فاطمه اقوامی
عکاس: امیرمحمد شمس
درست است که ما آدم‌ها از نظر داشته‌هایمان با هم اختلافات و تفاوت‌های اساسی داریم اما اگر با نگاه دقیق‌تری به قضیه بنگریم می‌توانیم یک دارایی مشترک پیدا کنیم... دارایی که بسیار ارزشمند است و همه ما از روزی که پا در این دنیا می‌گذاریم تا وقتی بار سفر می‌بندیم در اختیارمان هست و می‌توانیم از آن بهره ببریم هرچند متأسفانه خیلی اوقات از آن غافلیم و به فراموشی می‌سپاریمش و تازه زمانی که از دستش بدهیم می‌فهمیم چه در گرانبهایی را از دست دادیم... در گرانبهایی به زمان و فرصت... اما در بین ما کسانی هستند که استاد استفاده از این دارایی ارزشمند هستن... آنقدر در این کار مهارت دارند و کارنامه‌شان پربار است که گاهی دهان انسان از تعجب باز می‌ماند و با خودش نجوا می‌کند مگر چنین چیزی امکان‌پذیر است؟!... و ما این هفته به سراغ یکی از این افراد رفتیم... داستان زندگی «بی‌بی فاطمه حقیرالسادات» بانوی نخبه شهر بادگیرها نشان می‌دهد هیچ چیز ناممکن نیست... می‌شود در ابتدای فصل جوانی به خانه بخت رفت، چهار فرزند موفق تربیت کرد، خودت هم بر فراز قله موفقیت بایستی و با غرور چهره واقعی بانوی مسلمان ایرانی را به جهانیان نشان دهی... او که اکنون به عنوان محقق پسا دکترا مشغول فعالیت و پژوهش است مهربانانه فرصتی را در اختیار ما قرار داد تا روایت زندگی‌اش را بشنویم و ازکوله‌بار تجربه‌اش بهره بگیریم... با ما همراه باشید و از خواندن موفقیت‌های یک بانوی ایرانی لذت وافر ببرید.
مهمان این هفته مجله در یک نگاه
بی بی فاطمه حقیرالسادات
متولد 22/8/1354
تحصیلات :
محقق پسا دکتری(مشترک ایران و هلند) در مرحله انجام.
دکتری تخصصی نانومدیسین(نانوپزشکی) از دانشگاه VUMC دانشگاه آمستردام هلند(2018).
دکتری تخصصی نانوبیوتکنولوژی از دانشکده علوم و فنون نوین دانشگاه تهران (1396).
کارشناسی ارشد زیست شناسیـ فیزیولوژی گیاهی دانشگاه شهید بهشتی (1388).
کارشناسی ارشد زیست شناسی ـ بیوشیمی دانشگاه پیام نور تهران (1387).
کارشناسی زیست شناسی عمومی دانشگاه پیام نور (1384).
دیپلم علوم تجربی دبیرستان سلیمی جهرمی تهران (1374).
عضویت‌ها و فعالیت‌های پژوهشی
ـ داور مجلات داخلی و بین‌المللی در زمینه نانو و گیاهان دارویی.
ـ عضوکمیته اخلاق و سلول‌های بنیادی
ـ عضو کمیته اخلاق و ایمنی؛ گیاهان داوریی
ـ عضو کمیته ارتباط دانشگاه با صنعت
ـ داور و استاد راهنما جشنواره دانش‌آموزی خوارزمی، عضو بسیج اساتید، عضو فعال بسیج جامعه زنان کشوری.
