نيلوفر حاج‌قاضي
بر اساس اصلي به نام اثر «فون رستورف» هر غير‌معمولي توسط مغز از پديده‌هاي ساده يا خسته‌کننده تميز داده شده و بهتر ديده مي‌شود. اين اصل تا چند سال پيش براي بهتر و مؤثرتر بودن فن بيان در جلسات دفاع از پايان‌نامه‌هاي دانشگاهي پيشنهاد مي‌شد. اين‌که دانشجو مطالبش را چگونه ارائه کند تا بيشتر و بهتر مورد توجه اساتيد قرار گيرد اما از اعجاب روزگار نوين اين که جلسات دفاع امروزي به موضوعات ديگري هم مزين شده است.
دفاع از نوع قديم: با استفاده از اثر «فون رستورف» در شروع و آغاز صحبتمان، به راحتي مي‌توانيم ارائه خود و در نتيجه جلسه دفاع را براي داوران و حضار، کاملا جذاب کرده و نظر آن‌ها را جلب کنيم.
دفاع از نوع جديد: اين غيرمعمول مي‌تواند هر موضوع محرکه‌اي باشد. قطعا يک برش هندوانه يا انار براي جلسه دفاع مناسب نيست. اما بهترين کار استفاده از يک جعبه يک بار مصرف حاوي يک کيک، آبميوه و يک نوع ميوه براي هر نفر مناسب هست.
دفاع از نوع قديم: جملاتي ثابت و هميشگي که براي تشکر از حضور اساتيد و ديگر حاضران بيان مي‌شوند مي‌توانند کسل کننده باشند. به اعصابتان مسلط باشيد و فقط به پژوهشي که ساعت‌ها زحمتش را کشيده‌ايد فکر کنيد.
دفاع از نوع جديد: براي اساتيد چه کادويي بخرم؟
دفاع از نوع قديم: هنگام صحبت نگاهتان را به شخص خاصي منحصر نکنيد. نگاهتان را تقسيم کنيد. مطمئن باشيد اگر به بيان‌تان مسلط باشيد نتيجه خوبي از پژوهش‌تان خواهيد گرفت.
دفاع از نوع جديد: براي پذيرايي از پکيج خوراکي استفاده کنيد. حتي مي‌توانيد يک آب معدني کوچک نيز در کنار آن قرار دهيد. توزيع جعبه‌ها بسيار راحت‌تر از گزينه‌هاي ديگر مثل يک جعبه شريني تر است البته هر طور که خودتان راحت‌تر هستيد.
البته اين مد جديد سبب اشتغالزايي عده‌اي نيز شده است! اگر سري به فضاي مجازي بزنيد مي‌بينيد فروشگاه‌هاي اينترنتي هستند که بسته پذيرايي جلسه دفاع تبليغ مي‌کنند. عکسي که يکي از اين فروشگاه‌هاي آنلاين براي تبليغ بسته پذيرايي دفاع انتخاب کرده يک جعبه است که شامل کيک، آبميوه، سه نوع ميوه و نسکافه و در زير تصوير نوشته: مي‌توانيد اين بسته را سفارش دهيد و روز دفاع در دانشگاه خود تحويل بگيريد. معمولا خريداران هم تيراميسو، توت‌فرنگي، نسکافه و کيک را انتخاب مي‌کنند. گاهي هم براي شيک‌تر شدن، کيک موجود در پکيج با يک کلاه فارغ‌التحصيلي دانشجويي تزئين شده است. گاهي هم ميان‌وعده‌اي مثل ساندويچ الويه يا سمبوسه ضميمه بسته پيشنهادي است.
سايت يک فروشگاه ديگر که همين بسته‌هاي پذيرايي را مي‌فروشد نوشته: شما دانشجويان گرامي مي‌توانيد با استفاده از اين بسته‌ها از استرس و نگراني‌هاي بيهوده خلاص شويد و به‌جاي استرس پذيرايي مي‌توانيد با خيال راحت بر روي جلسه دفاع خود تمرکز کنيد.
قيمت بسته‌هاي آماده از حدود 14 هزار تومان تا 19 هزار تومان متغير است؛ بنابراين با احتساب حداقل 15 مهمان و خريد يک بسته 14 هزارتوماني حداقل هزينه پذيرايي در مراسم دفاع 210 هزار تومان خواهد بود. از ميان اقلام سايت، آنچه که به گفته خانم مشاور خريد مرسوم و پرطرفدار است: تيراميسو ـ کيک با تزئين فارغ‌التحصيلي ـ آب پرتقال طبيعي ـ يک توت‌فرنگي 30 گرمي و ساندويچ الويه است. حاصل مي‌شود 44 هزارتومان. پس احتمالا يک بسته لوکس پذيرايي براي 15 مهمان حدود 660 هزار تومان هزينه در پي دارد.
