مریم کمالی‌نژاد
در مطلب شماره قبل درباره اهمیت کشف استعداد کودکان صحبت کردیم. اینکه چطور آن‌ها را در مسیر علایق و توانایی هایشان یاری کنیم و چقدر این کمک می‌تواند در بزرگسالی کودک نقش و اهمیت داشته باشد. در این یادداشت می‌خواهیم کمی‌تخصصی‌تر به کشف استعداد کودک بپردازیم. اینکه هر استعدادی در کودک، چه نشانه‌هایی دارد. آیا سؤال پرسیدن‌های مدام کودک درباره علل واقایع نشانه استعداد خاصی است؟ آیا زیاد حرف زدن کودک و استفاده از کلمات سخت و جمله‌بندی‌های جذاب، استعداد خاصی را نشان می‌دهد یا همه بچه‌ها چنین شیرین‌کاری‌هایی دارند؟ با ما همراه باشید تا این به این سؤالات پاسخ دهیم.
خانه استعدادیابی
آیا بچه بی‌استعداد داریم؟ با اطمینان می‌توان گفت خیر! حتی نواقص جسمی‌هم نمی‌تواند نشانه بی‌استعدادی کودکان باشد. هستند افرادی نابینا که توانسته‌اند به موفقیت‌های بزرگی که دیگران حتی فکرش را هم نمی‌کنند برسند. یا معلولینی که اتفاقا در همان زمینه که نقص دارند، موفق شده‌اند. می‌خواهم یادآوری کنم که هیچ بچه‌ای بی‌استعداد نیست. فقط کافی است خوب دقت کنید، ببینید، با او گفتگو کنید و کمی‌درباره استعدادیابی بدانید و سپس با درنظر گرفتن توانایی‌های کودک او را یاری کنید تا به هدف و علایق و استعدادش برسد و آن‌ها را رشد دهد.
استعداد آشکار، استعداد پنهان
کودک شما زیر یک‌سال شروع می‌کند به حرف زدن، اولین کلمه هایش را در هشت ماهگی می‌گوید، زود راه می‌افتد، چشم باز می‌کنید و می‌بینید دارد حروف الفبا را می‌نویسد و به‌وضوح استعدادی شگرف در او دیده می‌شود. کشف استعداد کودکان نابغه، سختی خاصی ندارد، همان‌قدر که مدیریت آن ممکن است سخت باشد. اما برخی از کودکان یا بهتر است بگوییم اغلب آن‌ها استعدادهای پنهان دارند که معمولا توسط والدین نادیده گرفته می‌شود. می‌خواهیم توجه شما را به رفتارهای کودک که نشان از استعدادهای پنهان است، جلب کنیم. این استعدادهای پنهان حتی ممکن است از نظر شما خراب‌کاری یا سوءرفتار به حساب بیایند، یا حتی حوصله‌شان را نداشته باشید و برآشفته شوید، اما نشانه یک استعداد پنهان است.
کودکان منظم، کودکان منطقی
کودکان مدام در حال منظم کردن و دسته‌بندی اشیا و وسایل است. جوراب‌هایش را جفت می‌کند، اسباب‌بازی‌های را در یک ردیف می‌چیند. حتی قاشق و چنگال‌ها را کنار هم در دسته‌بندی‌های خاص قرار می‌دهد. کودکان منظم علاقه خاصی به دسته‌بندی اشیا دارند، شباهت اشیا را خیلی زود و خوب تشخیص می‌دهند و به همین دلیل می‌توانند راحت کار دسته‌بندی را انجام دهند. دسته‌بندی بر اساس رنگ، شکل و...! این کودکان ذهن برنامه‌ریز خوبی دارند، دقیق‌اند و تمرکزشان قابل ستایش است، اهل فکرند و به جزئیات دقت دارند و تمام این‌ها می‌تواند نشانه استعداد ریاضی باشد.
کودکانی که استعداد خاصی در فهم و درک علل و روابط بین پدیده‌ها دارند و با اعداد رابطه‌شان خوب است، کودکان هستند که تفکر منطقی‌شان خوب کار می‌کند. این کودکان اغلب با سؤالاتی درباره علت اتفاقات سراغ شما می‌آیند، مثل: چطور میشه که رعد و برق میاد؟ ماشین ظرفشویی چطوری کار می‌کنه؟ چه اتفاقی برای لباس‌های توی ماشین لباسشویی میفته که تمیز میشن؟ تریلی‌ها چطوری کار می‌کنند؟ و سؤالاتی از این دست.
این بچه‌ها خیلی خوب به فیلم‌های مستند واکنش نشان می‌دهند، چون برایشان جالب است که علت مسائل را کشف کنند. به حل مسئله علاقه نشان می‌دهند. زمانی که مشغول تعمیر کردن وسیله‌ای در خانه بشوید، حتما کنارتان می‌ایستد و حسابی سؤال‌پیچتان می‌کند و البته همان یک‌بار کافی است که برای دفعه دوم شگفت‌زده‌تان کند و خودش دست به کار شود. اسباب‌بازی‌ها از دست این بچه‌ها آرامش ندارند، مدام در حال باز کردن پیچ مهره و چفت و بست اسباب‌بازی‌هایشان هستند، دوچرخه این بچه‌ها معمولا چرخ‌هایش رو به هواست و تکه‌تکه شده است. اگر کودکی با این مشخصات دارید، بدانید که کودکتان استعداد شگرفی در تفکر منطقی دارد، ریاضیات را خوب می‌فهمد و خوب است که در همین زمینه هم فعالیت کند.
