقاشیها و نگارگریهای داخل ایاصوفیه را بپوشانند تا نماز جمعه در آنجا خوانده شود. سلیم دوم به دستور داد که ایاصوفیه را مرمت کنند. در زمان مراد سوم، مناره و منبر و محراب به ساختمان ایاصوفیه افزوده شد. در زمان مراد چهارم، آیاتی از قرآن به خط مصطفی چلبی در دیوارها و سقف ایاصوفیه نگاشته شد؛ علاوه بر این لوحههایی دورتادور سقف ایاصوفیه نصب شد که در آن نام الله، محمد، ابوبکر، عمر، عثمان، علی، حسن و حسین نوشته شده بود. این لوحهها در زمان سلطنت عبدالمجید با الواح مدوری که به خط ابراهیم افندی نوشته شده بود، جایگزین شد. بدین ترتیب طی سالیان مسلمانان سراسر جهان برای هزاران سال زیر گنبد خاکستری و منارههای سربه فلک کشیده این شاهکار معماری نماز اقامه کردند. اما در اوایل دهه ۱۹۳۰، با روی کار آمدن آتاتورک و تشکیل جمهوری ترکیه و به دنبال آن برخی اصلاحات لائیکی وی، این مسجد به موزه تبدیل شد؛ فرشها برداشته شدند، گچ روی موزائیکها با زحمت بسیار زیاد توسط متخصصین کنده شد و کف مرمر ساختمان نمایان گردید. این موزه در ۱ فوریه ۱۹۳۵ میلادی افتتاح شد تا ترکیه، استانبول و ایاصوفیه به یکی از مقاصد گردشگری دنیا تبدیل شود و به نوعی نماد جهانگردی در کشور ترکیه باشد.
اما در همین راستا درخواستهایی نیز از سوی مسلملنان این کشور برای تبدیل دوباره این بنا به مسجد وجود داشت که در سالهای اخیر پررنگتر شده است. طرفداران این طرح هر سال به مناسبت سالگرد فتح قسطنطنیه به دست امپراطوری عثمانی در برابر دروازههای ایاصوفیه دست به تظاهرات میزدند. نتایج یک نظرسنجی که ماه گذشته انجام شد، نشان داد ۷۳ درصد از مردم ترکیه با تغییر کاربری موزه ایاصوفیه به مسجد موافق بودند.این اتفاقات زمینهای شد تا پس از سالها دوباره ایاصوفیه به مسجد تبدیل شود و نماز جمعه در آن اقامه گردد.