ادمين سايت مي‌گويد: ما هر روز به تعداد زيادي تماس براي خريد اين بسته‌ها داريم. اين طور نيست که تصور کنيد نامتعارف است. ضمنا انتخاب پکيج‌ها به زماني که قرار است مراسم دفاع برگزار شود هم بستگي دارد، برخي، چون مي‌خواهند زمان ظهر از پايان‌نامه دفاع کنند در بسته خود ساندويچ مرغ هم مي‌گذارند.
نظر اساتيد
استادي مي‌گفت: براي من، نشستن کنار ميزهاي پذيرايي که مثل ميزهاي جشن تولد کودکان يا جشن عقد تزيين شده‌اند توهين‌آميز است. نمي‌دانم اين موضوع را چه کساني در جلسات دفاع رايج کرده‌اند اما سبب ايجاد درگيري‌هاي جديد و بي‌فايده براي دانشجويان مي‌شود و موضوعي حاشيه‌اي و زائد است. اين کار در آن شرايط چيزي جز حس گرفتن نمره را به اساتيد و مخاطبان منتقل نمي‌کند و جالب نيست. البته هستند اساتيدي که به شوخي به بچه‌ها مي‌گويند بهت نمره کم داديم چون دسرت خوشمزه نبود! البته ممکنه اين را به شوخي گفته باشند اما به هر حال در روحيه دانشجو اثرگذار است.
يکي از اساتيد دانشگاه تهران از صحبت‌هايش چنين برمي‌آيد که پذيرايي‌هاي نامرسومي در اين دانشگاه وجود ندارد و مي‌گويد: «پذيرايي‌ها اصلا عجيب و غريب نيست. آنچه در جلسات دفاع پايان‌نامه به عنوان پذيرايي استفاده مي‌شود معمولا شيريني و ميوه است. پذيرايي‌هاي لوکس و مجلل عموما در دانشگاه تهران رخ نمي‌دهد.»
يکي از دانش‌آموختگان علوم سياسي دانشگاه تربيت مدرس هم که به تازگي از پايان‌نامه خود دفاع کرده گفته است: «چون قانوني در دانشگاه تصويب شده که پذيرايي‌هاي مجلل را منع مي‌کند، پيش از جلسه دفاع معاون فرهنگي به من گفت که پذيرايي بايد بسيار ساده و در حد چاي و بيسکوئيت باشد. پذيرايي جلسات دفاع ديگر همکلاسي‌هايم هم در همين حد بود يعني اغلب با آبميوه و شيريني انجام شد.»
لاکچري‌بازي از جنس پايان‌نامه
در فضاي مجازي هم بحث دفاع از پايان نامه و پذيرايي اين جلسه داغ و هم پيج‌هايي که شيريني‌هاي مخصوص جلسه دفاع توليد مي‌کنند پررونق است. يکي از کاربران عکسي از چند ظرف ميوه، فينگرفود و چند نوع شيريني را با هشتگ پايان‌نامه به اشتراک گذاشته است و کاربر ديگري به استفاده يکي از دانشجويان در جلسات دفاع از تشريفات هتل براي پذيرايي اشاره کرده است. يکي مؤسسه پذيرايي خاصي را که سالاد ماکاروني و دلمه هم براي پذيرايي دارد معرفي مي‌کند و ديگري عکس دسرهاي کوچک مدل کلاه فارغ‌التحصيلي را به اشتراک گذاشته است. برخي هم مي‌گويند که آيا اين مؤسسات پذيرايي براي شهرستان هم بسته پذيرايي مي‌فرستند يا نه؟
پايان‌نامه
دي‌ماه سال گذشته، دانشگاه آزاد اسلامي بخش‌نامه ممنوعيت پذيرايي اجباري و تهيه هديه در جلسات دفاع پايان‌نامه و رساله در دانشگاه آزاد را ابلاغ کرد. بر اساس بند‌هاي اين بخش‌نامه با توجه به اين‌که برخي از دانشجويان دوره تحصيلات تکميلي در زمان برگزاري جلسات دفاع از پايان‌نامه و رساله متحمل هزينه‌هايي اجباري براي تهيه اقلام پذيرايي و بعضا هديه شده‌اند، بدين وسيله مؤکدا اعلام مي‌شود انجام اين امور به هر نحو ممکن ممنوع است.
بديهي است که با گسترش آموزش عالي در سال‌هاي اخير، رشد مدرک‌گرايي و به وجود آمدن دانشگاه‌هايي که هدف آن‌ها نه پيشبرد علم بلکه افزايش تعداد دارندگان مدارک دانشگاهي بوده حاشيه‌هاي آموزش عالي پررنگ‌تر از متن مي‌شود. تشريفات نامتعارف پذيرايي جلسه دفاع پايان‌نامه هم يکي از همين حاشيه‌هاست که در حال حاضر دانشگاه‌ها را براي کمرنگ کردنش به اجبار و قانون متوسل کرده است، بايد ديد اين قوانين در عمل چقدر مورد توجه دانشجويان و مسئولان مربوطه دانشکده‌ها قرار مي‌گيرد.