وقتی یک زن طی زایمان خونریزی زیادی می‌کند، به دنبال آن دچار افت فشار خون شده، تأمین خون که حامل اکسیژن است به سمت ارگان‌هایی مانند غده هیپوفیز کم می‌شود. این اتفاق باعث آسیب غده هیپوفیز شده و این غده دیگر نمی‌تواند عملکرد مناسبی داشته باشد و در نتیجه دیگر به اندازه کافی هورمون‌های مربوطه را تولید نمی‌کند. سندرم شیهان، عارضه‌ای نادر است که بعضی از زنانی که طی زایمان خونریزی زیادی داشته‌اند دچارش می‌شوند.
سندرم شیهان، عارضه‌ای نادر است که بعضی از زنانی که طی زایمان خونریزی زیادی داشته‌اند دچارش می‌شوند. خونریزی شدید، عملکرد غده هیپوفیز را تحت تأثیر قرار داده و باعث می‌شود بیمار دچار علائم کم کاری هیپوفیز شود. در واقع، سندرم شیهان، نوعی کم کاری هیپوفیز است.
غده هیپوفیز که بخشی از سیستم غدد درون‌ریز است، غده‌ای در بدن است که مسئول تولید برخی از هورمون‌هایی است که بر اندام‌هایی مانند تیروئید و کلیه‌ها و اندام‌های تولید مثلی مانند رحم اثر می‌گذارد. وقتی غده هیپوفیز آسیب می‌بیند و این هورمون‌ها به اندازه کافی تولید نمی‌شوند، عملکرد ارگان‌های تحت تأثیر نیز افت می‌کند. سندرم شیهان به نام کم‌کاری هیپوفیز پس از زایمان نیز معروف است.
علائم سندرم شیهان
علائم سندرم شیهان گوناگون است و برای هر کسی فرق می‌کند که بستگی به میزان افت عملکرد غده هیپوفیز در تولید هورمون‌ها دارد. ضمنا علائم سندرم شیهان به تدریج و طی یک دوره از زمان بروز می‌کنند. در نوع حاد که نادر است این علائم فورا بعد از زایمان ظاهر می‌شوند:
ـ خستگی زیاد و خشکی پوست
ـ افزایش وزن
ـ یبوست
ـ قطع قاعدگی یا قاعدگی نامنظم
ـ فشار خون پایین
ـ عدم توانایی در تولید شیر و شیردهی
ـ نازک شدن دیواره واژن
ـ دیابت بی مزه، عارضه‌ای که در آن، کلیه‌ها به میزان غیرعادی زیاد ادرار تولید می‌کنند
ـ از دست دادن قدرت عضلات
ـ مقاومت به انسولین
ـ گُرگرفتگی
ـ کوچک شدن سینه‌ها
ـ ضربان قلب تند یا غیرعادی
ـ کاهش محسوس رشد موهای زائد
کالبدشکافی سندرم شیهان
غده هیپوفیز دو بخش دارد: بخش جلویی و بخش پشتی.
هورمون‌هایی که توسط بخش جلویی غده هیپوفیز تولید می‌شوند و تحت تأثیر سندرم شیهان قرار می‌گیرند شامل موارد زیر می‌شوند:
ـ پرولاکتین: این هورمون مسئول تحریک تولید شیر در سینه‌هاست.
ـ هورمون رشد: این هورمون مسئول رشد بیشتر سلول‌ها در بدن بوده، ضمنا مسئول رشد استخوان و حفظ بافت عضله نیز هست.
ـ هورمون محرک تیروئید: این هورمون، تیروئید را تحریک می‌کند تا هورمون‌های تیروئید را تولید کند.
ـ هورمون محرک فولیکولی و هورمون‌های جسم زرد تخمدان یا لوتئینه کننده (LH): این هورمون‌ها گونادوتروپین نامیده می‌شوند و تحریک کننده و تنظیم کننده عملکرد تخمدان‌ها هستند.
ـ هورمون آدرنو کورتیکوتروپیک (ACTH): این هورمون تنظیم کننده تولید گلوکوکورتیکوئید‌ها مانند کورتیزول توسط کورتکس آدرنال هستند.
ریسک فاکتور‌های سندرم شیهان
علل هشداردهنده ابتلا به سندرم شیهان عواملی هستند که می‌توانند احتمال خونریزی شدید طی زایمان را افزایش دهند. این عوامل شامل موارد زیر می‌شوند:
ـ چند قلو باردار بودن
ـ داشتن یک اختلال در جفت مانند جفت سرراهی
آزمایشات و تشخیص
تشخیص سندرم شیهان
دشوار است. بسیاری از علائم این بیماری با سایر بیماری‌ها مشترک است. اقداماتی که
پزشک برای تشخیص سندرم شیهان انجام می‌دهد عبارتند از:
جمع‌آوری
تاریخچه پزشکی: این مهم است که به تمام مشکلاتی که حین زایمان
داشته‌اید توجه شود. همچنین اگر بعد از زایمان قادر به تولید شیر نبوده‌اید، یا
بعد از زایمان قاعدگی شما شروع نشده است، پزشک را مطلع سازید.
