مریم کمالی‌نژاد
از مهم‌ترین علایق کودکان نقاشی کشیدن است. البته حتما متوجه هستید که منظورمان از نقاشی، کشیدن تابلوهای ویژه و خاص نیست. هر نوع خط و شکلی که توسط کودک با مدادرنگی و بر روی کاغذ کشیده شود را در این نوشتار نقاشی می‌نامیم. نقاشی‌های بچه‌ها صرفا خط‌خطی‌های بی‌معنا نیستند. ما همان قدر که می‌توانیم از نقاشی کشیدن در روند تربیت و آموزش استفاده کنیم، باید حواسمان باشد که نقاشی یک کودک می‌تواند فرافکنی احساساتش باشد. احساساتی که نمی‌تواند آن‌ها را بیان کند و زبان و کلماتی که در اختیار دارد برای شرح آن احساس کافی نیست و یا نمی‌خواهد که آن را به زبان بیاورد. به هر دلیلی از جمله ترس، اضطراب و حیا و...
روانشناسان کودک، از تحلیل و تفسیر نقاشی‌های کودکان به نتایجی در ارتباط با حالات روحی آن‌ها می‌رسند. مبحث تفسیر نقاشی کودکان مفصل است اما ما می‌خواهیم چند موردی که همگان بر سر آن به اشتراک رسیده‌اند و تفسیر آن چندان دشوار نیست را در این نوشتار با هم مرور کنیم. مبحثی بسیار جذاب و کاربردی که به شما اطلاعاتی جالب خواهد داد. با ما همراه باشید.
مامان نقاشی‌ام را ببین
شما مشغول آشپزی هستید و کودکان بی‌سرو صدا در اتاقش مشغول هست، هر زمان که به سراغش می‌روید می‌بینید که روی کاغذ نقاشی خم شده و مشغول رنگ کردن و کشیدن است. بعدتر با هیجان به سراغتان می‌آید که: «مامان نقاشیمو ببین» شما هم نگاهی به نقاشی می‌اندازید و می‌گویید: آفرین دخترم، چقدر خوب کشیدی و تمام! کودک برمی‌گردد سر کارش و شما هم به ادامه آشپزی می‌پردازید.
برخی از بچه‌ها که از همین اندک شانس هم برخوردار نیستند، در واقع والدینش چندان اهمیتی نمی‌دهند به کاغذی که در دستان کوچک فرزندشان با هیجان نگاه داشته شده و از آن‌ها می‌خواهد که هیجانش را درک کنند و ذوقش نقاشی‌اش را بفهمند. پدر نگاه نکرده و هم‌زمان که سرش توی گوشی است می‌گوید: آره خیلی خوبه و مادر از توی آشپزخانه فریاد می‌کشد: مدادرنگی‌هاتو دوباره ریختی روی زمین؟!
بچه‌ها با نقاشی‌هایشان صحبت می‌کنند و این هنر و توانایی ماست که آن‌ها را دست‌کم نگیریم و درکشان کنیم.
از چه سنی؟
از حدود 18 ماهگی، قلم به دست گرفتن و خط کشیدن برای کودک جذاب می‌شود، او با این کار حسابی کیف می‌کند و لذت می‌برد و اولین تمرکزهایش را تجربه می‌کند. هنوز محدودیت‌ها را خوب نمی‌شناسد و خطوطش را همه‌جا می‌کشد، روی دیوار پذیرایی یا توی کتاب‌های کتابخانه! این دوره، بخش مهمی‌از رشد کودک است. ماهیچه‌های دست کودک ورزیده می‌شوند و توانایی هماهنگی میان ذهن و دست به وجود می‌آید. خطوطی که پس از این سن و سال توسط کودک کشیده می‌شود از نظر والدین ممکن است ساده و بی‌معنا به نظر برسند اما هر چیزی که کودک می‌کشد معنای خودش را دارد. اینکه خطوطش پیوسته است یا بریده، ضخیم است یا ظریف، از چه رنگ‌هایی بیشتر استفاده می‌کند، نقاشی‌هایش چه عناصر پایداری دارند و...
خانه‌های مثلثی
نقاشی‌های کودکی خودتان را به خاطر بیاورید. احتمالا مهم‌ترین و پایدارترین عنصری که در نقاشی همه کودکان یافت می‌شود، یک خانه ساده است. مستطیلی عمودی با یک مثلث روی سرش. دودی که از خانه بلند می‌شود و خط‌های کج‌و‌معوج روبرویش که نقش پله را بازی می‌کنند. معمولا اطراف خانه درخت است و رنگ دیوارهای خانه روشن‌اند. بالای سر خانه همیشه خورشیدی هست که اشعه‌های شاد دارد. خانه در نقاشی کودک نماد امینت است. گرمای زندگی‌ای که کودک احساس می‌کند در نقاشی‌اش بازنمایی می‌شود و خانه‌ای با رنگ‌های روشن، خورشید تابان و پنجره‌های دل‌باز به نمایش می‌گذارد. اما خانه‌هایی به رنگ سیاه یا بنفش، دیوارهای بلند و دور افتاده، نشان‌دهنده مشکلی در احساس کودک است. این خانه‌های نقاشی شده، انزوا، وابستگی و شرم را نشان می‌دهند. البته آنچه که می‌گوییم درباره تمام نقاشی‌ها و تمام کودکان صادق نیست، اما در اغلب موارد درست است.
