مریم کمالی‌نژاد
«چند بار باید بهت بگم قبل از خواب، مشقاتو بنویس» ، «فردا که معلم جلوی همه بچه‌های کلاس دعوا کرد، می‌فهمی چرا بهت میگم زودتر مشقاتو بنویس»
«من دوست ندارم مدرسه برم و مشق بنویسم»
«دیگه تکرار نمی‌کنم، این آخرین اخطاره، لطفا مشقاتو بنویس و گرنه به بابات میگم»
از این دست بحث و گفتگوها بین مادرها و بچه‌های مدرسه‌ای، خاصه کلاس اولی‌ها زیاد دیده می‌شود. چرا بچه‌ها نسبت به نوشتن تکالیفشان بی‌اعتنایی می‌کنند و به آن علاقه‌ای نشان نمی‌دهند؟ چه کنیم که بچه‌ها نسبت به نوشتن تکالیف و درس خواندن انگیزه بیشتری داشته باشند و مهم‌تر این‌که کارهایشان را سر وقت انجام دهند؟ آیا ما باید در انجام تکالیف بچه‌ها به آن‌ها کمک کنیم؟ یا آن‌ها را به حال خود بگذاریم؟ در ادامه به این سؤالات پاسخ خواهیم گفت.
واقع‌بین باشیم
دوران مدرسه خود را به یاد آورید. ما دانش‌آموزان دهه 60 همیشه کوله‌باری از مشق شب در کوله‌مان داشتیم. تمام فکر و ذکرمان برنامه کودک نیم ساعته تلوزیون بود و بعدش هم انجام تکالیف. سرگرمی‌هایمان آن‌قدر نبود که تمرکزمان را بگیرد. اما بچه‌های امروزی با یک دنیا اسباب بازی و البته بازی‌های آنلاین و دسترسی به اینترنت، تمرکز زیادی برایشان نمی‌ماند. هرچه هست، حواسشان پی بازی است، خاصه اگر در طول تعطیلات آن‌قدر دسترسی آزاد به این وسایل داشته‌اند که حالا نمی‌توانند به سادگی دل بکنند و در واقع معتاد به گجت‌ها هستند. میزان سرگرمی‌های کودک باید در طول دوره تحصیلی، کمتر شود. البته نه با دعوا، سرزنش و پرخاشگری، بلکه منطقی و با گفتگو. نکته این است که باید قاطع باشید و قوانین خودتان را اجرا کنید. خانه بدون قانون، خانه‌ای نیست که کودک بتواند در آن بر روی درس خواندن تمرکز کند.
چه کنیم؟
یا فرزند شما میزان وابستگی‌اش به بازی و سرگرمی‌هایی که در دسترس دارد آن‌قدر زیاد است که جدایی‌اش باعث ضربه روحی شده و یک نوع دیگر از عدم تمرکز را تجربه می‌کند که در این صورت باید خیلی آرام و با کمک مشاور وضعیت را مدیریت کنید، یا این‌که وابستگی به قدری نیست که می‌توانید خودتان از پسش برآیید که در این صورت پیشنهاد ما این است که در گام اول با کودک صحبت کنید:
«من می‌دونم که گاهی آدم‌ها نیاز به فراغت و بازی دارند، اما می‌دونی که تو دیگه بزرگ شدی و باید به درس‌هاتم رسیدگی کنی، فکر می‌کنی چطوری می‌تونیم برنامه‌ریزی کنیم که هم به درسات برسی و هم بتونی بازی کنی؟»
حتما نظر کودک را بپرسید. او را در برنامه‌ریزی دخیل کنید. اگر پیشنهاداتش غیر واقعی است، کمک کنید تا درک کند که چرا پیشنهادش قابل پذیرش نیست. مثلا:
«پس تو نظرت اینه که به محض رسیدن به خونه اول مشقات رو بنویسی که وقت داشته باشی تا آخر شب بازی کنی، درسته؟» اما من یادمه وقتی بچه بودم، وقتی به خونه می‌رسیدم اولین چیزی که نیاز داشتم غذا و استراحت بود. این وقت روز ذهن آدم خوب کار نمی‌کنه. به نظرت بهتر نیست اول غذا بخوری و استراحت کنی و بعد به تکالیفت برسی؟»
زمان و مکان مناسب
وقتی از قانون حرف می‌زنیم، مشخص کردن زمان و مکان مناسب هم هست. ضمن این‌که این قانون فقط به بچه ربط ندارد، خود شما هم باید به آن پایبند باشید. اگر با کودکتان قرار گذاشته‌اید که ساعت 6 عصر تکالیفش را شروع کند و تا 8 شب به درس خواندن ادامه بدهد، نباید در این ساعت برنامه مهمانی رفتن و مهمان آمدن بگذارید و حواس بچه را پرت کنید. خانه را در این ساعت از روز آرام کنید، باید مکانی که قرار است کودک در آن برای انجام تکلیفش قرار بگیرد از نظر نور و دما، مناسب باشد.
زمان انجام تکالیف هم بهتر است بعد از خوردن غذا و کمی استراحت باشد. اما ممکن است فرزند شما از موکول کردن انجام تکالیف به بعد از استراحت، دچار استرس شود و ترجیحش این باشد که قبل از استراحت مشق‌هایش را بنوسید، نگران نباشید، با او صحبت کنید و به خواستش احترام بگذارید.
