زهرا چيذری
شوک جمعیتی یا حتی خطر فرورفتگی در هرم جمعیت؛ این پیش‌بینی کارشناسان درباره وضعیت جمعیت کشور در سال ۹۹ است. نگرانی‌های جمعیتی و کاهش نرخ زاد و ولد در کشور موضوع تازه‌ای نیست، چند سالی می‌شود نگرانی از وضعیت رشد جمعیت مطرح شده است و حتی شخص رهبر انقلاب هم در این باره ورود کرده‌اند. (...)
سیاست‌های نادرست و غیرعلمی تحدید جمعیت در ایران و عدم بازنگری در این سیاست‌ها هرم سنی کشورمان را تحت تأثیر قرار داده است. چند سالی می‌شود، اما با هشدار کارشناسان و جمعیت‌شناسان زنگ خطر انقراض نسلی در کشورمان به صدا درآمده است ولی تاکنون هیچ اقدام عملی مؤثری برای افزایش نرخ رشد جمعیت به بالاتر از حد جانشینی و رفع نگرانی‌ها برای آینده کشورمان انجام نشده است. سیاست‌ها، مشوق‌ها و برنامه‌ریزی‌ها اگرچه در سطوح بالا تعیین می‌شوند و اسناد و قوانین بالادستی متعددی در این حوزه وجود دارند، اما اغلب این سیاست‌ها و قوانین تنها روی کاغذ نوشته شده و اجرایی نشده‌اند. حالا، اما با یک پدیده تازه مواجه هستیم؛ پیدا شدن سر و کله یک ویروس عجیب و ناشناخته که تمام مناسبات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه را تحت تأثیر خود قرار داده و از این رهگذر یکی از ساحت‌هایی که به شدت از ویروس کرونا اثر پذیرفته است و دچار چالش شده، حوزه جمعیت افزایش موالید است؛ موضوعی که مسائل اقتصادی و سلامت کرونا کمتر اجازه پرداختن به آن را داده است، اما می‌خواهیم در این نوشتار تأثیر کرونا در موضوع جمعیت را مورد بررسی قرار دهیم.
ویروسی که همه معادلات را به هم ریخت
با ورود یک مهمان ناخوانده به کشور و درگیر شدن حدود ۱۰۰ هزار نفر از جمعیت کشورمان با ویروس کووید ۱۹ چند ماهی می‌شود تمام تالار‌های عروسی درشان بسته شده است و به این زودی‌ها هم معلوم نیست که ممکن است چه زمانی برگزاری مراسم‌های ازدواج از سر گرفته شود. مطب‌های بسیاری از پزشکان هم عملا تعطیل است. زنان بارداری که حالا نیمه‌های بارداری‌شان را می‌گذرانند یا پا به ماه هستند، نمی‌دانند برای انجام چکاپ‌های معمول پزشکی باید به کجا مراجعه کنند. بگذریم از نگرانی‌هایی که این خانم‌ها برای خروج از منزل و حضور در جامعه یا مراکز پزشکی دارند. ویروس کرونا همه جا در کمین این زنان و حتی فرزندانشان است. پس حق دارند بترسند از خانه خارج شوند.(...)
چند پیشنهاد ساده برای حل معضل تأثیر کرونا بر ازدواج و جمعیت
هرچند روند کاهشی جمعیت کشورمان موضوعی است که از سال‌ها پیش با آن درگیر هستیم و ریشه‌هایش به تصمیمات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی چند دهه قبل در کشور بازمی‌گردد و نمی‌توان همه تقصیر‌ها را گردن کرونا انداخت، اما نمی‌توان از اثر این بیماری بر کاهش ازدواج‌ها و انصراف خانواده‌ها از فرزندآوری و ترس مادران باردار از مراجعه به پزشک و ترس پزشکان از کرونا و فرار از خدمت هم صرف‌نظر کرد.
با تمام این‌ها طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت کرونا معلوم نیست کی از این جهان برود و شاید هیچ وقت این اتفاق نیفتد. پس باید زندگی با کرونا را یاد بگیریم. در حیطه تأثیرات کرونا در موضوع جمعیت و ازدواج‌ها هم بخشی از راه‌حل این ماجرا فرهنگی و بخشی دیگر با سیاست‌گذاری‌های بهداشتی و سلامتی است.
