کیمیا تهرانی
تشعیر از شَعْر (مو) گرفته شده است و به نقوش بسیار ریز از گیاه و پرنده و درخت اطلاق میشود. تشعیر هنری در تذهیب و نقاشی ایرانی است و نقوشی از یک یا دو رنگ است که در حاشیه و سرفصلهای برخی کتابهاو در و دیوار و پردهها و فضاهای موجود در مجلس سازیها و پردههای نقاشی ایرانی کشیده میشود و در جلدسازی و قلمدانسازی و قلمزنی بر روی فلز و نیز خطاطی دیده شده است .در واقع تشعیر نوعی تزیین نسخ خطی است که در حاشیه نسخ یا مرقعات، معمولا با یک یا دو و حتی با سه رنگ طلا انجام میگیرد.
تشعیر به همراه تذهیب، برای تزیین حواشی بزرگتر در کتابهای خطی، شاید تحت تأثیر نقاشی چینی، از دوران تیموریان در ایران مرسوم شد. طرحها و نگارههای غالب در ساختن تشعیر، بیشتر صخره سنگها، حرکات ابر و باد، درختان متنوع، حیوانات خیالی و افسانهای مانند سیمرغ و اژدها، حیوانات وحشی در حال جست و خیز، پرندگان و حیوانات کوچک با قلم اندازیهای استادان و استفاده بیدریغ از طلای ناب است.
تشعیر دو قسمت دارد: تشعیر گیاهی یا تشعیر گل و بوته، و تشعیر وحوش. در تشعیر گیاهی، تصاویر بر بالا و پایین برگها و گلها به زر یا رنگهای سفید یا آبی یا مایه اصلی و ته رنگ لاجورد یا سیاه یا گِل ماشی و امثال آن، بر حواشی کتابها کشیده میشود. در آرایههای تزیینی قرآنکریم و جلد آن، علاوه بر تذهیب، فقط از این نوع تشعیر استفاده میشود.
در تشعیر وحوش که بر دو نوع
«نخجیری» و «گرفت و گیر» است، طرح کلی تصاویر و نقوش انواع پرندگان و جانوران زمینی
و دریایی و اساطیری در ترکیبهای خاص متناسب با موضوع اصلی کتاب با کمترین رنگ و به
صورت نمادین پدید میآید. همچنین تصاویری
از آسمان و ابرها و ستیغ کوهها و صخرهها در تشعیر دیده میشود.