افتخارات
ـ دانشجوی نمونه دکترا دانشگاه تهران سال 93-1392
ـ بانوی نمونه بسیجی کشور سال 92-1391
ـ فناور برتر هفته پژوهش سال1396
ـ دستاورد برتر دانشگاه تهران، هفته پژوهش، سال 96
ـ مدیر و کارآفرین برتر از طرف استاندار سال 97
ـ بانوی نخبه بسیجی سال97
ـ گواهی افتخار به عنوان پژوهشگر برتر از دفتر مدیر کل دفتر دانش‌پژوهان سال 97
ـ برگزیده همایش کشوری بانوی انقلابی به مناسبت چهل سالگی انقلاب
ـ منتخب همایش ملی بانوی ستی فاطمه به عنوان برگزیده مدیریت و کارآفرینی سال 98
ـ برگزیده چهارمین جشنواره جهانی گوهر شاد سال 98
راهنمایی پروژه‌ها (پایان‌نامه‌های لیسانس، ارشد، دکتری تخصصی)
دکتری تخصصی 10 ، دکتری عمومی 8 ، کارشناسی ارشد 114 ،کارشناسی 12
طرح‌های پژوهشی
36 طرح علمی و پژوهشی.
ثبت اختراع و محصولات دانش بنیان
ـ 12پتنت(اختراع داخلی)نهایی شده و 8 تا در مرحله داوری نهایی. پتنت امریکایی(us patent) در مرحله داوری نهایی.
ـ تأیید دو محصول دانش بنیان
ـ تأیید دانش بنیان فرمولاسیون نانویی گیاهان دارویی و مواد ماده مؤثره
ـ سه محصول جدید دانش نهایی در مرحله نهایی.
انتشارات
کتاب: نانوحسگرهای زیستی (تالیف).
مقالات ISI وISC: 104 مقاله
کنفرانس بین المللی و داخلی: 285 مقاله کنفرانسی
با توجه به کارنامه علمی بسیار پربار که دارید، دوست دارم گفتگویمان را از دوران کودکی شما آغاز کنم و بپرسم آیا این علاقه به کسب علم و درس‌خواندن از همان دوران کودکی همراه شما بوده است؟
بله، در دوران کودکی خیلی اهل شیطنت نبودم و از همان دوران علاقه من به درس در خانواده معروف بود. البته آن زمان جو جامعه و خانواده ما هم به صورتی بود که دخترها خیلی اهل درس و مطالعه نبودند. شاید اگر با وضعیت امروز مقایسه کنیم من هم خیلی جزو بچه درس‌خوان‌ها حساب نشوم.
کمی از مسیر تحصیلی که طی کردید برایمان تعریف کنید.
دوران تحصیل من در یکی از مدارس دولتی یزد گذشت تا اینکه سال دوم دبیرستان ازدواج کردم و به خاطر تحصیل همسرم به تهران آمدیم و زندگی متأهلی دانشجویی را با هم شروع کردیم. در تهران در مدرسه‌ای شبانه ثبت‌نام کردم و دیپلم گرفتم. زمانی که کنکور شرکت کردم با توجه به اینکه از نظر درسی در سطح خوبی قرار داشتم فکر می‌کردم رشته خیلی خوبی قبول می‌شوم اما با توجه به اینکه فرزند اولم به دنیا آمده و مشغولیت زندگی‌ام بیشتر شده بود رتبه خیلی خوبی کسب نکردم و در رشته مامایی یکی از شهرستان‌ها پذیرفته شدم. کارهای مربوط به ثبت‌نام را هم انجام دادم اما بعد احساس کردم با وجود فرزند کوچکی که دارم این مسأله امکان‌پذیر نیست. برای همین مدتی تحصیل را کنار گذاشتم و صبر کردم و دوباره در کنکور شرکت کردم. این بار برای اینکه بتوانم به فرزندانم که حالا دو تا شده بودند بهتر رسیدگی کنم با وجود اینکه رتبه نسبتا خوبی به دست آورده بودم، تصمیم گرفتم دانشگاه پیام‌نور را انتخاب کنم تا فرزندانم به خاطر عدم حضور من به مشکل برنخورند. خلاصه در رشته زیست عمومی مشغول تحصیل شدم. پس از کسب مدرک لیسانس در کنکور کارشناسی ارشد شرکت کردم و همزمان تحصیل در دو رشته بیوشیمی و فیزیولوژی را آغاز کردم. سال 80 خداوند یک دوقلو هم به ما عطا کرد و مشغولیت من در خانه بسیار بیشتر شد اما با این وجود توانستم با معدل بالای 18 هر دو رشته را به پایان برسانم.
