عاطفه میرافضل
یحیی‌بن‌زکریا یا یوحَنّا مُعَمِّدان به معنی یحیی تعمید دهنده، از پیامبران بنی‌اسرائیل بود که در کودکی به نبوت رسید. ماجرای تولد یحیی با وجود پیری پدر و نازایی مادر در قرآن آمده است. حضرت یحیی به زهد و گریه زیاد از خوف خدا معروف بود. در روایات شیعه، شهادت امام حسین‌علیه‌السلام به شهادت یحیی و امامت برخی از امامان شیعه در دوران کودکی به نبوت حضرت یحیی در کودکی تشبیه شده است. برای اثبات امامت امام جواد، امام هادی و امام زمان در کودکی، به نبوت یحیی در کودکی استناد می‌شود. صابئین یا مندائیان خود را پیرو حضرت یحیی می‌دانند. مقامی در مسجد اموی دمشق به عنوان مزار یحیی مشهور است. با زندگی این قدیس به نقل از «ویکی شیعه» آشنا می‌شویم.
یحیی فرزند زکریا بود. زکریاسلاماللهعلیه تا کهنسالی فرزندی نداشت. روزی با دیدن مریم‌سلام‌الله‌علیها و نعمت‌های بهشتی که برایش آمده بود از خدا درخواست فرزند کرد و گفت: «خداوندا! از طرف خود، فرزند پاکیزه‌ای به من عطا فرما، که تو شنونده همه دعاها هستی» زکریا در دعای خود بر نبودن ورثه‌ای برای خاندان یعقوب و بیم از بستگان بعد از خود تأکید کرد. خدا دعای او را پذیرفت و با وجود پیر بودن زکریا و نازا بودن همسرش به او نوید فرزند داد. مادر یحیی به نام ایشاع، الیصابات یا الیزابت خاله حضرت مریم‌سلام‌الله‌علیها بود و همزمان با بارداری مریم مقدس، به واسطه معجزه الهی باردار شد و خداوند فرزند او را یحیی نامید.
درباره علت نامگذاری یحیی دلیل‌های مختلفی ذکر کردند؛ از جمله این‌که خداوند نازایی مادرش را به واسطه وجود او از بین برد و او را احیا نمود. بعضی نیز گفتهاند خداوند او را با ایمان احیا کرد یا این‌که خدا قلب او را با نبوت زنده کرد و قبل از او کسی به این نام نامیده نشده بود.
یحیی‌سلام‌الله‌علیه نزد مسیحیان، به یوحنای مُعَمِّدان معروف است. این نامگذاری به این علت است که حضرت عیسی‌سلام‌الله‌علیه توسط وی غسل تعمید داده شد.
نبوت
یحیی در کودکی به مقام نبوت رسید. خداوند یکی از امتیازهای او را تصدیق کننده نبوت عیسی می‌داند. او مروج آیین موسی بود، و پس از این‌که عیسی به مقام نبوت رسید، به او ایمان آورد. در تاریخ آمده است، یحیی شش ماه از عیسی بزرگ‌تر و نخستین کسی بود که نبوت او را تصدیق کرد و چون یحیی در میان مردم به زهد و پاکدامنی، شهرت داشت تصدیق و دعوت او در توجه مردم به مسیح تأثیر بسیاری گذاشت.
