مریم کمالی‌نژاد
تربیت، مجموعه‌ای از باید و نباید هاست. پروسه‌ای که هرگز متوقف نمی‌شود و تا ابد ادامه دارد. همه ما در حال تربیت کردن و تربیت شدنیم و این می‌تواند از سوی والدین، همسر، همکاران و یا رهگذری که فقط چند دقیقه کنارش وقت گذرانده‌ایم باشد. اما کودکان، بیشترین یادگیری را از سوی والدینشان دریافت می‌کنند و بزرگ‌ترین تأثیرات را از سوی آن‌ها می‌پذیرند. بنابراین مهم است که والدین منظومه قابل دفاعی از رفتارهای تربیتی را با مطالعه و آموزش، داشته باشند. در این میان تعدادی راهکار و توصیه وجود دارد که مثل یک کلید همه‌کاره که همه درها را می‌توان با آن گشود، همه جا به درد می‌خورد. ممکن است در برخی مشکلات تربیتی، توصیه کنیم که با فرزندتان گفتگو کنید و گاهی پیشنهادمان این باشد که فعلا سکوت کرده و باب گفتگو را باز نکنید. اما نکاتی وجود دارند که در تمام گره‌های تربیتی پیش رو به دردتان می‌خورد. شاید بتوانیم به آن‌ها بگوییم «اصول یا تکینک‌های تربیتی» که در ادامه به شرح آن‌ها خواهیم پرداخت.
مدام تغییر نکنید
درست است که انعطاف‌پذیری، در برخی مواقع برای سازگاری با محیط، حسابی به دردتان می‌خورد، اما در امر تربیت نباید مدام نظرتان تغییر کند. ثبات داشته باشید. چون بچه‌ها باهوش‌تر و حواس جمع‌تر از آن هستند که شما گمان می‌کنید. ممکن است با خودتان تصور کنید که فرزندتان هنوز آن‌قدرها بزرگ نشده که تفاوت نظر شما را در یک موقعیت مشابه، تشخیص بدهد، اما سخت در اشتباهید. بی‌ثباتی، فرزند شما را حساس می‌کند، او تلاش می‌کند تا بفهمد شما تا کجا نظرتان را تغییر می‌دهید، کوتاه می‌آیید و یا از حرفتان برمی‌گردید. ثبات در تربیت، باعث میشود که فرزند شما بداند چه چیزهایی برایتان مهم است و جز اصول و قوانین تربیتی شماست، پس می‌تواند واکنش‌های شما را پیش‌بینی کند و همین نکته احساس امنیت را به او می‌دهد.
سطحی نباشید
از آن پدر و مادرهایی نباشید که از کنار همه چیز به سادگی عبور می‌کنند. سعی کنید در برابر مشکلات رفتاری فرزندتان مثل یک پژوهش‌گر عمل کنید. ریشه‌یابی کنید. تلاش کنید تا علت واقعی رفتار را درک کنید. اگر فرزندتان به تازگی پرخاشگر و بی‌حوصله است و از جمع کناره‌گیری می‌کند، به سادگی از کنار این تغییر رفتار نگذرید و آن را تنها به حساب خستگی و کم خوابی نگذارید. تا جایی که ممکن است با کودک یا نوجوانتان گفتگو کنید، خوب مشاهده کنید، از دوستان و مربیانش کمک بگیرید تا علت اصلی رفتار فرزندتان را دریابید.
لجباز نباشید
شما با یک کودک طرفید. کودکی از هر نظر از شما کوچک‌تر است، تجربه و عقلی محدود دارد، کنترل احساساتش دست خودش نیست و ضعیف و ناتوان است. لجبازی می‌کند، خوب و بد را مثل شما تشخیص نمی‌دهد، برای کوچک‌ترین نیازهایش وابسته به والدین است و البته بر اساس غریزه و فطرتش رفتار می‌کند بی‌آن‌که هنوز مختصات دنیای بزرگسالان را یاد گرفته باشد. پس هرگز با فرزندتان وارد مبارزه و لجبازی نشوید.
والدین، گاهی برای ادب کردن کودک، بی‌آن‌که متوجه شوند وارد بازی قدرت یا لج و لجبازی می‌شوند.
امیرحسین، توی گوش مادرش می‌گوید که می‌خواهد برود آن‌طرف پارک و تاب و سرسره بازی کند، مادر حرف امیرحسین را می‌شنود و با صدای بلند از او می‌خواهد که از پدرش اجازه بگیرد، پدر، امیرحسین را به گفتن کلمه «لطفا» و «خواهش می‌کنم اجازه دهید» ترغیب می‌کند. چشمان افرادی که توی پارک دور هم نشسته‌اند، خیره می‌شوند به امیرحسین و بازی لجبازی و قدرت و غرور شروع میشود. حالا پدر منتظر خواهش است و امیرحسین امتناع می‌کند. کار به لجبازی و گریه کشیده است. در نهایت، نه امیرحسین حاضر میشود جلوی جمع آن کلمات را به زبان می‌آورد نه پدر اجازه می‌دهد، پسرش برای بازی به آن‌سوی پارک برود. بچه، ناراحت و خشمگین صورتش را توی دامن مادرش فرو می‌برد و همان‌جا پس از یک نبرد نابرابر، می‌خوابد.