سال 88 ـ 89 بود که دانشگاه تهران اعلام کرد برای اولین بار می‌خواهد در رشته نانوبیوتکنولوژی برای مقطع دکترا دانشجو بپذیرد که من هم با توجه به معدل بالا و مقاله‌های خوبی که نوشته بودم در بین پذیرفته شدگان دور اول این رشته بودم. اساتید بسیار خوبی داشتیم و مطالب درسی به صورتی ارائه می‌شد که ما بتوانیم در نهایت به تولید محصول برسیم.
با توجه به مطالعاتی که در دوره کارشناسی ارشد در زمینه داروهای گیاهی مؤثر بر سرطان انجام داده بودم قرار بر این شد که تز دکترای من هم در همین زمینه باشد. آن زمان کشور هلند روی پروژه‌ای در زمینه تولید دارو برای سرطان استخوان کار می‌کردند. ابتدا قرار بر آن شد من به عنوان فرصت مطالعاتی با آن‌ها همکاری کرده و تز دکترایم را تکمیل کنم اما بعدا آن‌ها پذیرفتند در کنار دفاع از پایان نامه رشته اولم، مدرک دکترای رشته نانوپزشکی را هم از دانشگاه آمستردام هلند دریافت کنم که این اتفاق جزو موارد نادر است.
با توجه به اینکه خیلی زود ازدواج کردید و مادر 4 فرزند بودیدچطور توانستید فعالیت‌های بین از منزل را هم مدیریت کنید؟
کار سختی بود مخصوصا آن اوایل که بچه‌ها کوچک بودند، هر چقدر سن آن‌ها بالا رفت شرایط هم بهتر شد. مهم‌ترین نکته این بود که برنامه‌ریزی داشتم و سعی کردم تا جایی که امکان‌پذیر است هر دو بعد را در کنار هم مدیریت کنم. البته نمی‌گویم در همه نمره خوبی کسب کرده‌ام اما تمام تلاشم این بود تمام نقش‌ها و وظایفی که در زندگی و جامعه بر عهده دارم به خوبی به انجام برسانم. همسرم و خانواده هم در این زمینه خیلی همراهی و همکاری کردند و به لطف خدا توانستم مسیرم را ادامه دهم و به نتایج خوبی برسم.
رشته نانو چطور رشته‌ای است و چه ویژگی‌ها و فابلیت‌هایی دارد؟
نانو رشته نسبتا جدیدی است و یک علم بین رشته‌ای است که همه رشته‌ها می‌توانند از آن استفاده کنند. برخلاف دیگر رشته‌ها که بیشتر آموخته‌هایشان نظری است، فارغ التحصیلان این رشته حتی با داشتن مدرک لیسانس به دلیل آموزش و مهارتی‌هایی که فرا می‌گیرند، می‌توانند خیلی راحت و سریع وارد بازارکار شوند. آن‌ها می‌توانند با تأسیس شرکت‌های دانش بنیان در این زمینه فعالیت کرده و درآمد کسب کنند.
این علم بسیار کاربردی است و در دنیا جایگاه بسیار خوبی دارد. رتبه ایران هم در زمینه رتبه بالایی است. حدود سال 93 رهبر انقلاب در فرمایشی که به این مضمون داشتند که علوم جدید را زود دریابید و نگذارید علوم جدید مانند علوم قدیمی با فاصله وارد کشور شود. علم نانو از آن‌هایی است که زود وارد کشور شد و خیلی زود توانست جایگاه خودش را پیدا کند. در حال حاضر ما در دنیا در رتبه چهارم در این رشته ایستاده‌ایم البته در بخش‌هایی هم توانستیم به مقام دوم دست پیدا کنیم. اما در کل چشم‌انداز آینده این علم در حوزه‌های مختلف آینده بسیار روشنی است و در چند سال آینده به لطف خدا در همه زمینه‌ها به رتبه‌های یک و دو جهان خواهیم رسید.