شهادت
امام سجاد‌علیه‌السلام از پدر خود نقل می‌کند که پادشاه بنی‌اسرائیل عاشق یکی از محارم خود شد و خواست با او ازدواج کند. حضرت یحیی با این عمل مخالفت کرد. این معشوقه به وسوسه مادر خود، سر یحیی را شرط ازدواج خود قرار داد و پادشاه بنی‌اسرائیل سر حضرت یحیی را در ظرفی از طلا برای او فرستاد. 1 روایات گزارش کردند وقتی سر یحیی را جدا کردند و خون او به زمین ریخت، خون شروع به جوشیدن کرد. قوم بنی‌اسرائیل تلاش کردند که خاک بر روی این خون بریزند و آن را ناپدید کنند ولی موفق نشدند و این خون در حال جوشش بود تا زمانی که بخت‌النصر بر بنی‌اسرائیل حاکم شد و چند هزار نفر از بنی‌اسرائیل را کشت و انتقام خون یحیی را گرفت و آن خون از جوشش ایستاد. 2
شباهت امام حسین‌علیه‌السلام و یحیی
بر اساس روایاتی، آسمان و زمین بر امام حسین‌علیه‌السلام و یحیی پیامبر گریه کرده‌اند و حسین‌بن‌علی‌علیه‌السلام در مسیر کربلا از یحیی و شهادت او یاد می‌کرده است. البته روایات دیگری نیز وجود دارند که برای گریه آسمان و زمین، معنای ملموسی را ذکر کرده‌اند که مثلا آسمان پس از شهادت یحیی باران خون بارید و خورشید قرمز رنگ شد.
خصوصیات اخلاقی
در منابع به پنج صفت از اوصاف یحیی اشاره شده است؛ ایمان به مسیح، مقام سیادت و رهبری در علم و عمل، پیامبری صالح، زهد و عظمت. درباره زهد او آوردند بسیار گریه می‌کرد و لباس زبر و خشن می‌پوشید. پیامبر‌اسلام‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم درباره زهد او فرموده است: «زهد یحیی‌بن‌زکریا به حدی بود که در دوران کودکی به بیت‌المقدس رفت؛ بزرگان احبار و راهبان را دید که پیراهنی از پشم پوشیدند و در حال عبادت هستند او نیز لباس زبر و خشن پوشید. به معبد رفت و خداوند را عبادت کرد. 3 گفته شده است زکریا هرگاه مشغول موعظه بود و یحیی را در میان جمعیت میدید به خاطر روحیه لطیف او نامی از بهشت و جهنم نمی‌برد؛ زیرا با شنیدن اوصاف بهشت و جهنم به شدت گریه می‌کرد.
کافی از امام علی‌علیه‌السلام نقل می‌کند: یحیی بسیار گریه می‌کرد و نمیخندید، ولی عیسی‌بن‌مریم هم می‌خندید و هم می‌گریست و عمل عیسی از یحیی بهتر بود.
یحیی در کتب مقدس
نام یحیی ۵ مرتبه در ۴ سوره قرآن آمده است، داستان ولادت یحیی و شمه‌ای از زندگی، صفات و نام او، در قرآن بیشتر در ضمن داستان پدرش زکریا آمده است. در سوره مریم به طور جداگانه از برخی فضیلت‌ها، موهبت‌ها و الطاف الهی به یحیی، نام برده شده است. خداوند در قرآن مقام او را والا دانسته و اینگونه خطابش کرده: «استوَ سَلامٌ عَلَیهِ یوْمَ وُلِدَ وَ یوْمَ یمُوتُ وَ یوْمَ یبْعَثُ حَیا؛ و سلام بر او آن روز که تولد یافت، و آن روز که می‌میرد، و آن روز که زنده و برانگیخته می‌شود.».(مریم ـ ۱۵) در روایتی، امام رضا‌علیه‌السلام به همین آیه استناد کردند که خداوند درباره یحیی می‌فرماید: او در سه موضع تولد، مرگ و قیامت که همه بنی‌آدم از آن وحشت دارند در امان خواهد بود.4
