مریم کمالی‌نژاد
لابد شما هم مثل هر مادر دیگری وقتی می‌بینید نوزادتان به خودش می‌پیچد و بدخلقی کرده یا جیغ و فریاد راه می‌اندازد، دلتان می‌سوزد که بچه نمی‌تواند بگوید مشکلش چیست و شما سردرگم و کلافه نمی‌دانید این همه بی‌تابی چه علتی دارد تا برطرفش کرده و اوضاع را آرام کنید. بچه‌ها چهار ماه نخست زندگی‌شان که با دردهای کولیک دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند و بعد از آن هم به دلایلی که ممکن است ما درست سردرنیاوریم، دچار بدخلقی و ناآرامی‌های گاهی بسیار کلافه کننده می‌شوند. اما چه باید کرد؟ والدین بسیاری هستند که مشتری نیمه شب درمانگاه‌ها به حساب می‌آیند با این استدلال که بچه خیلی ناآرام است و حتما بلایی سرش آمده که این‌قدر گریه میکند و از پزشک می‌خواهند که علت ناآرامی بچه را حدس بزند. قبل از مراجعه به پزشک و درخواست کمک حرفه‌ای، می‌توان با شناخت زبان بدن کودک، حدس و گمان‌های خودمان را تست کنید. بله! کودکان هم زبان بدن دارند؛ درست است که نمی‌توانند احساس و دردشان را کلمه کنند و به شما بگویند، اما با حرکات دست و سر و بدن خود می‌خواهند پیامی را به شما برسانند که لازم است با این پیام‌ها آشنا باشید. در ادامه به معنای هر کدام از حرکات نوزاد اشاره خواهیم کرد.
لگد زدن
تکان دادن شدید پاها یا به عبارتی «لگد زدن» اغلب میتواند نشان از هیجان و خوشحالی باشد. نوزاد حمام دوستی را تصور کنید که وقتی آب می‌‌بیند شروع میکند به لگد زدن، این نشان از هیجان است. اما همیشه هم لگد زدن این معنی را نمی‌دهد و ممکن است لگد پراکنی همراه با گریه باشد که در این صورت متوجه می‌شوید، مشکلی وجود دارد. دکتر مک‌کارتی می‌گوید: «عامل ناراحت کننده نوزاد میتواند هرچیزی از باد معده و پوشک کثیف شده گرفته تا کمربند ایمنی تنگ ماشین باشد بنابراین سریعا نگاهی به نوزاد بیندازید تا ببینید چه عاملی ممکن است سبب ناراحتی او شده باشد. هرچند برخی نوزادان لگد پرانی می‌کنند صرفا به این دلیل که قادر به انجام این کار هستند.»
اما اگر لگد زدن کودک همراه با خوشحالی و خنده بود، او را در آغوش بکشید، نوزاش کنید و برایش یک شعر کودکانه بخوانید تا به او بفهمانید که متوجه هیجانش شده‌اید.
مشت کردن دست
نوزادان بسیاری هستند که دستشان را در خواب و بیداری مشت می‌کنند، چرا؟ چون هنوز نمی‌توانند حرکات پیچیده‌تری دهند که نیازمند رشد سیستم عصبی و عملکرد پیچیده‌تر مغز است. اگر می‌خواهید بدانید که نوزاد از چه سنی مشتش را باز میکند باید بگوییم که شروع این کار از 8 هفتگی است. اگر تا سه ماهگی متوجه شدید که کودک هنوز مشتش را باز نکرده، به پزشک مراجعه کنید.
اما مشت کردن دست دلایل دیگری هم میتواند داشته باشد و یکی از مهمترین این دلایل، گرسنگی شدید است. مشخص است که در این حالت باید او را بغل کرده و سیر کنید.
گرفتن گوش‌ها
وقتی کودکی گوش‌هایش را می‌گیرد اولین حدس والدین این است که دلبندشان به خاطر عفونت گوش دچار درد است. اما همیشه هم گرفتن گوش‌ها چنین مفهومی ندارد. گاهی اوقات کودک می‌خواهد به اطرافیانش بگوید که گوش‌هایش را کشف کرده و این کشف تازه حسابی او را شگفت زده کرده است و از روی کنجکاوی، مدام آن‌ها را لمس میکند. اما چطور بفهمیم که کشیدن گوش‌ها نشانه یک کشف تازه است یا عفونت و درد؟ ما به شما می‌گوییم که اگر فقط به کشیدن گوش اکتفا کرد و هیچ علامت دیگری نداشت، بگذارید به حسابی کشف تازه‌اش، اما اگر نشانه‌های دیگر بیماری هم وجود داشت مثل تب‌و‌لرز، آبریزش بینی، بی‌قرارری و گریه حین کشیدن گوش، شب بیداری به همراه جیغ و فریاد، دیگر نمی‌توانید همه چیز را به حساب کنجکاوی بگذارید و باید به پزشکی مراجعه کنید.
اگر به این نتیجه رسیدید که این رفتار کودک مربوط به کشف تازه اوست، مورد تشویق و تحسین قرارش دهید اما حواستان باشد و مدام به رفتارش دقت کنید؛ دکتر براون می‌گوید: «گاهی اوقات نوزادان گوش‌های خود را زمان دندان درآوردن می‌کشند، به ویژه وقتی دندان‌های آسیاب نزدیک ۱ سالگی کودک شروع به رشد می‌کنند. اگر مسأله این است یک حلقه دندان‌گیر یخ‌زده به دستش بدهید تا احساس راحتی بیشتری کند.»