در کارنامه فعالیت شما افتخارات و فعالیت‌های زیادی به ثبت رسیده است. دوست داریم کمی از آن‌ها بشنویم و لذت ببریم.
همانطور که اشاره کردم من توانستم از دانشگاه آمستردام هلند مدرک دکترای تخصصی کسب کنم و پایان‌نامه‌ام به عنوان یکی از پایان‌نامه‌های برتر اروپا شناخته شود. در اروپا رسم است که از هر پایان‌نامه سه، چهار مقاله ISI در می‌آید اما پایان‌نامه من به صورتی بود که 10 مقاله از آن استخراج شد. خروجی آن تولید یک دارو برای درمان سرطان بود که به امید خدا تا چند سال دیگر به مرحله تولید می‌رسد. ثبت چندین اختراع در داخل و خارج از کشور در زمینه محصولات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی دو محصول دانش‌بنیان کسب عنوانی چون فناور برتر در سال 1396، دانشجوی نمونه دکترا در سال 91ـ 92، بانوی نمونه بسیجی کشور در همان سال، دستاورد برتر دانشگاه تهران در سال 96 از دیگر افتخاراتی است که توانستم به آن دست پیدا کنم.
یکی از وجوه فعالیت شما نوشتن مقالات مختلف و راهنمایی پایان‌نامه‌های دانشجویی است، در این زمینه هم برایمان توضیح دهید.
از همان سال اولی که من در مقطع دکترا پذیرفته شدم اساتید به من لطف داشتند و اجازه دادند در بسیاری از پایان‌نامه‌ها به عنوان استاد راهنمای دوم یا مشاور حضور داشته باشم که خروجی آن در این چهار، پنج سال حدود 140 پایان‌نامه است. این تعداد رقم نسبتا بالایی است و برخی از اساتید در کل دوران فعالیت‌شان نمیتوانند به چنین میزانی دست پیدا کنند. در همین تابستان 15 دانشجوی من از پایان‌نامه‌هایشان دفاع می‌کنند و 70 پایان‌نامه در حال انجام است.
به لطف خدا در زمینه نگارش مقالات ISI هم نسبتا پرکار بودم. همیشه هم سعی کردم در کنار هر مقاله ISI چندین مقاله به زبان فارسی بنویسم تا محققین کشورهای دیگر برای مطالعه آن مجبور شوند با زبان فارسی آشنا شده و در حقیقت به جایگاه علمی ایران دست پیدا کنند. تلاشم این بوده که بهترین نتایج و مطالبم در مرحله نخست در مقالات فارسی‌ام انتشار پیدا کند. حتی در مقالات انگلیسی هم فرمالیسیون را به مقالات فارسی ارجاع دادم تا از این طریق جایگاه علمی ایران حفظ شود. اگر به گذشته هم نگاه کنیم می‌بینیم که افرادی مثل ابوعلی سینا زبان خاصی بلد نبودند بلکه همان علمشان باعث شد که در جهان شناخته شوند اما متأسفانه الان ما مدام تبلیغ می‌کنیم که افراد باید زبان خارجی یاد بگیرند به همین خاطر جایگاه ایران و نقش مسلمانان را در مجامع علمی کمرنگ کرده‌ایم.
در حال حاضر مشغول چه فعالیت‌هایی هستید؟
من سال 90 با همکاری استادم شرکت اولین شرکت دانش‌بنیان خودم را تأسیس کردم. سه سال بعد هم دومین شرکت را در یزد افتتاح کردم و حدود 5 سال است به تولید محصول مشغول هستیم. اغلب کارمندان این شرکت فارغ‌التحصیلان خودم هستم که در این زمینه فعالیت می‌کنند. براساس جایگاه کشور در زمینه گیاهان دارویی ما در حال حاضر در این زمینه کار اسانس‌گیری، عصاره‌گیری و میکروکپسول کردن را انجام می‌دهیم. دو محصول اول من اسپری و نگهدارنده و آنتی‌باکتریال گیاهان صادراتی و میوه‌جات بود. الان هم مجوز تولید انواع میکروکپسول‌های مؤثره را گرفتیم و بچه‌ها دارند در این زمینه کار می‌کنند. فارغ التحصیلان لیسانس، ارشد و دکترا که وارد محیط‌های دانشگاهی نشدند در آن مرکز تحقیقات، مشغول فعالیت هستند و تولید محصول دارند.
