مریم کمالی نژاد
برای برخی خانواده‌ها از پوشک گرفتن کودک بسیار سخت‌تر از جدایی او از پستان مادر یا شیشه شیر است و تبدیل به معضلی استرس‌زا می‌شود. مادر گمان می‌کند فرزندش هرگز نمی‌تواند به تنهایی از پس این کار برآید و از شستن و تمیز کردن لباس‌های بچه و خرابکارهای گوشه و کنار خانه خسته و کلافه است. اغلب پیشنهادات را به کار گرفته اما همگی با شکست مواجه شده‌اند و بچه همچنان حاضر نیست حاشیه امنی که با پوشک برایش فراهم شده را رها کند و به خودش به تنهایی به دستشویی برود یا لااقل نیازش را با کلمات یا حتی اشارات به مادر بگوید.
از پوشک گرفتن کودک، گاه تبدیل به یک پروسه نفس‌گیر می‌شود. در ادامه سعی می‌کنیم پیشنهاداتی برای آرام‌تر گذراندن این مرحله ارائه کنیم. با ما همراه باشید.
عجله نکنید
برخی از والدین، خاصه مادرها، آن‌قدر شسته و تمیز کرده‌اند و در مواقع حساس و در میان مهمانی و عروسی و... مجبور شده‌اند بچه‌ها را تمیز کنند و پوشک آن‌ها را تعویض کنند که ترجیح می‌دهند هرچه زودتر از این وضعیت رها شوند و به همین دلیل عجله می‌کنند. بچه هنوز آمادگی لازم را برای جدا شدن از پوشک و استقلال در این زمینه ندارد. چه از نظر ذهنی و جسمی و چه از لحاظ روحی. پیش نیازهایی وجود دارد که باید به آن‌ها توجه کنید، همچنین باید از سن مناسب از پوشک گرفتن کودک باخبر باشید.
سن از پوشک گرفتن
هیچ سن مشخصی وجود ندارد که به شما بگوییم دقیقا در این روز باید کودکتان را از پوشک بگیرید. بچه‌ها با هم فرق دارند و هر کدام در سنی آمادگی ورود به مرحله بعد زندگی را پیدا می‌کنند. با این حال بین 2 تا 4 سالگی کودک باید از پوشک گرفته شود. برخی از کودکان حتی پیش از دو سالگی این آمادگی را دارند اما برخی دیگر تا بعد از سه سالگی هم آمادگی لازم را پیدا نمی‌کنند.
نشانه‌های آمادگی کودک برای جدایی از پوشک
1ـ کودک باید تفاوت میان خشک و خیس را متوجه شود. کودکی که هنوز نمی‌تواند به سؤال شما درباره پوشکش خشک است یا خیس، پاسخ گوید، آماده از پوشک گرفتن نیست.
2ـ کودک تمیزکاری را آموخته و به آن توجه نشان می‌دهد. به طور مثال دستمالی دست می‌گیرید و همه جا را تمیز می‌کند. به این کودک می‌توان درباره تمیز بودن و روش‌های آن صحبت کرد و آموزش داد.
3ـ خودش احساس بدی دارد و به محض این‌که نیاز به دستشویی پیدا می‌کند به والدینش اطلاع می‌دهد و از این‌که در پوشکش کاری کند، امتناع می‌ورزد.
4ـ زیادی نسبت به خیس بودن پوشکش حساس شده است و به محض این‌که پوشک خیس می‌شود کودک احساس ناراحتی زیادی دارد و تقاضای تعویض می‌کند.
5ـ می‌تواند 2 تا 5 دقیقه را با آرامش یک جا بنشیند.
6ـ نمی‌تواند حین بازی یا معاشرت پوشکش را هم کثیف کند و معمولا برای انجام کارش یک گوشه خلوت پیدا می‌کند.
7ـ نسبت به لگن مخصوص دستشویی مخصوص خودش، حس بدی ندارد و بلد است چطور از آن استفاده کند.
یا همه یا هیچ
از آن دسته والدینی نباشید که می‌خواهند همه چیز را با هم به کودکشان یاد بدهند. کودک این والدین همزمان باید هم از شیر مادر و شیشه پستانک خداحافظی کند، هم پوشک را کنار بگذارد و هم به تنهایی در اتاق خودش بخوابد. بین هر کدام از این‌ها حداقل 2 ماه فاصله بیندازید. هر کدام از این مراحل همراه با استرس و اضطراب است برای کودک و نیاز به همراهی و حمایت والدین دارد. اگر تازه کودکتان را از شیر گرفته‌اید، جدایی از پوشک را بگذارید برای زمانی که از نظر روحی آمادگی‌اش را پیدا کرده است.
خودتان را فراموش نکنید
عبور از هر کدام از مراحل زندگی کودک و پا گذاشتن به مرحله بعدی، خاصه برای کودکان نوپا، نیاز به آمادگی والدین هم دارد. اگر سرتان شلوغ است، درگیر مسأله‌ای روحی هستید و اعصابتان به هم ریخته است و کلافه و سردرگمید و حوصله ندارید، وقت مناسبی برای شروع یک مرحله از زندگی کودک نیست. باید شما هم وقت و حوصله مناسب برای حمایت و همراهی کودک را داشته باشید.
