مریم کمالی‌نژاد
عجیب نیست که گُم شده باشیم، میان این همه نظرات مختلف، متنوع و آزموده شده یا نشده! عجیب نیست که گیج و حیران ایستاده‌ایم میانه میدان و نمی‌دانیم کدام حرف و راهکار درست است و کدام نادرست که برای پاره تنمان، به کار ببریم که زندگی و تربیت فرزندمان را با آن بسنجیم و با آن پیش ببریم! عجیب نیست که ما دنبال یک معیار درست و درمان می‌گردیم. کسی که راه و روش‌اش، سربلند از آزمون بیرون آمده باشد و ما حجم اطلاعات متفاوتمان را با او بسنجیم، با سخن و رفتارش و خیالمان راحت باشد که از این مسیر، بهترین نصیبمان می‌شود.
این روزها شبکه‌های اجتماعی و کارشناسان تلوزیونی در تلاش‌اند تا ما را درباره‌ی تربیت کودکمان یاری دهند. حتی خود ما در این مجله نیتمان همین است. اما میان این همه آراء که ممکن است حتی جایی با هم در تضاد باشند، کدام را باید انتخاب کنیم. در چنین مواقعی نیاز به یک سنگ محک هست، به معیار و ترازی که بشود راهکار و توصیه‌ها را با آن سنجید و درست و غلطش را تشخیص داد، به هر حال ما درباره تربیت یک نسل صحبت میکنیم و بهتر است دست از آزمایش و خطا برداریم.
حضرت زهراسلاماللهعلیها الگوی رفتاری ما در بسیاری جهات است. ما، یعنی شیعیان، مسلمانان یا هر آدم آزاده‌ای که به دنبال حق و حقیقت باشد. نتیجه تربیت ایشان، روشن و واضح است، همان نتایجی که سال‌های سال تاریخ را تحت تأثیر قرار داده است. چیزی که باید به آن دقت کرد این است که حضرت زهراسلاماللهعلیها صاحب کتاب نیستند که برای ما آدم‌های هزار و اندی سال این طرف‌تر، روش‌های تربیتی را لیست و تحلیل کنند. ما باید با خواندن همین داستان‌های ساده و روایت‌های محدود از سیره ایشان، روش درست را دریابیم. در ادامه به چند نکته‌ی تربیتی از زندگی حضرت زهراسلاماللهعلیها خواهیم پرداخت که حتما به شما در منظومه تربیتی‌تان کمک خواهد کرد.
تربیت پیش از تولد
وقتی صحبت از تربیت می‌شود، آنچه ابتدا به ذهنمان می‌آید، نوزاد تازه متولد شده است که از بد و خوب دنیا هیچ نمی‌داند و رسالت ماست که به او بگوییم این خوب است و آن یکی بد و او هم سر به زیر و حرف گوش‌کن‌ترین باشد و به گفته‌های ما اعتماد و عمل کند. اما تربیت پیش از این‌ها آغار شده است. در سیره‌ی حضرت زهراسلاماللهعلیها تربیت کودک از تهذیب و تقوای پدر و مادر آغاز می‌شود. کدام والدینی هستند که بدون توجه به نفس‌شان و بی آن‌که به خودشناسی و خودکنترلی دست پیدا کرده باشند بتوانند تربیتی بی‌نقص ارائه دهند؟
چه کسی انکار میکند که عزت نفس و شجاعت امام حسین‌علیه‌السلام از پدر و مادری عزیز و معتمد به نفس به ارث رسیده است؟ کیست که نداند حضرت زینب‌سلام‌الله‌علیها در دامن مادری جریان‌ساز، جسور و مدافع ولایت پا گرفته‌اند، کسی که تا آخرین نفس‌ها از یکتاپرستی، نبوت و ولایت دفاع کرد و از جان مایه گذاشت. بصیرت و روشن‌بینی فرزندان علی‌علیه‌السلام از خانه‌ی او شروع شد.