التماس نکنید، فریاد نکشید
روشن و صریح به کودک بگویید که توقع دارید در چه ساعتی و چطور تکالیفش را انجام دهد. برخی از والدین جملاتی نامفهوم و تحقیرآمیز می‌گویند که پر از سرزنش، برچسب زدن و از بین بردن اعتماد به نفس کودک است:
«کی می‌خوای آدم بشی؟ با این وضعیت هیچی نمی‌شی؟»
«دارم دیوونه می‌شم از دست تو؟»
«تورو خدا دست از بازی‌کردن بردار و به مشقات برس»
«نمی‌دونم با تو باید چی کار کنم»
این‌ها نمونه جملات نامفهوم و نادرست هستند که به بچه‌ها گفته می‌شود و در عوض می‌توانیم بگوییم:
«توقع دارم که درباره انجام تکالیفت بحثی در این خانه نباشد. بزرگترین وظیفه تو این است که به درس‌هایت برسی و تمام تلاشت را برای انجام آن‌ها به کار ببری»
فراموش نکنید که باید قاطع باشید. در هر حال این شما هستید که در موضع قدرت قرار دارید اما نباید قدرت شما به کتک کاری، مشاجره یا التماس کردن برسد. سر حرفتان بایستید و با آرامش او را راضی کنید.
وارد مشاجره نشوید
معمولا کودکان از انجام کارهایی که والدین از آن‌ها می‌خواهند انجام دهند، سرباز می‌زنند:
«پاشو مشاقتو بنویس، همین الان»
«یک کارتون دیگه ببینم می‌رم، تورو خدا»
«تو همیشه همینو می‌گی و هیچ وقت به حرفت عمل نمی‌کنی، الان تلویزیونو خاموش می‌کنم»
«تو همیشه به من زور می‌گی مامان، من دلم نمی‌خواد مشق بنویسم»
«داری عصبانیم می‌کنی، پاشو دیگه»
و این بحث و مشاجره آن‌قدر طولانی می‌شود تا به عصبانی شدن والدین و جیغ و فریاد کودک ختم شود.
خودتان را وارد مشاجره نکنید و اجازه ندهید کودک با ترفندهایی که قبلا آن‌ها را آزمایش کرده، باعث شود کنترل‌تان را از دست بدهید:
«الان وقت انجام تکالیف است»
«یک کارتون دیگه ببینم مامان، خواهش می‌کنم»
«می‌فهمم که دوست داری کارتون ببینی، ولی الان وقت انجام تکالیف است»
توقع‌تان را تکرار کنید بی‌آنکه از بخشی از آن کوتاه بیاید، قاطع باشید و باج ندهید.
ایراد گیر نباشید، تشوق کنید
حالا که فرزندتان سر درس ومشقش نشسته است، دست از ایرادگیری بردارید؛
«چقدر بد می‌نویسی»
«اصلا دقت نمی‌کنی»
«کاش یه کم دقت می‌کردی توی تمیز نگه داشتن دفترت»
مثل لاک غلط‌گیر مدام در حال گرفتن اشتباهات کودک نباشید. اول تشویق کنید، نکات قابل تقدیر در تلاش کودک را ببینید و او را احترام کنید و بعد اگر لازم است، انتقاد کنید. ایرادگیری‌تان نباید بیش از حد باشد و کودک را خسته و دل‌زده کند.
شما معلم او نیستید
شما مادر یا پدر کودک هستید نه معلم او. پس لازم است نقش معلمش را بازی نکنید. وظایف او را در انجام تکالیف به عهده نگیرید. او را برای هر کار کوچکی در ارتباط با وظایف مدرسه، به خودتان وابسته نکنید. «برو دفترتو بیار با هم بنویسیم» ،«بشین اینجا تا ببینم داری چیکار می‌کنی» «درس خوندی؟ بیا ازت بپرسم حتما»
معمولا والدین با استرس و اضطراب، کودکان را به خودشان وابسته می‌کنند و این به دلایل زیادی به ضرر کودک است.
رابطه والد و فرزندی
قبل از این‌که کودک شما دانش‌آموز باشد، فرزند شماست. رابطه والد و فرزندی باید اولویتتان باشد و اجازه ندهید چیزی آن را خراب کند. اگر قرار است کودک با عواقب مشق ننوشتن روبرو شود، اجازه دهید به مدرسه برود و معلمش این کار را بر حسب وظیفه‌اش به عهده بگیرد. خودتان را بیش از حد قاطی تکالیف مدرسه نکنید.
برخی از والدین با خودشان می‌گویند: «این بچه است، نمی‌فهمه چی به ضررش چه به نفعشه! الان کتک بخوره و بشینه سر درسش، بهتره تا بعدا بیکار و بی‌فایده بمونه»
بله، شما در قبال آینده کودک وظایفی دارید، که البته بخشی از آن را با انتخاب مدرسه مناسب، به عهده مدرسه گذاشته‌اید و فقط نقش ناظر را دارید. کودک شما اگر بابت درس نخواندن از سمت شما سرزنش یا طرد شود، دچار استرس و ناراحتی و بی‌اعتمادی می‌شود و احساس بد شما را به کل شخصیتش خودش ربط می‌دهد نه فقط به درس نخواندن و این اتفاق خوبی نیست.
پس اجازه ندهید رابطه والدی و فرزندی‌تان تحت‌الشعاع مشق نوشتن و درس خواندن قرار بگیرد. با هوش و خلاقیت و البته روش‌های تربیتی اصولی می‌توانید مسأله را مدیریت کنید.