در کنار فعالیت شرکت، در دانشگاه علوم‌پزشکی یزد استادیار هستم و در سمت استاد راهنما یا استاد مشاور دانشجویان را در زمینه انجام پایان‌نامه‌ها راهنمایی می‌کنم. از طرفی با یک پروژه بزرگ تحقیقاتی در زمینه سرطان استئوسارکوما (شایع‌ترین نوع سرطان استخوان است که بیشتر بر کودکان و نوجوانان زیر ۲۰ سال تأثیر می‌گذارد.) به عنوان محقق پسا دکترا همکاری دارم که امیدواریم تا سه چهار سال دیگر خروجی این تحقیقات در قالب یک دارو وارد بازار دنیا شود.
انجام تحقیقات نیازمند بودجه است که با توجه به مشکلات اقتصادی جامعه ما در شرکت دانش‌بنیان‌مان سعی می‌کنیم با تولید محصولات مختلف بودجه‌های تحقیقاتی را فراهم و تأمین کنیم.
دوره کارآموزی افراد در شرکت ما به صورت رایگان انجام می‌شود تا افراد بتوانند بدون هزینه مهارتی را به دست آورند و مشغل به کار شوند.
به عنوان یک فرد نخبه و موفق، رمز موفقیت را در چه می‌دانید؟
به نظرم اگر هر کس کمی پشتکار داشته باشند می‌تواند به چیزی که می‌خواهد برسد و در زندگی موفق باشد. انسان باید برای هر روز زندگی خود برنامه داشته باشد و برای خودش اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت تعریف کند و پیگیر به ثمر رسیدن آن‌ها باشد. برای کسب موفقیت لازم نیست حتما بهره هوشی بالا یا وضعیت مالی خوبی داشته باشید، با پشتکار می‌شود همه موانع را از سر راه برداشت.
این روزها خیلی‌ها از جمله جوانان علت عدم موفقیت خود را کمبود امکانات مطرح می‌کنند، نظر شما به عنوان یک فرد موفق در این زمینه چیست؟
خیلی از افراد تصور نادرستی نسبت به کشورهای اروپایی و آمریکایی دارند و فکر می‌کنند آنجا همه چیز بر وفق مراد است. من همیشه به دانشجویان و اساتیدی که اینگونه فکر می‌کنند می‌گویم شما فقط از خوشی‌ها و تفریحات آنجا خبر دارید ولی آن‌طور که فکر می‌کنید نیست. همه جای دنیا مشکلات وجود دارد. من و افراد دیگری مثل من به کشورهای زیادی سفر کردیم و مشکلات آنجا را از نزدیک دیده‌ایم اما متأسفانه برخی از افراد فقط از روی ظاهر و چیزی که از دور می‌بینند درباره این کشورها قضاوت می‌کنند و تصورشان این است در آنجا برای همه فرش قرمز پهن شده است. اما در واقع این‌طور نیست. همه جا سختی و مشکلات وجود دارد.
خیلی وقت‌ها ما از امکانات و داشته‌های خودمان غافل می‌شویم و فقط چشم به موفقیت دیگران می‌دوزیم در حالیکه باید براساس توانایی‌ها و ظرفیت کشور خودمان کار کنیم. مثلا من در حال حاضر تمرکزم را روی گیاهان دارویی قرار دادم چون مشاهده کردم کشور ما در این زمینه بسیار غنی است و ما می‌توانیم از طریق فراوری گیاهان دارویی درآمدزایی کنیم.
ما باید الان باید فکر کنیم و ببینیم با توجه به شرایط اقتصادی حاکم و امکاناتی که در داخل موجود است چه کاری می توانیم برای پیشرفت کشورمان انجام دهیم. اگر با این دید جلو برویم خیلی از مسائل حل می‌شود.
