مریم کمالینژاد
خودمان هم گاهی حواسمان نیست که چقدر زندگیمان به این تکنوژی وابسته شده است. از صبح که از خواب بیدار میشویم، اولین کاری که انجام میدهیم، روشن کردن صفحه موبایل و چشم دوختن به پیامهایی است که در شبکههای مختلف اجتماعی دریافت کردهایم. پیگیری زندگی غریبه و آشنا در شبکههای اجتماعی، ارتباطهای بیدلیل و حتی بازی! بله، بازیهای متفاوتی که اولین فکری که دربارهشان شده است، این است که چطور وابستگی عمیق ایجاد کنند تا فرد مثل یک معتاد نتواند آن را کنار بگذارد. در مورد کودکانمان هم دارد این اتفاق رخ میدهد. بچهها اغلب، در سنین خیلی کم، کار با موبایل را میآموزند، آنقدر که تعجب و هیجان والدینشان را برمیانگیزند. کودک سه ساله میتواند به فروشگاه اینترنتی برود و خرید کند، میتواند انواع بازیها را روی موبایل دانلود کند. موسیقی گوش بدهد و کلیپهای مختلف تماشا کند. همانطور که خود ما گاهی کنترل استفادهمان از موبایل را از دست میدهیم و سرمان را توی گوشی فرو میکنیم و حواسمان نیست این وابستگی تا چه اندازه دارد عمیق میشود. بچهها هم ممکن است دچار اعتیاد به موبایل شوند. با کودکی که معتاد موبایل شده است چه کنیم؟ چطور میتوانیم این وابستگی را از سرش بیندازیم؟ با ما همراه باشید تا به این سؤالات پاسخ بدهیم.
بچهای که موبایل ندارد
والدینی هستند که معتقدند کودکشان نیازی به موبایل ندارد و حالا حالا قرار نیست برایش موبایل بخرند و آن را مستقلا در اختیارش قرار دهند. نظر خوبی است. ما هم معتقدیم که کودک پنج ساله نیازی به موبایل و تبلت ندارد. اما همین والدین بعضا، خودشان به قدری با موبایلهایشان مشغولند که نوعی الگوی رفتاری محسوب میشوند. کودک موبایل شخصی ندارد، اما موبایل پدر و مادرش را با زور و جیغ و فریاد هم که شده از آنها میگیرد و تمام مدت به آن مشغول میشود. بنابراین مسأله داشتن یا نداشتن موبایل شخصی نیست، بلکه کنترل و تعیین حد و مرز استفاده از این ابزار است.
چند ساعت در روز؟
تا همین چند دهه قبل، مشکل بچهها اعتیادشان به تلوزیون و کارتون تماشا کردن بود که البته مسأله آنقدرها هم همهگیر و بغرنج نبود. نسل ما خیلی که میخواست تلویزیون ببینید، نیم ساعت برنامه کودک بود و تمام! بعدش باید میرفت پی بازی یا درس و مدرسه! اما امروزیها مسألهشان موبایل است که همیشه و هرجا و در هر ساعتی که اراده کنند، انواع سرگرمیها را ارائه میدهد. کودکان نباید بیش از دو ساعت در روز از موبایل استفاده کنند. که البته نوع استفادهشان هم باید تحت نظارت والدین باشد.
مضطرب و افسرده
بررسیها نشان میدهد کودکان و نوجوانانی که بیشتر از موبایل استفاده میکنند به میزان قابل توجهی مضطرب و افسردهتر از هم سن و سالهای خودشان هستند. میزان پرخاشگری در کودکانی معتاد به موبایل به شکل معناداری بیشتر است.
پیشگیری بهتر از درمان است
در هر مشکلی، پیشگیری هم آسانتر است و هم مؤثرتر. قبل از اینکه کودکتان به یک معتاد به موبایل تبدیل شود، دو نکته را دقت کنید تا از این مشکل پیشگیری کرده باشید:
موبایل به مثابه پرستار و مشوق
اول اینکه خودتان الگوی رفتاری درستی به کودک ارائه کنید. توقع نداشته باشید وقتی خودتان به موبایل و شبکههای اجتماعی معتاد و وابستهاید، کودکتان نمیتواند نسبت به آن بیتفاوت و بیعلاقه باشد. ساعت استفادهتان از موبایل را کنترل کرده و کاهش دهید و زمان بیشتری را به وقتگذرانی با فرزند و همسرتان اختصاص دهید. در زمانهای خاص مثل زمان صرف غذا و خواب و وقتی مهمانی هستید یا مهمان دارید، موبایل را کاملا کنار بگذارید. اینکه مدام در حال عکس انداختن و استوری و پست گذاشتن باشید و با آدمهای مجازی تعامل کنید، کودکتان را هم وارد فضای مجازی و زندگی غیرواقعی میکنید.