خورشید خانم
خورشید، در نقاشی کودکان اغلب یک خانم زیباست. چشم و ابرو دارد. رنگش سفید است و لپ‌های قرمز دارد با اشعه‌های زرد بزرگ. بر خلاف آنچه تصور می‌کنیم، خورشید نماد پدر است. یک پدر مهربان و گرم. خورشید کامل و مهربان و زیبای نقاشی کودک، نشان از رابطه صمیمی و سالم کودک با پدرش دارد. اما خورشید سیاه، نصفه نیمه، بدخلق و اخمو نشان‌دهنده مشکلی در ارتباط کودک و پدر است.
آدمک‌ها
کم‌کم سروکله آدمک‌ها در نقاشی کودکان پیدا می‌شود. دایره‌هایی که معمولا تعادل ندارند. ساده‌اند و دو نقطه به عنوان چشم و یک خط به عنوان لب و دهان درشان پیداست. پرتکرارترین و معمولی‌ترین آدمک‌هایی که بچه‌ها می‌کشند، خودشان و والدینشان هستند. بسیار دیده می‌شود که از کودک پرسیده شده این کیست؟ و او می‌گوید: بابا، مامان، خودم یا هر سه را کنار هم. اولین آدمکی که کودک می‌کشید، کسی است که برایش بسیار اهمیت دارد. کودکان زیادی اولین آدمکشان را مامان نام‌گذاری می‌کنند.
فردی که از نقاشی‌های کودکان حذف می‌شود، کسی است که کودک تمایل دارد در دنیای واقعی هم او را حذف کند. در واقع رابطه صمیمانه‌ای با او ندارد یا از حضورش رنج می‌کشد. مثل خواهر یا برادری که تازه به دنیا آمده و کودک او را به رسمیت نمی‌شناسد و از حضورش در عذاب است. پدری بدخلق که کمتر در خانه است و هرگز بروزی در نقاشی‌های کودک ندارد. یا حتی خود کودک!
نوع قرار گرفتن آدمک‌ها در صفحه هم مهم است. کودکی که خود را اغلب میان والدینش می‌کشد، احساس امنیت دارد. اگر خود را بسیار کوچک و در گوشه صفحه می‌کشد، نشان از احساس انزوا و گوشه‌گیری است.
سر آدمک‌ها بسیار مهم‌اند و اولین چیزی هستند که کشیده می‌شوند؛ سرها اغلب بزرگند، شاید حتی نصف صفحه نقاشی را مال خودشان کنند. کشیدن سر بسیار بزرگ، نشان‌دهنده «من» کودک است.
دست‌های بزرگ آدمک‌ها، نشان می‌دهد که کودک به رفتن به سمت دیگران و ارتباط برقرار کردن تمایل دارد.
آدمک‌هایی که دستانشان را به هم داده‌اند و معمولا اعضای خانواده هستند، نشان‌دهنده مهر و محبت میان خانواده است.
کودکان درون‌گرا و یا خجالتی و منزوی معمولا برای آدمک‌هایشان پا نمی‌کشند.
رنگ‌ها
کودکان معمولا از رنگ‌ها استقبال می‌کنند. بنابراین در نقاشی‌شان از رنگ‌های زیادی استفاده می‌کنند. اغلب، نقاشی‌شان رنگ‌های عجیب‌غریب دارد. مثلا درختشان بنفش است و خورشیدشان صورتی. جای نگرانی نیست. اما کودکانی که مشکلی در زندگی داشته‌اند، به عنوان مثال یکی از والدین را از دست داده‌اند، یا طلاق والدین را تجربه کرده‌اند، در معرض یک تصادف سخت قرار گرفته‌اند و نکاتی از این دست، معمولا در نقاشی‌هایشان از رنگ‌های محدودی استفاده می‌کنند و بیش از سه رنگ به کار نمی‌برند. نقاشی‌هایشان زاویه‌دار است و خالی از خطوط نرم یا خط‌های معنادار. از رنگ‌های تیره مثل بنفش و سیاه زیاد استفاده می‌کنند و از کادر کاغذ بیرون می‌زنند. در واقع تمام فضای کاغذ را خط‌خطی می‌کنند و حتی بخشی از نقاشی‌شان انگار بیرون از کاغذ افتاده است.
خطوط پررنگ و خشن
خطوط بسیار پررنگ، خشن و ضخیم، نشان از اضطراب و خشم کودک دارد. خطوط کم‌رنگ و بی جان و بی حال نشان دهنده خجالتی بودن و یا انزوا و افسردگی کودک است.
درخت:
درخت متعادل که هم تنه دارد و هم شاخ و برگ و میوه، نشان از خانواده‌ای محکم و مقتدر است که کودک در آن زیست می‌کند. ریشه‌های درخت نشانه پایه‌های محکم خانواده است. بچه‌هایی که بیش از تنه و ریشه میوه و برگ می‌کشند، خیال‌پردازان خوبی هستند.
در نهایت:
آنچه گفته شد قطعی و یقینی نیستند و نباید با دیدن یکی از این نشانه‌ها نگران شوید و گمان کنید فرزندتان دچار مشکل است. در عین حال نسبت به نشانه‌های نقاشی کودکان بی‌اعتنا نباشید.