پس پیش از آن‌که فرزندی داشته باشیم، یا حتی ازدواج کنیم، باید خودسازی را آغاز کنیم که این پایه تربیت کودک است.
نام نیکو
هنگام انتخاب نام باید دقت نظر داشته باشیم. فراموش نکنیم که نام، اثری ماندگار بر خلقیات و شخصیت فرد دارد. نام فرد باید معنا و مفهوم درست و مثبت داشته باشد، خوش‌آوا باشد و کودک بتواند در تمام طول زندگی‌اش با آن ارتباط برقرار کند. نام کودکمان نباید نماد کمبودهای ما در زندگی باشد، نباید وسیله‌ای برای خودنمایی و یا خاص جلو دادن ما باشد، نام کودک برای اوست و باید متناسب و زیبا و خوش مفهوم باشد.
صدقه و عقیقه
حضرت زهراسلاماللهعلیها تربیت را پیش از تولد کودک آغاز میکردند و نقل است که حتما با گفتن اذان و اقامه در گوش نوزاد، صدقه دادن و عقیقه فرستادن برای همسایه‌ها و مستمندان این مسیر را ادامه میدادند. نقل شده است حضرت زهراسلاماللهعلیها هرگاه صاحب فرزندی می‌شدند، گوسفندی به نیت عقیقه می‌‌‌داد، سپس روز هفتم، سرشان را می‌‌‌تراشید و برابر وزن موهای آن‌ها نقره صدقه داده، برای قابله و همسایه‌ها هدیه می‌‌‌فرستاد و دیگران را در شادی خود سهیم می‌کرد.
با هم حرف بزنیم
شاید با خودمان گمان کنیم که نوزاد از سخنان ما چیز زیادی متوجه نمی‌شود اما ثابت شده است که حتی جنین هم صدای شما را به خوبی می‌شنود و اثر آنچه می‌گویید را درک میکند. البته این بدین معنا نیست که شما برای جنین‌تان اگر کتاب‌های شیمی بخوانید یک شیمی‌دان تحویل خواهید گرفت. اما جنین با تن صدا و مفاهیمی که می‌شنود ارتباط برقرار میکند؛ نوزاد که حتما متوجه اطرافش هست. حضرت زهراسلاماللهعلیها در گفتن لالایی هم دقیق و خوش ذوق بودند، اشعاری معمولی که محتوای بی فایده و بعضا ضد ارزشی داشتند را به زبان نمی‌آوردند؛ آنچه به عنوان لالایی برای فرزندشان می‌گفتند سرشار از مفاهیم والای یکتاپرستی، شجاعت، عزت نفس و... بود؛ «شبیه پدرت باش و طناب از گردن حق باز کن، یکتا‌پرست باش و دست دوستی به دشمن مده.»
آینه
اگر بیست و چهار ساعت و مدام حواستان به فرزندتان باشد و تا پایش را کج گذاشت یا کلامی از زبانش خارج شد که با منظومه ارزشی ـ ذهنی شما نمی‌ساخت، تذکر و تنبیه را حواله‌اش کنید، فایده‌ای ندارد مگر این‌که خودتان الگوی رفتاری خوبی مقابل چشم او باشید.
کودکتان را از دروغ گفتن برحذر دارید اما جلوی چشمهایش به همسرتان دروغ بگویید. به فرزندتان بگویید باید امانت دار آنچه در خانه می‌بیند و می‌شنود باشد، اما خودتان تمام اتفاقات خانه را برای مادرتان پشت تلفن و در حضور کودک تعریف کنید، به دخترتان بگویید باید مراقب خودش باشد و محجبه و عفیف رفتار کند، اما شما نیمی از وقتتان را پای میز آرایش مصرف کنید؛ به نظر نمی‌رسد در چنین شرایطی فرزندانی داشته باشیم که می‌‌خواهیم بلکه فرزندانی خواهیم داشت مشابه خودمان چرا که فرزندان ما آینه ما هستند. آنچه میکنیم را بازمی‌تابانند. حضرت زهراسلاماللهعلیها تنها با زبان تربیت نمی‌کردند، با امرونهی‌های خسته کننده و بی‌فایده! ایشان الگوی عملی تمام و عیار بودند. امام حسن‌علیه‌السلام می‌فرماید: مادرم فاطمه را در شب جمعه در محراب عبادت دیدم که به عبادت و نماز مشغول است، او پیوسته به رکوع و سجود مشغول بود که شب به پایان رسید»
حتما داستان دیگر را هم شنیده‌اید که ایشان ابتدا برای همسایگان دعا میکردند و در پاسخ به سوال فرزندشان می‌گفتند که اول همسایه و سپس اهل خانه!