نقل‌ها و داستان‌های مختلفی از یحیی‌بن‌زکریا در اناجیل وجود دارد. این مطالب، موارد مشترک بسیاری با آیات قرآن دارند. داستان نوید تولد یحیی به حضرت زکریا، به تفصیل در انجیل لوقا ذکر شده است. یحیی در بزرگسالی به تعمید دهنده معروف شده و مردم را موعظه می‌کرد. مردم از شهرهای مختلف برای گوش کردن موعظه‌های او می‌آمدند. او علیه روحانیون متظاهر و حتی بزرگان قوم نیز صحبت می‌کرد. اما مهم‌ترین صحبت از یحیی در اناجیل، تأیید عیسی‌سلام‌الله‌علیه، تبلیغ بر حقانیت او و تعمید دادن حضرت عیسی است. روزی یکی از طرفداران حضرت عیسی با حواریون یحیی به گفتگو پرداخت و میانشان بحث در مورد برتر بودن عیسی یا یحیی، بالا گرفت. حواریون یحیی به نزد او رفتند و او بدان‌ها چنین گفت: «کار هرکس را خدا از آسمان تعیین می‌کند. کار من این است که راه را برای مسیح باز کنم تا مردم همه نزد او بروند. شما خود شاهدید که من صریحا گفتم که مسیح نیستم بلکه آمده‌ام تا راه را برای او باز کنم. »
اثبات امامت در کودکی
روایات شیعه از علی‌بن‌اسباط نقل کرده‌اند که گفت روزی نزد امام جواد‌علیه‌السلام رسیدم در حالی که سن امام کم بود درست به قامت او خیره شدم تا او را به ذهن بسپارم و هنگامی که به مصر بازگشتم، کم و کیف مطلب را برای یاران نقل کنم، حضرت نشست و گفت: خداوند کاری را که در مسأله امامت کرده شبیه کاری است که در مسأله نبوت انجام داده است. و فرموده: وَ آتَیناهُ الْحُکمَ صَبِیا. ما به یحیی در کودکی فرمان نبوت و عقل و درایت دادیم. (مریم ـ ۱۲) و گاه می‌فرماید: حَتَّی إِذا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً. هنگامی که انسان به حد بلوغ کامل عقل به چهل سال رسید. (احقاف ـ ۱۵) بنابراین همانگونه که ممکن است خداوند حکمت را به انسانی در کودکی بدهد قدرت دارد که آن را در چهل سالگی بدهد.5
سخن گفتن با شیطان
در برخی روایات، ملاقاتی از یحیی با شیطان گزارش شده است؛ بر پایه این روایات، روزی یحیی، شیطان را با قیافه وحشتناک که وسایلی عجیب با او بود دید و از او درباره آن وسایل سؤال کرد. شیطان گفت هر کدام از این ابزار برای به دام انداختن انسان‌ها است. یحیی از او پرسید آیا تا به حال من را فریب داده‌ای، شیظان پاسخ داد خیر! ولی خصوصیتی داری که آن را خوش می‌دارم و آن هم پرخوری تو است که باعث می‌شود گاهی نماز خود را درست بجا نیاوری. یحیی همان لحظه گفت: از این پس با خدا عهد می‌بندم، هرگز خود را از طعام سیر نکنم تا هنگامی که او را ملاقات کنم، ابلیس هم گفت: از این به بعد با خدای خود عهد می‌کنم تا روزی که او را ملاقات کنم هرگز مؤمنی را نصیحت نکنم، سپس خارج شد و دیگر به نزد یحیی باز نگشت.6
مشهورترین مزار منسوب به یحیی، در مسجد جامع اموی دمشق است که بر این اساس، بدن یحیی در این مسجد به خاک سپرده شده و سر وی در مسجدی در محله زبدانی دمشق دفن شده است.
پی‌نوشت
1ـ ابن‌شهر آشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۸۵.
2ـ جزایری، قصص‌الانبیاء، ۱۳۸۱ش، ص۵۶۶.
3ـ شیخ صدوق، الامالی، ۱۴۰۰ق، ص۲۷.
4ـ جزایری، قصص‌الانبیاء، ۱۳۸۱ش، ص۵۶۲.
5ـ کلینی، الکافی،۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۸۴.
6ـ جزایری، قصص‌الانبیاء، ۱۳۸۱ش، ص۵۶۳.
