مریم کمالی نژاد
والدین زیادی هستند که بدخوابی یا بیخوابی کودکشان در عذابند. همه مان میدانیم که کودکان و حتی بزرگسالان برای حفظ توان و انرژی و رشد و سلامت نیاز به ساعت مشخصی خوابیدن دارند، اما با کودکی که در مقابل خوابیدن مقاومت میکند و یا بسیار بدخواب است باید چه کار کنیم؟ آیا روشهایی وجود دارند که خواب کودک را بهبود ببخشند یا اصلا چه دلیلی باعث شده است که کودکمان به در مقابل خوابیدن عکسالعمل منفی نشان دهد و دلش بخواهد 24 ساعت را بیدار باشد. برخی از کودکان از شدت بیخوابی به لجبازی، بهانهگیری و بدخلقی میافتند اما باز هم حاضر نیستند بخوابند در واقع نمیدانند که مشکلشان چیست و از کجا نشأت گرفته است تا برطرفش کنند اما پدر و مادر که میدانند این بچه از بیخوابی به این حال افتاده است و کلافه اند که نمیتوانند کمیاو را وادار به خوابیدن کنند، با پرخاشگری و حتی تنبیه بدنی کودک را میخوابانند. بسیار دیدهام مادرانی که میگویند: «این بچه تا کتک نخوره، نمیخوابه، همین که میزنمش انگار خسته اش میشه میگیره میخوابه» برای خواباندن بچه میتوانیم از تنبیه استفاده کنیم؟ راهکارهای دیگر چیست؟ با ما همراه باشید تا به این سؤالات پاسخ بگوییم.
بیخوابی و بدخوابی
بد نیست بدانید که بحران خواب، زندگی انسان عصر جدید را احاطه کرده است. در واقع به دلیل سبک زندگی اغلب افراد، بیخوابی و یا معکوس خوابی که به بدخوابی و اختلال در خواب منتج میشود، مشکل بسیاری از افراد است نه فقط کودکان. نوجوانانی که شب تا صبح بیدار میمانند و در اینترنت مشغولند، خانمهای خانهداری که با چشمان خسته، به گوشی شان خیره شدهاند و در اینستاگرام مشغولند، مردانی که چشم به تلوزیون دارند و ساعات طلایی خواب را از دست میدهند. این افراد معمولا در ساعات طلایی روز دچار خستگی، آشفتگی ذهن و روح هستند و چه بسا که موقعیتهای بسیاری را از دست بدهند و یا خطر بیماریهای جسمانی آنها را تهدید کند. با این حال بحث ما امروز بدخوابی کودکان است.
در قدم اول باید بدانید که هر فردی در هر سن به چه میزان خواب نیاز دارد:
نوزاد به 16 تا 18 ساعت خواب نیاز دارد؛ پس اگر نوزادتان مدام خواب است، نگران نشوید و اگر ساعات بیداریاش زیاد است باید فکری کنید، چرا که خوابیدن بخش مهمی از رشد کودک در این مرحله است.
کودکان دوساله 11 تا 13 ساعت
کودک پنجساله، 10 تا 12 ساعت
نوجوانان 8 تا 10 ساعت
از 20 تا 60 سالگی بین 7 تا 9 ساعت و میانگین 8 ساعات کفایت میکند.
ممکن است بعد از 60 سالگی فرد دچار کمخوابی تا 5 ساعت در روز شود که جای نگرانی نیست.
بیخواب یا بدخواب
اگر کودکتان در مقابل به تخت رفتن و خوابیدن مقاومت میکند اما وقتی با سختی پایش به تخت رسید، خوابش میبرد و در طول شب هم به راحتی میخوابد، این بچه دچار بیخوابی است اما بدخواب نیست. اما کودکی در که در طول شب بیدار میشود و بیداریاش بیش از یکساعت طول میکشد و برای خواباندنش بیش از نیمساعت زمان صرف میکنید، یا در خواب دچار تنگی نفس میشود، کابوس میبینند و حرف میزند و یا حتی در خواب راه میرود، دچار اختلال خواب و بدخوابی است.
چکاپ کودک
لازم است که کودک بدخواب یا بیخواب کاملا توسط پزشک بررسی شود. آن چیزی که به آن در پزشکی گرفتن شرح حال میگویند. پزشک سن و سال کودک را با تقویم رشد او تطابق میدهد و عادات و شرایط زندگی کودک را در نظر میگیرد، تغذیه او را بررسی میکند، مشکلات جسمانی مثل تنگی نفس و دیگر مسائل را تست کرده و سعی میکند مشکل را از لحاظ جسمانی بررسی و حل کند. اغلب والدین تا مشکل در نظرشان بغرنج نشود، به حل آن نمیپردازند و گمان میکنند طبیعی است که بچه سهسالهشان 3 شب میخوابد و از هفت صبح هم بیدار است. شاید مشکل جسمانی باشد.