آموزش را آغاز کنید
یک روز صبح از خواب بیدار نشوید و کلافه با خود بگویید: امروز دیگه باید خودش بتونه بره دستشویی! مطمئنا این پروژه با شکست روبرو خواهد شد و مقادیر زیادی جنگ و دعوا و جیغ و فریاد برایتان به ارمغان می‌آورد و البته کثیف شدن فرش و مبل و تخت!
آموزش را از مدت‌ها قبل آغاز کنید:
1ـ یک لگن سبک، راحت و قابل حمل برای کودک انتخاب کنید. اگر نشستن روی آن برای کودک سخت باشد، بی‌حوصله می‌شود و به‌طور کلی از عمل دفع انصراف داده و دچار یبوست یا دل درد می‌شود. به هر حال یک مکان راحت برای این کار به او معرفی کنید، اگرچه نباید اصرار کنید، اصرار شما امتناع او را در پی دارد.
2ـ لباس مناسب برا این امر در نظر بگیرید. شلوارهای تنگ و زیپ‌دار که درآوردنشان برای والدین هم سخت است چه برسد به کودکان، باعث می‌شود که کودک به کل از این پروسه کنار بکشد. شرت‌های راحت و کشی می‌تواند گزینه خوبی باشد.
3ـ مایع دستشویی در ظرفی جذاب و بو و رنگ دوست داشتنی برای کودک انتخاب کنید و آن را در دسترس کودکتان قرار دهید.
سرزنش نکنید
حالا که تلاش کرده‌اید کودکتان را از پوشک بگیرید و تمام مقدمات را آماده کرده و آموزش‌های لازم را هم به او داده‌اید، اگر کودکتان جایی از دستش در رفت و خودش را خیس کرد یا جایی را کثیف کرد، او را سرزنش نکنید که «خرس گنده شده‌ای، این چه کاری است» هرگز بابت طبیعی‌ترین رفتار انسانی کودکتان را سرزنش نکرده و به او برچسب خرابکار نزنید. آرام و با ملاحظه باشید.
زمان تقریبی
بالأخره شما مادر او هستید و بهتر است زمان تقریبی‌ای که فرزندتان نیاز به دستشویی رفتن پیدا می‌کند را بدانید. بهتر است از این زمان آگاه باشید. در مراحل اولیه و آموزش، در این زمان‌های تقریبی کودک را به دستشویی ببریم، اگر کارش را انجام داد، تشویقش کنیم و اگر گفت دستشویی ندارم، بدون سرزنش کردن یا عصبانی شدن و تهدید کردن، رهایش کنیم.
تشویق کنید
برای کودکتان تشویق‌های مادی در نظر بگیرید. اگر نیازش را اعلام می‌کند او را تشویق کنید، اگر به تنهایی به دستشویی می‌رود، تشویقش کرده و حتی می‌توانید به او خوراکی‌هایی که کمتر اجازه خوردنشان را دارد بدهید، مثل بستنی و شیرینی!
تنبیه نکنید
کودکتان آن‌قدرها که باید در این پروسه، انگیزه و استعدادی نشان نمی‌دهد؟ شما عجله دارید که زودتر از این وضعیت خلاص شوید؟ بدترین کاری که می‌توانید بکنید تنبیه کودک بابت پیشرفت کندش در این مسأله است. هرگز به او استرس وارد نکنید.
متوقف شوید
اگر کودکتان به اندازه کافی همراهی نمی‌کند و پروژه مدام با شکست روبرو می‌شود، یعنی کودکتان هنوز آمادگی لازم را ندارد. بهتر است بدون ناامیدی و بی‌خیال شدن، مدتی به خودتان و او فرصت بدهید. تقریبا سه هفته و پس از آن دوباره از ابتدا و آرام، کار را آغاز کنید.
از وسایل آموزشی کمک بگیرید
گمان نکنید که فرزند شما به طور غریزی باید استفاده از توالت را بلد باشد. او نیاز به آموزش دارد. ممکن است روز اولی که روی لگنش می‌نشیند، فقط بتواند یک قطره را دقیقا توی لگن بریزید و تمام اطرافش را کثیف کند. از وسایل کمک آموزشی استفاده کنید. کتاب و قصه و شعر می‌تواند در مهارت پیدا کردن فرزندتان به او کمک کنید و فشار روحی وضعیت را کم کرده و فضا را شاد کند.
وسواس هنگام شستن
اگر کودکتان را بعد از اجابت مزاج، آن‌قدر می‌شوید و آب می‌ریزید تا کلافه و خسته شود، مطمئن باشید که او نسبت به دستشویی رفتن حس خوبی نخواهد داشت. پروسه دستشویی رفتن را به کاری خسته کننده تبدیل نکنید. یک‌بار با آب شستن کفایت می‌کند.