باران زعیمی
پروانه‌ای زیبا در یک گوشه دشت از خواب بیدار می‌شود، نگاهی به آسمان می‌اندازد و با آغاز طلوع آفتاب بال‌هایش را به هم می‌زند. به مجرد این خستگی درکردن پروانه در این سوی دنیا، طوفانی عظیم در سوی دیگر دنیا برمی‌خیزد و زندگی‌های فراوانی را می‌گیرد! خیلی وقت‌ها برایم سؤال می‌شد چقدر دنیای صاحب نظریه پروانه‌ای ایزوله بوده است که اثر بال‌زدن یک پروانه را گرفته و همه شرایط را جور کرده تا نسیم برخاسته از حرکت بال‌های پروانه بی‌خبر از همه جا، منشأ یک طوفان بزرگ شود و هیچ پروانه دیگری هم در این میان وجود نداشته تا اثرش، آن اثر را خنثی کند! یا اصلا چرا پدیده‌ای به نام اثر طوفان با خروش سهمگینش از همان مسیر برنمی‌گردد تا جان پروانه قاتل را بگیرد!
با گذشت سال‌ها فهمیدم همه این اتفاق‌ها می‌افتد. درواقع این نامگذاری سمبلیک برای توصیف یک واقعیت انکارناپذیر است. واقعیتی که می‌گوید هر نوع ورودی، حتی کوچک و نادیدنی به دستگاه عظیم و آشوبناک جهان می‌تواند اثری بزرگ از خود برجای بگذارد و اثر آن پروانه نیز تکمیل کننده نقشی است که دیگر موجودات زده‌اند. چند ثانیه زودتر از خانه بیرون آمدن و تصادف کردن یا بالعکس دیرتر آمدن و زیر آوار قرار گرفتن، این‌جا انتخاب با قوانین سیستماتیک عالم است که تغییری کوچک در ورودی، نمودار خروجی را متفاوت خواهد کرد.
در این تعریف هر پروانه مسئول اتفاقی است که هر بار با یکی از بال زدن‌هایش ایجاد می‌کند اما تئوری مذبور یادش رفته مسئولیتی را هم متوجه آن پروانه‌ای کند که صبح بیدار شده و ترجیح داده نسبت به رخداد پیرامونش واکنش نشان ندهد و بال نزند. بال نزدنی که باعث شده وقایع پیرامونی برآیند متفاوتی را بر عالم تحمیل کنند و مثلا به جای این‌که طوفان در اقیانوس اطلس بوزد، برود و در کویر لوت غوغای ریزگردها و خفگی ابنای بشر و حتی خود پروانه تنبل را رقم بزند!
خیلی وقت‌ها به خاطر عدم واکنش نسبت به یک پدیده، آینده روشنی، تاریک شده و نسلی تغییر مسیر داده و مثلا فروش تلفن پاناسونیک را به داشتن عزت ترجیح داده است! پیردانایی زیبا می‌گفت که اگر در مقابل به دار آویختن شیخ شهید مشروطه، شیخ فضل‌الله نوری، سکوت نمی‌شد بلای 50 ساله پهلوی بر کشور نازل نمی‌گردید. یا مثلا اگر تعداد اندکی پروانه رأی داده بودند یا درست رأی داده بودند کشور به بلای 8 ساله کدخداپرستان مبتلا نمی‌شد.
البته از آن‌سو هم می‌بینم اگر تعدادی جوان مانند بسیاری از هم‌نسل‌های خودشان، بزرگ‌ترین آمالشان لم دادن بر صندلی یک پورشه بی‌سقف و پوشیدن شلوارک در وسط خیابان و نمایش لاکچری بود و پا به میدان مبارزه با تکفیری‌ها نمی‌گذاشتند اکنون کشور ما هم تحت تأثیر اثر معکوس پروانه‌ای معلوم نبود به چند تکه نامساوی تقسیم می‌گردید. یادمان باشد واکنش نشان ندادن نسبت به وقایع پیرامونی یا دیر واکنش نشان دادن همان‌قدر خطرناک است که واکنش اشتباه و بی‌موقع. اثر معکوس را جدی بگیریم.
پی‌نوشت
نظریه آشوب یا نظریه بی‌نظمی‌ها شاخه‌ای از ریاضیات است که به مطالعه سیستم‌های دینامیکی آشفته می‌پردازد. این پدیده در نظریه آشوب به اثر پروانه‌ای مشهور است که در آن؛ بال‌زدن یک پروانه در برزیل، می‌تواند (در شرایطی) باعث گردباد در تگزاس شود.1