هرگز، صحنه تربیت را تبدیل به مکانی برای خودنمایی یا میدان مبارزه نکنید. فراموش نکنید که با این مبارزات، فرزندی مؤدب و حرف گوش کن، تحویل نخواهید گرفت.
شفاف باشید
نظرات و قوانین تربیتی‌تان را صریح و شفاف برای کودک شرح دهید. منتظر نباشید، بچه 4 ساله منظور شما را حدس بزند یا از نگاه‌تان متوجه میزان موافقت یا مخالفتان بشود. قبل از وقوع بحران، با گفتگوهای صریح و کلمات شفاف و قابل درک برای کودک، منظور و قوانین‌تان را برایش روشن کنید. حواستان باشد که ممکن است کودک معنای برخی از کلمات یا اصطلاحات شما را به خوبی درک نکند. مطمئن شوید که او متوجه کلام شما شده است.
اهل تشویق باشید
تشویق کردن، معمولا نتایج خوبی به همراه دارد. حتی در بزرگسالی هم، انسان‌ها نیاز به تشویق دارند تا رفتاری در آن‌ها تثبیت شود، بزرگ‌تر که می‌شویم سعی می‌کنیم خودمان، خودمان را تشویق کنیم و جوایزی برای خودمان در نظر بگیریم، اما بچه‌ها نیاز به توجه و تشویق والدین خود دارند. کوچک‌ترین نکات مثبت را در کودکتان ببینید و آن را یادآوری و تشویق کنید. اما تشویق را به محلی برای باج‌دهی به کودک تبدیل نکنید.
آرام باشید
حق با شماست، تربیت کردن به هیچ عنوان کار ساده‌ای نیست. ممکن است در این پروسه عصبانی، ناراحت و دل‌زده و ناامید شوید، اما نحوه ابراز این احساسات به کودک، باید هوشمندانه باشد. اگر کودکتان دست بزن دارد، برای این‌که این عادت را از سرش بیندازید، او را کتک نزنید، در واقع شما دارید کار را از دست او می‌گیرید و اسلحه به دستش می‌دهید.
اگر فرزندتان پرخاشگر شده و مدام در حال دعوا و فریاد کشیدن است، بدترین رفتار این است که شما هم در مقابلش کنترلتان را از دست بدهید و فریاد بکشید.
یکی از بهترین راهکارها برای ابراز احساساتتان به کودک، صحبت کردن است. وقتی عصبانی هستید، در عین حال که فریاد نمی‌کشید و او را کتک نمی‌زنید، سعی کنید با کلمات به او بگویید که چقدر شما را عصبانی کرده است. یا رفتارش تا چه میزان باعث ناراحتی شما شده است. اما هرگز آرامشتان را از دست ندهید.
یک نکته در حفظ آرامش به شما کمک خواهد کرد؛ با خودتان تکرار کنید: «او فقط یک بچه است.»
تربیت هماهنگ
یکی دیگر از نکاتی که می‌بایست همیشه به یاد داشته باشید، هماهنگی در تربیت و یکپارچگی آن است. اگر فرزندتان را برای ساعاتی نزد مادربزرگش می‌گذارید، اگر از پرستار کودک کمک می‌گیرید یا هر راهکار دیگری که دارید، مطمئن شوید که آن‌ها اصول تربیتی شما را رعایت می‌کنند. بچه‌های که تحت دو تربیت متفاوت رشد می‌کند، دچار سردرگمی میشود. تصور کنید که شما با تنبیه کردن موافق نیستید و هرگز دست روی کودکتان بلند نمی‌کنید، اما مادربزرگ بچه به این اعتقادی ندارد و ممکن است با هر کار اشتباهی گوش او را بپیچاند. بهتر است به کسی که قرار است با فرزندتان وقت بگذراند صحبت کنید و نظرات و اصولتان را به او بگویید.
علاوه بر این بین والدین هم باید یکپارچگی و هماهنگی در تربیت وجود داشته باشد. اگر مادر کودک را از کاری منع می‌کند، پدر با مهربانی شرایط همان کار را برای بچه فراهم نکند. اگر پدر فرزندش را از خوردن نوشابه منع می‌کند، مادر نگوید: «بیا عزیزم اشکال نداره، یه ذره بخور.»
علاوه بر این، عدم تفاهم در تربیت نباید در مقابل چشمان کودک به نمایش گذاشته شود، بگو مگو بر سر تربیت کودک، بدترین کاری است که می‌توانید انجام دهید. حتی اگر با رفتار همسرتان موافق نیستید، سکوت کنید و آگاه باشید که فعلا بحث کردن یا کاری خلاف آن انجام دادن، وضعیت را بهتر نمی‌کند. گفتگو و ابراز مخالفت را به وقتی دیگر موکول کنید.
اهل یادگیری باشید
اهل مطالعه باشید، اهل یادگیری و آموختن. روش تربیت، چیزی نیست که از قبل در گنجینه مهارت و اطلاعات شما گنجانده شده باشد، باید برای به دست آوردن و آموختن بهترین روش تربیتی، تلاش کنید و چون با موجودی به پیچیدگی انسان طرفید، این آگاهی و یادگیری باید به روز باشد.