10 شباهت حضرت یحیی‌سلام‌الله‌علیه و امام حسین‌علیه‌السلام
حضرت زکریاسلاماللهعلیه از خداوند خواست تا پسری همانند حسین‌علیه‌السلام به او عطا کند و اینگونه شد که یحیی‌سلام‌الله‌علیه نیز مانند حضرت سیدالشهدا‌علیه‌السلام سر بریده شد و با مصیبت به شهادت رسید.
روزی حضرت زکریاسلاماللهعلیه از خداوند خواست که اسماء خمسه طیبه را به او تعلیم دهد، جبرئیل بر او نازل شد و اسامی را گفت. سپس حضرت زکریا از خداوند پرسید چرا نام حسین‌علیه‌السلام را که یاد می‌کنم اشک‌هایم جاری می‌شود و به هیجان می‌افتم؟ خداوند ماجرای حضرت اباعبدالله‌علیه‌السلام در واقعه عاشورا را برای او تعریف کرد و زکریاسلاماللهعلیه خطاب به پروردگارش گفت: خداوندا فرزندی به من عطا کن و سپس مرا به مصیبت او مبتلا کن چنانکه حبیب خود را مبتلا به فرزندش خواهی کرد.
خداوند خواسته حضرت زکریاسلاماللهعلیه را اجابت کرد و حضرت یحیی‌سلام‌الله‌علیه را به او هدیه داد. در روایات و منابع تاریخی شباهت‌های بسیاری بین امام حسین‌علیه‌السلام و حضرت یحیی‌سلام‌الله‌علیه ذکر شده که در ادامه به بخشی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
1ـ از جانب خداوند بشارت به ولادت یحیی‌سلام‌الله‌علیه رسید و همچنین به ولادت حسین‌علیه‌السلام پس بشارت اول آن است که می‌فرماید: (یا زکریا انا نبشرک بغلام اسمه یحیی) یعنی: ای زکریا بشارت می‌دهم تو را به پسری که اسمش یحیی است و بشارت دوم آن است که ملائکه به پیغمبرصلیاللهعلیهوآلهوسلم گفتند: خداوند تو را بشارت می‌دهد به مولودی که از فاطمه‌سلام‌الله‌علیها متولد می‌شود.
2ـ هر دو امام حسین‌علیه‌السلام و یحیی‌سلام‌الله‌علیه شش ماهه متولد شدند.
3ـ هر دو را خداوند بلاواسطه اسم گذاشت.
4ـ هر دو از پستان شیر نخوردند، بلکه یحیی‌سلام‌الله‌علیه از آسمان شیر خورد و حسین‌علیه‌السلام از عرش عظیم یعنی زبان پیغمبرصلیاللهعلیهوآلهوسلم شیر خورد.
5ـ پیشانی هر دو می‌درخشید.
6ـ هر دو در طول عمر، فرحناک نشدند اگر احیانا فرحی از برای ایشان می‌شد به زودی منقلب به حزن می‌گردید.
7ـ برای یحیی‌سلام‌الله‌علیه و حسین‌بن‌علی‌علیه‌السلام آسمان خون گریست.
8ـ سر هر دو بعد از قتل تکلم نمود، سر یحیی‌سلام‌الله‌علیه به پادشاه گفت: از خدا بترس و سر امام حسین‌علیه‌السلام مکرر قرآن می‌خواند و«لاحول» می‌گفت.
9ـ یحیی‌بن‌زکریا‌سلام‌الله‌علیه را به طریق «صبر» کشتند و حسین‌بن‌علی‌علیه‌السلام با این‌که در میدان جنگ شهید شد باز به طریق قتل صبر (زجرکش شدن) به شهادت رسید، چنانکه حضرت سجاد‌علیه‌السلام فرمود.
10ـ حضرت محمد‌صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم فرمودند: در جهنم منزلی است که احدی مستحق آن نیست، مگر قاتل یحیی‌بن‌زکریا‌سلام‌الله‌علیه و قاتل حسین‌علیه‌السلام.
منبع: کتاب خصائص الحسینیه، تابلویی از دومنیکو گیرلاندایو به نام زکریا و فرشته.