همچنین حضرت اگر قرار بود کار خیری را انجام دهند، فرزندانشان را با خود همراه میکردند، سرکشی به خانواده‌ی شهدا، رسیدگی به مستمندان شهر و... کارهایی بود که خانوادگی انجام میدادند و کودکانشان شاهد این صحنه بودند.
تزریق اعتماد به نفس به کودکان
حضرت برای فرزندانشان هر چند کم سن و سال، شخصیت والایی قائل بودند. این نکته را در نوع مسئولیت‌هایی که به آن‌ها می‌سپردند و طریقه خطاب کردن فرزندان مشاهده میکنیم. نقل است که اوقاتی که حضرت فاطمه‌سلام‌الله‌علیها سرشان شلوغ بود و نمی‌رسیدند به مسجد بروند و سخنان پدر را گوش کنند، امام حسن‌علیه‌السلام را می‌فرستادند و می‌گفتند خوب گوش کن و برای من بازگو. امام حسن‌علیه‌السلام با تمام کودکی‌اش زمانی که از مسجد باز می‌گشت، برای مادر سخنرانی می‌کرد با محتوای سخنان پیامبر خداصلی‌الله‌علیه‌و‌آله
در این موارد خلاق باشید و مسئولیت‌های درست و متناسب با سن و سال بچه به او بدهید.
محبت در کلام
حضرت زهراسلاماللهعلیها مهربانی‌شان از کلام‌شان روشن است. ایشان فرزندان خود را با مهربانی و محترمانه خطاب قرار میدادند. حتما تا به حال حدایث کساء را خوانده‌اید و کیف کرده‌اید وقتی که مادر فرزندان را خطاب قرار می‌دهد که «سلام برتو اى نور دیده و میوه دلم».
اولویت با فرزند است
زمانی که بچه‌دار می‌شویم، می‌دانیم که اولویت زندگیمان با فرزندمان است. شاید تا پیش از آن گمان نمی‌کردیم با وجود بچه، این همه مجبور شویم توان و زمان خرج کنیم و گاهی دلزده و خسته شویم. حضرت زهرا‌سلام‌الله‌علیه الویت اولشان فرزندانشان بودند، نه هیچ چیز دیگر؛ «روزی فاطمه زهراسلاماللهعلیها را دیدم که مشغول آسیاب بود. در این هنگام فرزندش حسین گریه می‌کرد. عرض کردم: برای کمک به شما آسیاب کنم یا بچه را آرام نمایم؟ ایشان فرمود: من به آرام کردن فرزند اولی هستم، شما آسیاب را بچرخانید»
هستند مادرانی که گمان می‌‌کنند باید همانند دوران مجردی و بدون بچه، روزگار بگذرانند و از این‌که زمانی زیادی را صرف فرزندپروری می‌‌کنند، خسته و افسرده‌اند؛ اگر ما پیش از بارداری و بچه‌داری با خودمان کنار آمده باشیم که قرار است یک نسل را تربیت کنیم و همه جانبه او را پرورش دهیم، و وظیفه و رسالت اول ما اوست، کمتر احساس ناراحتی داریم؛ اگرچه که حق مادر هم هست که مراقب خودش هم باشد و جسم و روح خود را نادیده نگیرد.