متأسفانه جو جامعه به صورتی است که همه فارغ التحصیلان دنبال میز و جایگاه هستند اما در واقع اگر می‌خواهیم کاری پیش برود و به موفقیت برسیم نباید دنبال پشت میزنشینی باشیم بلکه باید مدام در حال فعالیت باشیم. خود هم همین قاعده را رعایت می‌کنم. در این ده یازده سالی که در دانشگاه مشغول کار هستم خیلی‌ها نمی‌دانند اتاق من دقیقا کجاست چون به ندرت در اتاقم هستم و بیشتر وقتم در آزمایشگاه و به انجام تحقیق و پژوهش می‌گذرد.
به نظر شما یک خانم موفق کیست؟
یک بانوی موفق در نظر من کسی است که بتواند در همه ابعاد رشد پیدا کند. بتواند کنار هم خیلی چیزها داشته باشد. در کنار نقش اصلی خود که مادری و همسری است بتواند نقش خود را هم در جامعه ایفا کند. زن موفق به نظرم من همان زن ایرانی ـ اسلامی مدنظر رهبری است.
تا به حال به فکر این افتادید که تجربیات زندگی خودتان را بنویسید؟
من در این چند سال رتبه‌های مختلفی آوردم و در مراسمات مختلفی مثل جشنواره جهانی گوهرشاد، فناور برتر، کارآفرین برتر، زن جهان اسلام و... از من تقدیر شده است که همه از یک جا شروع شد. چند سال پیش من را برای مراسمی دعوت کرده بودند که خانم اصلانی رئیس بسیج جامعه زنان هم حضور داشتند. تا آن روز اصلا به ذهنم هم خطور نکرده بود که پشت تریبون بروم و از فعالیت‌هایم حرف بزنم. تا اینکه در آن جلسه مسئولین مربوطه زمانی را به صحبت‌های من اختصاص داده بودند. ابتدا من درخواست کردم که سخنرانی من را از لیست برنامه‌ها حذف کنند اما نهایتا به اصرار آن‌ها پشت تریبون رفتم و به صورت خاطره‌گویی درباره کارهایی که انجام دادم، مطالبی را عنوان کردم. بعد از آن مراسم تا امروز از طرف دانشگاه‌ها و مراکز مختلف برای بیان خاطراتم دعوتم شدم که معمولا هم این صحبت‌ها مورد استقبال واقع می‌شود. من نه سخنران هستم و نه اهل اینکه بخواهم موعظه و نصیحت کنم اما این خاطره گویی برای آنان جذاب است. مستندهای مختلفی هم از زندگی من در حال ساخت است که به نظرم همه یک حرف مشترک دارند و آن اینکه فقط رتبه اول‌ها و آنان که همه شرایط زندگی‌شان بیست است به موفقیت دست پیدا نمی‌کنند بلکه این مسیر برای همه باز است و با تلاش می‌شود به آن رسید.
و به عنوان آخرین سؤال اگر به شما فرصتی بدهند که با یکی از مسئولین کشوری دیدار کنید، چه کسی را انتخاب می‌کنید و چه دغدغه ای را با او در میان می‌گذارید؟
من چندین بار با رهبر انقلاب دیدار داشتم اما باز هم دلم می‌خواهد دیداری البته به شکل خصوصی‌تر با ایشان داشته باشم. هدفم هم از این دیدار گفتن مشکلات و انتقاد از وضع موجود نیست. مشکلات همیشه بوده و هست. باید این را در نظر بگیریم که کشور یا شهر ما یک آپارتمان یا هتل نیست که اگر خدماتش کم و زیاد شد آن را ترک کنیم. باید دست به دست هم دهیم و در جهت پیشرفت و آبادانی آن به همدیگر کمک کنیم. امسال من در محضر رهبر انقلاب سخنانی را مطرح کردم اما حالا دلم می‌خواهد زمانی که کاری برای کشورم انجام دادم و دستم پر بود خدمت ایشان برسم و ضمن ارائه گزارش کار از نظرات و پشنهادات ایشان بهره‌مند شوم.