خم کردن پشت و قوس دادن به بدن
آن‌قدر این صحنه آشناست که همین الان هم جلوی چشمانتان به تصویر کشیده شده است، کودکی که به کمرش قوس می‌دهد و خودش را به عقب می‌کشد. این رفتار در کودکان کمی بزرگ‌تر، نشانه عدم اطلاعات و سر پیچی از آن چیزی است که بزرگترها از آن‌ها خواسته‌اند و علامت سرکشی است اما نوزاد هنوز معنای عدم اطلاعات و سرکشی را نمی‌داند و حتما مشکلی وجود دارد که چنین به خودش می‌پیچد. در این حالت به گفته دکتر آری براون مشاور والدین و خانواده و نویسنده کتاب «نوزاد 411 » منشأ درد به احتمال زیاد وجود سوزش در ناحیه قفسه سینه نوزاد است.
چطور تشخیص دهیم؟
اگر کودکتان هنگام شیر خوردن پشتش را خم کرده و گریه را سر می‌دهد و بعد همه محتویات معده‌اش را بالا می‌آورد، نشانه رفلاکس معده و دستگاه گوارش است که نوعی بیماری است که در آن بازگشت جریان اسید معده به نای سبب ناراحتی و سوزش در قفسه سینه می‌شود. کودک در این مواقع خود را به عقب می‌کشد تا از سوزش جلوگیری کند. به پزشک مراجعه کنید اما نگران هم نباشید، نوزادان زیادی دچار چنین مشکلی می‌شوند.
اگر ربطی به تغذیه و سوزش معده و رفلاکس دستگاه گوارش نداشت و نوزاد باز هم این حرکت را تکرار کرد، بدانید که او خسته شده و نیاز به استراحت و نوازش دارد.
کوبیدن سر
اگر کودک شما سرش را به طور مداوم به در و دیوار و میله‌های گهواره و... می‌کوبد، ممکن است دلیل پزشکی داشته باشد. اما با این حال دکتر کاترین نلسون متخصص کودکان می‌گوید: «نوزادان این حرکات موزون رو به عقب و جلو را آرام بخش می‌دانند.» اما فراموش نکنید که این حرکت تا سه سالگی باید کاملا فراموش شود، اگر می‌بینید که کودکتان به جای سرگرم شدن با اسباب بازی‌ها و یا همبازی‌های همسن و سالش، سرش را به طور افراطی به درو و دیوار می‌کوبد حتما باید به پزشک مراجعه کنید.
جمع کردن زانوها
این حرکت، پر تکرارترین حرکت نوزادان است. نوزادان قنداق شده و آرام خوابیده که به ناگهان زانوهای خود را منقبض کرده و به سمت شکم بالا می‌کشند. این حالت معمولا نشانه وجود یک ناراحتی در ناحیه شکم است که میتواند علت آن دردهای کولیک، باد معده، حرکات روده یا یبوست باشد. زمانی که کودکتان چنین کاری میکند، احتمالا هم زمان مشغول تخلیه محتوای روده‌هایش هم هست.
در چنین مواقعی اگر نوزادتان را قنداق کرده‌اید، آن را شل کنید. برای این‌که کمتر با چنین رفتاری از سوی نوزاد رو به رو شوید سعی کنید حتما آروغش را بعد از شیر نوشیدن، بگیرید. اگر فرزندتان با شیر خودتان تغذیه می‌شود، باید حواستان به نوع غذا‌هایی که می‌خورید باشد، غذاهای نفاخی که شما می‌خورید برای نوزاد، دل درد به دنبال دارد. اگر مطمئن شدید که نوزاد دچار یبوست است به پزشک مراجعه کنید. نوزادانی که از شیر مادر به شیر خشک تغییر تغذیه می‌دهند یا اوایل شش ماهگی که خوردن غذاهای جامد را شروع می‌کنند، ممکن است دچار یبوست شوند.
در پایان باید بگوییم که نوزادان ناآرامی‌های متفاوتی را تجربه می‌کنند. یکی از روش‌های تزریق آرامش و شادی به نوزادان چه زمانی که ناراحتی ویژه‌ای دارند و یا وقتی که آرام و سرخوش هستند، ماساژ دادن آن‌هاست؛ به اتاقی آرام با نور مناسب بروید، پوشکش را در‌آورید و به آرامی دست و پا و معده‌اش را ماساژ دهید، نوزاد معمولا با حرکاتش نشان می‌دهد که از ماساژ دادن کدام ناحیه بدن احساس راحتی بیشتری میکند. توجه کنید که هیچ ضربه‌ای نباید بزنید و تنها به تکان دادن آرام دست بر روی بدن نوزاد اکتفاء کنید. اگر می‌خواهید با ماساژ دادن تخصصی نوزاد آشنا شوید بهتر است با یک متخصص مشورت کرده و کتاب‌هایی معتبر در این زمینه که اغلب مصور هم هستند، مطالعه کنید.