محیط خواب
محیط خواب کودک باید مناسب باشد. دمای آن بیش از اندازه زیاد یا کم نباشد. کودکانی زیادی هستند که گرمایی اند، اما والدینشان اصرار دارند مدام پتو را تا گلوی بچه بالا بیاورند و این جنگ تا صبح ادامه دارد که بچه پتو را پرتاب کند و والدین از ترس سرماخوردن و سرد شدن دوباره پتو را برگردانند. دمای اتاق کودک و محل خوابش را بررسی کنید. نور اتاق را چک کنید. برخی از کودکان از رفتن به محیطی که برایشان ترسناک است ابا دارند و بهخاطر همین در مقابل خوابیدن مقاومت میکنند. مشکل برخی از کودکان کم خواب با یک چراغ خواب کوچک حل میشود، همین که او اطرافش را ببیند و قدرت تصویرسازی و تخیل صحنههای ترسناک از او گرفته شود، کافی است.
قبل از خواب
اگر خودتان عادت دارید که تا نیمهشب بیدار بمانید اما به زور میخواهید کودک را سر شب به تخت بفرستید، متأسفانه احتمال موفقیتتان کم است. کودک کنجکاو است، دلش نمیخواهد تا زمانی که فرصت بیداری و بازی هست، به تخت برود. همچنین سبک زندگی شماست که سبک زندگی کودکتان را هم میسازد. فضای کل خانه را برای خواب مناسب کنید نه فقط اتاق کودک را و در را هم ببندید.
از یکساعت قبل از خواب فضا را برای خوابیدن آماده کنید. کودک دست از بازیهای هیجانی بردارد و گجتهای بازی را از او دور کنید. دو ساعت قبل از خواب شامش را خورده باشد و برای اینکه گرسنه نماند، یک لیوان شیر گرم به او بدهید. با هم مسواک بزنید و کنارش بنشنید و با او صحبت کنید و نوازشش کنید یا اینکه برای قصه بخوانید.
با گفتن: «بهت میگم برو بخواب» مشکل بیخوابی کودک حل نمیشود. با کتککاری هم فقط ذهن کودک را نسبت به خوابیدن بدبینتر کرده و به جسم او آسیب میرسانید و شخصیتش را خرد میکنید و ارزشگذاریها را تغییر میدهید. اینکه به اتاق کودک بروید، کنار تختش بنشنید و بگید: «بخواب دیگه من اینجام» و خودتان سرتان را به توی گوشی فرو کنید یا به کاری دیگر مشغول شوید، هم روش مناسبی نیست.
با من بخواب با من بیدار شو
خواب کودک هم نیاز به نظم دارد. نمیشود که انتظار داشته باشید هر زمان که شما خواستید و خسته بودید و نیازمند سکوت خانه شدید، دکمه خاموشی کودک را بزنید و دوباره روشنش کنید و شب هنگام، دوباره بخوابانیدش، درست سر همان ساعاتی که شما نیاز دارید. خواب کودک هم از نظم و ساعت درونی بدنش پیروی میکند. در طول روز مدام کودک را مجبور به خوابیدن نکنید.
در طول روز کودکتان را به طور منظم به فعالیت فیزیکی وادار کنید. کلاسهای ورزشی، حضور در پارک و باغ و دویدن و بازی کردن و هر روش دیگری که جسم کودک را به فعالیت وادارد بهطور روزانه، امری جدی و ضروری است.
کودک بیحال
کودک هم مثل بزرگسال باید برای خوابیدن به اندازه کافی خسته شده باشد. کودکی از صبح سرش توی موبایل و تلویزیون بوده و از لحاظ جسمی هیچ تحرکی نداشته و آخر شب هم فستفود خورده است نهتنها آنقدر خسته نیست که به موقع بخوابد بلکه به دلیل تغذیه نامناسب ممکن است دچار بدخوابی و اختلال خواب شود.
فقط خواب
کودک نیمه شب بیدار میشود و شما بالای سرش میروید و از او میپرسید مشکلش چیست، او میگوید: آب میخواهم، به او آب میدهید، در آغوشش میگیرید دوباره شروع به نوازشش میکنید، اما بچه هشیارتر میشود، شروع میکنید ادامه داستان را خواندن، اما اثری ندارد، بچه هشیار و بازیگوش است و دلش میخواهد با شما بازی کند، عروسکی را از گوشه اتاق میآورید و بازی را شروع میکنید به این امید که کودک خسته شده و خوابش ببرد.
به جز رساندن آب و درخواست اولیه کودک، بقیه روشها خطاست. کودکتان باید بدانید که نیمهشب فقط برای خواب است و خبری از نوازش شدن، بازی و کتاب خواندن نیست. همین که آب را نوشید، از او بخواهید به تختش برگردد. چراغ را خاموش کنید و اگر نیاز بود کمی کنارش بمانید و در غیر این صورت اتاق را ترک کنید.