دوم اینکه موبایل را به یک وسایل بازی تبدیل نکنید. برخی از والدین، برای سرگرم کردن بچه و باز کردن او از سر خودشان یا برای خاموش کردن جیغ و فریاد و بهانهگیری کودک به او پیشنهاد بازی با موبایل میدهند. برای اینکه زمان استراحت و آرامش برای خودتان بخرید، از موبایل استفاده نکنید. همچنین موبایل را تبدیل به یک تشویق نکنید. «اگر اتاقت را تمیز کنی، اجازه میدم با موبایلم بازی کنی» «اگر معدلت خوب بشه، برات موبایل میخرم»
آموزش
به کودکتان استفاده درست از هر وسیله و ابزاری را آموزش دهید. چرا گمان میکنید بچه باید با آزمایش خطا، خودش همه چیز را بیاموزد. بهتر است به او بیاموزید و صریحا بگویید بهتر است چه کارهایی در موبایل انجام دهد. سعی کنید بیشتر از بازیهای آموزشی استفاده کنید، بازیهای خشن و جنگی را حذف کرده و اجازه بازی کودک با آنها را ندهید.
جایگزین
حال به هر روشی که شده موبایل را از کودک گرفتهاید، او یا بچه آرامی است و ناراحتیاش را تنها با سکوت ابراز میکند یا مشغول بهانهگیری و فریاد و گریه میشود، میخواهید چطور آرامش کنید؟ بهتر است یک جایگزین جذاب برای موبایل داشته باشید. بالأخره فرزند شما به جز موبایل به سرگرمیهای دیگری هم علاقه دارد. نیکی، دختر بچه 4 ساله ایست که عاشق کیک درست کردن به همراه مادرش است، اما موبایل را ترجیح میدهد، مادر نیکی میتواند فعالیت جایگزین را «کیک درست کردن» قرار دهد.
بیقانونی ممنوع
اینکه ناگهان تصمیم بگیرید از امروز دیگر فرزندتان دست به گوشی موبایل نزند، هم خودتان را آزار میدهد هم کودک را دچار مقاومت و بهانهگیری میکند، پس بهتر است قانون وضع کنید. مثلا بگویید: نیم ساعت زمان داری برای بازی کردن، بعد از نیم ساعت باید موبایل را تحویل بدهی و به درست برسی» و دقیقا نیم ساعت بعد به سراغ کودک بروید و موبایل را از او بگیرید. با آرامش و بدون سرزنش و پرخاشگری. قبل از رسیدن موعد میتوانید به کودک زمان باقی ماندهاش را اعلام کنید. خصوصیت بازیهای دیجیتال این است که زمان را فراموش میکنید، کودک و بزرگ هم ندارد، پس بهتر است زمان را به کودک یادآوری کنید.
زمان خواب، صرف غذا و حضور در مهمانی یا پارک و... استفاده از موبایل ممنوع است. اگر میدانید کودکتان بهانهگیری را آغاز میکند، بهتر است گوشی را با خودتان نبرید و بگویید گوشی ندارید تا کودک برود سراغ یک فعالیت دیگر.
نظارت والدین
برنامههای زیادی طراحی شدهاند تا پدر و مادر بتوانند گجتهای فرزندانشان را کنترل کنند. برنامههایی که زمان استفاده را تعیین میکنند و بعد از آن دیگر امکان استفاده از آن برنامه را نمیدهند. برنامههایی که دسترسی بچهها به سایتهای نامناسب را ممنوع میکنند و یا برنامههایی که گزارش روزانه فعالیت کودک در گجت را به والدینش اعلام میکند.
خودتان بلد باشید
اگر خودتان بلد نباشید چطور با تکنولوژیهای مختلف و نرمافزارهای متفاوت کار کنید و یا ندانید که در شبکههای اجتماعی چه خبر است، چطور میتوانید کودکتان را از آن آگاه کنید و یا کنترل و نظارت درستی انجام دهید. آموزش ببینید و مهارت پیدا کنید.
اینترنت را خاموش کنید
اینکه مدام اینترنت گوشی شما یا نوجوانتان وصل باشد، ضرورتی ندارد. شبها در یک ساعت مشخص وایفای خانه را خاموش کنید، با این کار هم از مضرات وایفای در امان میماند هم نوجوانتان به دنیای بیسر و ته اینترنت در شب و تنهایی دسترسی ندارد. خارج از خانه هم بهتر است اینترنت را فقط در مواقع ضرورت وصل کنید.