آزمایش
خون:
پزشک ممکن است خون شما را از نظر میزان هورمون غده هیپوفیز بررسی کند.
آزمایش تحریک
هورمون هیپوفیز: در این آزمایش هورمون‌ها تزریق شده و میزان
پاسخ‌دهی غده هیپوفیز بررسی می‌شود.
تصویربرداری: ممکن است نیاز به انجام MRI یا سی.تی.اسکن وجود داشته باشد تا اندازه غده
هیپوفیز بررسی شده، سایر عوامل ایجاد کننده علائم مانند تومور هیپوفیز نیز مورد
بررسی قرار گیرند.
درمان‌ها و داروها
درمان سندرم شیهان درمان جایگزینی هورمون به طور مادام‌العمر است. پزشک ممکن است تعداد بیشتری از داروهای زیر را توصیه کند:
کورتیکواستروئیدها: این داروها مانند
هیدروکورتیزون یا پردنیزون جایگزین هورمون‌های آدرنال هستند که تولید نمی‌شوند.
شما در صورت ابتلا به بیماری شدید یا استرس فیزیکی نیاز به تنظیم مجدد داروها
خواهید داشت. در این زمان ها بدن معمولا کورتیزول اضافی که یک هورمون استرس است،
تولید می‌کند. تنظیم دوز دارو همچنین ممکن است در هنگام ابتلا به آنفولانزا، اسهال
یا استفراغ، انجام جراحی، اعمال دندانپزشکی، در طول بارداری یا افزایش یا کاهش
قابل توجه وزن مورد نیاز باشد. اجتناب از مصرف دوزهای بالاتر از میزان مورد نیاز
از بروز عوارض جانبی مرتبط با دوزهای بالای کورتیکواستروئیدها جلوگیری می‌کند
لووتیروکسین: این داروکمبود هورمون تیروئید ناشی از کاهش تولید هورمون محرک تیروئید را جبران می‌کند.
توجه: در صورت تغییر مارک داروی مصرفی پزشک را مطلع سازید. همچنین دارو را به طور مرتب مصرف کرده، به طور خودسرانه مصرف آن را قطع نکنید.
استروژن: اگر رحم شما برداشته شده باشد (هیسترکتومی) استروژن به تنهایی و اگر دارای رحم باشید ترکیب استروژن و پروژسترون تجویز می‌شود.
هشدار:استفاده از استروژن در زنانی که هنوز در بدنشان استروژن تولید می‌شود با افزایش خطر لخته خون و سکته مغزی مرتبط است. به همین دلیل استفاده خودسرانه خطرناک است.
هورمون رشد: برخی مطالعات نشان داده‌اند که جایگزینی هورمون رشد در زنان مبتلا به سندرم شیهان و همچنین در مبتلایان به سایر مشکلات کم کاری هیپوفیز، می تواند به طبیعی شدن نسبت عضله به چربی، کاهش سطح کلسترول و بهبود کیفیت زندگی کمک کند. عوارض جانبی ممکن است شامل و احتباس مایعات باشد.
در این رابطه، احتمالا متخصص غدد به طور مرتب از شما آزمایش خون می‌گیرد تا مطمئن شود که مقدار کافی از هر یک هورمون‌ها را دریافت می کنید. به طور کلی سطوح هورمون‌ها در شروع درمان هر چند ماه یک‌بار و سپس سالی یک‌بار بررسی می‌شود.
آیا درمان سندرم شیهان عوارضی هم دارد؟
اگر سطح هورمون‌ها در خون با دقت کنترل و بررسی شود، نباید عارضه جانبی خاصی به وجود بیاید. در موارد نادر اگر دوز هورمون مورد استفاده در درمان خیلی بالا یا خیلی پایین باشد، ممکن است عوارض جانبی به وجود بیاید که به سادگی با تصحیح دوز دارو برطرف خواهد شد. بیماران باید هر گونه سؤال و نگرانی در مورد درمان را با پزشک خود مطرح کنند.
هشدار
اگر تردید دارید که دچار سندرم شیهان شده‌اید باید هر چه زودتر به پزشک مراجعه کنید. سندرم شیهان در صورت عدم درمان می‌تواند بسیار خطرناک باشد. اما اگر سندرم شیهان تشخیص داده شد، باید بدانید که بیشتر درمان‌های جایگزینی با هورمون، موفق هستنند، مخصوصا اگر این عارضه زود تشخیص داده شود. اگر سندرم شیهان دارید و قصد دارید در آینده باردار شوید، خیلی مهم است که در این مورد به طور مفصل با پزشک‌تان صحبت کنید.