پرحرف‌ها
از پرحرفی کودکتان به ستوه آمده‌اید؟ با خودتان می‌گویید این بچه چقدر حرف می‌زند. از صبح که بیدار می‌شود زبانش مشغول است تا شب که آخرین کلمات را به بگوید. این کودکان الزاما حرف های معناداری نمی‌زنند. حرف هایشان مربوط به دنیای خیالی خودشان است. اما بلدند در مورد همان دنیای خیالی هم شما خوب صحبت کرده و تصویری برای شما بسازند و خوب متقاعدتان کنند. کودکان پرحرف در مدرسه معمولا موفقیت‌های خوبی در دروس انسانی به دست می‌آورند و وقتی بزرگ شوند در وکالت، روزنامه‌نگاری و هنرهای نمایشی و نویسندگی استعداد خاصی نشان می‌دهند.
برای پرورش و مدیریت این استعداد خوب است که از کودک بخواهید حرف‌هایش را برایتان در یک نامه بنویسد. یا به او بگویید که کتاب داستان خودش را طراحی و نویسندگی کند، داستان‌هایی سر هم کنید و از او بخواهید آن را تمام کند. برایش کتاب بخرید و کتاب‌خوانی را با هم تجربه کنید. کتاب‌خوانی و تمرکز بر شنیدن می‌تواند پرحرفی کودک را کمی متعادل کند و از بر غنای گنجینه لغاتش اثر بگذارد. این کودکان، برعکس بقیه همسالانشان کتاب‌های پرکلمه را به کتاب‌هایی که تصاویر بیشتری دارند، ترجیح می‌دهند.
سازندگان کوچک
عاشقان لگو و خانه‌سازی، شیفتگان دست‌کاری کردن اشیا و اسباب‌بازی‌ها، آچر به دستانی که معتقدند می‌توانند و باید بفهمند که ماشین‌ها چطور کار می‌کنند، برج‌های بلند می‌سازند و سازه‌های کوچک! این کودکان توانایی دیداری ـ فضایی دارند و استعداد عجیبی در مهندسی، مکانیک، معماری و رشته‌های از این دست. اگر چنین استعدادهایی در کودکتان مشاهده می‌کنید، امکان خلق کردن در اختیارش قرار دهید و همچنین شرایط را برای نابودی همان مخلوقات فراهم کنید و حساس نباشید. مثلا لگوها و یا خانه‌سازی‌های مختلف برایش بخرید تا بسازد و خراب کند. این کودکان معمولا به ساختن کاردستی با جعبه و سیم و چوب هم علاقه نشان می‌دهند، می‌توانید از این طریق هم حسابی خوشحالش کنید.
خیال‌پردازها
کودکانی‌اند که از نظر والدینشان شاید عجیب و غیرمعمولی به نظر برسند. دوست خیالی دارند. دنیای واقعی به نظرشان کسالت‌بار است. می‌توانند در اتاقشان ساعت‌ها نقاشی بکشند و یا دراز کشیده و خیال‌پردازی کنند. راه‌حل‌هایشان هیچ شباهتی به راه‌حل‌های معمولی و همه‌پسند ندارد. دنبال راه‌های جدید می‌گردند. ایده‌های خاص دارند، ایده‌هایی که از نظر بقیه مسخره است. با خودتان می‌گویید این بچه انگار پاهایش روی زمین نیست. توی فضا زندگی می‌کند. این کودکان معمولا به هنر علاقه خاصی نشان می‌دهند. خلق دنیاهایی که شباهاتی به دنیای واقعی نداشته باشد. دست‌کاری کردن واقعیت برایشان جذاب است. نقاشی، بازیگری، کارگردانی، موسیقی و نویسندگی و هر چیزی که با هنر ارتباطی داشته باشد می‌تواند این کودکان را سرگرم و هیجان‌زده کند. ممکن است که این کودکتان به دروس مدرسه هیچ علاقه‌ای نشان ندهد، آن‌قدر یک مسئله ریاضی را برایش بگویید و یاد نگیرد که احساس بدبختی کنید. اما او قطعا هنرمند بی‌نظیری خواهد شد. شرایط را برایش مهیا کنید. شنیدن موسیقی و ساز زدن، رفتن به کنسرت، دیدار از گالری‌های نقاشی و دیدن یک فیلم خوب تخیلی و نوشتن، می‌تواند کمک شایانی به این کوچولوها باشد.
کودکان پرتکاپو
کودکان زیادی هستند که از ابتدا عاشق فعالیت بدنی و فعالیت‌های جسمی هستند. البته اغلب کودکان این علاقه را نشان می‌دهند، از بازی و بدو بدو لذت می‌برند، اما کودکانی که مدنظر ما هستند، آن‌هایی‌اند که استعداد عجیبی در توانایی‌های جسمی دارند. رابطه‌شان با توپ خیلی خوب است، می‌توانند خوب کنترلش کنند، حرکات خاصی نشان می‌دهند، خوب می‌پرند، قدرت رهبری خوبی هم دارند. این افراد ورزشکاران قابلی می‌شوند. قرار دادن این کودکان در معرض فعالیت‌های جسمی‌و انجام حرفه‌ای ورزش می‌تواند آن‌ها در مسیر علایقشان کمک کند.