مراکز بهداشتی امن برای مادران باردار
بدیهی است اگر این ویروس در جامعه کنترل و مراکز ایمن و دوستدار سلامت مادران با نظارت‌های بهداشتی کافی از سوی وزارت بهداشت راه‌اندازی شود، خانواده‌ها و زنان برای مراجعه به این مراکز اطمینان خاطر بیشتری خواهند داشت و برنامه‌های زندگی و فرزندآوری‌شان را تا پایان همه‌گیری کرونا متوقف نخواهند کرد. هم اکنون نیز وزارت بهداشت پروتکل‌های لازم را طراحی کرده، اما نظارت کافی و اطمینان خاطر کافی در مادران باردار و زنانی که قصد بارداری دارند هنوز شکل نگرفته است.
اصلاح فرهنگ ازدواج
اما بخش دیگر راه‌حل‌ها و راهکار‌ها برای حل این موضوع به مسائل فرهنگی ما بازمی‌گردد و اینکه می‌توان بدون برگزاری جشن‌های آنچنانی هم به خانه بخت رفت.
اصلا شاید ویروس کرونا آمده باشد تا عادات و رفتار‌ها و رسوم غلط ما را اصلاح کند. این می‌تواند جنبه مثبت نگاه به این ویروس و مهمان ناخوانده باشد که دردسر‌های زیادی را برای ما درست کرده، اما واقعیت اینجاست که بسیاری از رسوم غلط و دست و پا گیر و تجملات و هزینه‌های زیاد در ازدواج موجب شده است بیش از ۱۲میلیون دختر و پسر ایرانی با وجود آن‌که در حال عبور از سن مناسب ازدواج هستند، نتوانند حتی به این موضوع فکر کنند؛ امری که خود یکی از معضلاتی است که به موضوع کاهش نرخ رشد جمعیت و زاد و ولد دامن می‌زند. اما حالا با پیدا شدن سر و کله این ویروس همه افراد جامعه چه فقیر و چه غنی نمی‌توانند مراسمی برگزار کنند و همین مسأله موجب شده است خیلی از جوانانی که بنا بود در این چند ماه مراسم ازدواجشان را برگزار کنند و به سر خانه و زندگی‌شان بروند ازدواجشان را تعطیل نمایند تا روزی که کرونا برود. این در حالی است که طبق آمار سازمان جهانی بهداشت ویروس کرونا به این زودی‌ها قرار نیست دست بردارد و برود و باید به جهان با حضور این ویروس عادت کنیم. دنیای با کرونا شاید دنیای زیباتری باشد؛ دنیایی که همه از فقیر تا غنی یکرنگ و یک مدل باید رفتار کنند! شاید بهتر باشد جوانان و خانواده‌هایی که منتظرند تا ویروس کرونا برود و با برگزاری مراسم تجملاتی و پر زرق و برق به خانه بخت بروند کمی تأمل کنند و ببینند می‌شود بدون داشتن جشن پرشکوه و پر زرق و برق هم زندگی را آغاز کرد و برگزاری مراسم‌های آنچنانی را به زمان بهتری موکول کنند. (...)
خطر فرو رفتگی جمعیت با کرونا
حرف‌های شهلا کاظمی‌پور، جمعیت‌شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران هم اظهارات معاون ساماندهی امور جوانان وزارت ورزش و جوانان را تأیید می‌کند.
جمعیت در معرض ازدواج به‌صورت طبیعی در کشور رو به کاهش است، زیرا متولدین دهه ۷۰ امروزه بیشتر ازدواج می‌کنند و جمعیت جوانان این دهه از جمعیت جوانان دهه ۶۰ کمتر است. وقوع کرونا نیز قطعا این آمار ازدواج را کمتر می‌کند. از نگاه این جمعیت‌شناس خطر فرورفتگی جمعیت در کمین است و امید است این مورد به‌صورت مقطعی رقم خورد. به گفته وی می‌توان امید داشت این کمبود به‌واسطه مشوق‌هایی که توسط مسئولان وضع می‌شود پس از فروکش کردن کرونا جبران شود، اما این فرورفتگی قطعا جبران نخواهد شد و هر چه بیماری کرونا بیشتر به طول انجامد این فرورفتگی بیشتر خواهد بود و اثرات آن نیز بیشتر می‌شود که یکی از پیامد‌های آن پیری جمعیت در آینده و عدم تناسب در مقطعی از زمان در جمعیت ایران است.(...)
کاظمی‌پور در عین حال می‌گوید: «به‌صورت کلی هرم سنی جمعیت ایران در وضعیت جوانی قرار دارد و فقط ۱۰ درصد از جمعیت ایران کهنسال هستند. به علت شیوع کرونا در میان کهنسالان این درصد تغییر آنچنانی نخواهد کرد و خللی که در این برهه زمانی در فرزندآوری به‌وجود می‌آید با وجود اینکه تبعات زیادی در بلندمدت دارد، اما در هرم سنی فعلی تغییر آنچنانی ایجاد نمی‌کند.»