نیلوفر حاج‌قاضی
چند روزی است ویدئویی از دختر ورزشکار در وسط گود زورخانه منتشر شده که در فضایی مختلط و در حضور مردان باستانی کار در در حال میل اندازی است. قبل‌تر و با شروع زمزمه‌هایی مبنی بر مطالبات زنان برای حضور در فعالیت‌های زورخانه‌هایی از حدود دهه 80 و به بهانه صادر کردن این ورزش به کشورهای دیگر و اقبال عمومی بانوان آنسوی مرزها، قرار بر این شد تا زورخانه‌هایی زنانه در برخی نقاط کشور راه اندازی شود. اما ظاهرا زیر سایه سنگین مسئولان و مهم‌تر از ان کمرنگ شدن حرمت پیشکسوت‌هایی که قبل‌تر از احترام خاصی برخوردار بودند، از میل انداختن دختری وسط گود ویدئو تهیه شده دست به دست می‌شود. میل انداختن یک دختر در فضایی که قبل‌تر آن‌قدر حرمت داشت که ریش سفیدان می‌گفتند حتی نفس زنان در زورخانه حرام است.
ورزش زورخانه‌ای قدیمی‌ترین ورزش‌های ایرانی است که علاوه بر حرکات خاص آداب ویژه‌ای هم دارد. آدابی که با پیروی از پهلوانان و دلاوران افسانه‌ای دورهٔ باستانی و تاسی از پیشوای نخستین شیعیان و نیزجوانمردان تاریخ، خصلت‌های مردانگی، مروت و جوانمردی را در افراد تقویت می‌کند. این ویژگی‌های نیکو در قالب شعرها و داستان‌هایی به صورت آهنگین و به همراهی «ضرب زورخانه» که مهم‌ترین ساز این نوع موسیقی است، برای برانگیختن ورزشکاران هنگام ورزش از سوی «مرشد» خوانده می‌شود. ورزشکاران هماهنگ با نوای مرشد حرکات زیبای گروهی یا فردی را به نمایش می‌گذارند.
ورزش باستانی بین ورزشکاران به احترام و ادب معروف است و با اصول زیادی همراه است. به‌طور مثال تمامی حرکات با اجازه از سادات و پیشکسوتان زورخانه که به رخصت گرفتن معروف هست انجام می‌شود. شعار ورزش باستانی پرورش روح و جسم است به‌طوری‌که شیعیان معتقدند که زورخانه مسجد دوم شیعیان است؛ ولی در نسل جدید ورزشکاران این آداب و رسوم کمرنگ شده است. یکی دیگر از اصلی‌ترین آداب زورخانه این است که ورزشکاران باید مواردی را از قبیل فروتنی و از خود گذشتگی، مروت، مردانگی، سفره‌داری، پاکیزگی، کمک به فقرا و تنگدستان و دیگر صفات شامل پهلوانی را رعایت کند.
جایگاه رزم در ورزش
کسانی بر این گمان هستند که مردان زورخانه در دوران باستان، آیین رزم هم می‌آموختند و می‌گویند ابزار و ورزش باستانی شباهت شگرفی به جنگ‌افزار روزگاران قدیم داشته‌است. با گرز و میل چوبی زورخانه، سپر و تخته بسیار سنگین مشهور به سنگ و کمان و کباده زورخانه که با آن عضله می‌پرورانند. در هر حال فنون رزم و ورزش، دیر زمانی است که هر یک به راه خود رفته‌اند حتی چرخ زدن هم آیین رزم خودش را دارد به‌طوری‌که جوانی که بر بزرگ‌تر خود کنده می‌کشد و از او خواستار است که نخست من می‌چرخم فلسفه آیین رزمی‌اش این است که می‌خواهد بگوید بگذار نخست من شهید بشوم؛ من خواستار جنگ در میدان هستم.
یکی از رسم‌های شیرین و معروف زورخانه گلریزان است که در جشن‌ها و اعیاد و میلادهای چهارده معصوم و در برخی موارد برای قدردانی از زحمات پیشکسوتان گرفته می‌شود و در آخر دو جوان دو طرف لنگی را گرفته و دور می‌خورند و مردم پول در آن لنگ می‌اندازند.
کهنه سواران
بيش از يك دهه تلاش زنان براي ورود به زورخانه مي‌گذرد. جالب این که با وجود امکانات متعدد ورزشی برای بانوان از دوچرخه سواری گرفته تا فوتبال، باز هم برخی براي آزمودن این عرصه هم تقلا می‌کنند. زنان مدعی، که به نظرمی‌رسد بیشتر دنبال تنوع‌طلبی هستند تا ورزش، در سال‌های اولیه طرح این ادعا که به ابتدای دهه هشتاد برمی‌گردد، معتقد بودند؛ با وجودی که منع قانوني براي ورود زنان به زورخانه وجود ندارد و از لحاظ شرعي هم اين ممنوعيت در جايي تصريح نشده است، اما زنان بيرون از گود هستند.
از سوئی دیگر قديمي‌ترها زنان را عامل تقدس زدايي از محيط زورخانه می‌دانستند. مسئله‌ای كه حتي در صحبت‌هاي مقامات مسؤل هم ديده مي‌‌‌‌شد. نورالله هدايتي نايب رئيس سابق فدراسيون ورزشهاي باستاني در همان روزهای اولیه پر تب و تاب درخواست‌های مکرر برای راه اندازی گودهای زنانه در اين باره گفته بود: «ما در حال بررسي نظر كارشناسان، هيات‌ها و كهنه سواران اين عرصه هستيم. شايد تيپ جوان ما بپسندد كه زنان هم وارد اين محيط شوند اما پيشكسوتان مخالفند. دليلش هم مشخص است چون زورخانه مكان مقدسي است و همه ما با وضو وارد گود مي‌شويم. زنان به خاطر شرايط خاصي كه دارند نمي‌توانند اين كار را بكنند»
از سوئی دیگر، برخلاف نظر نايب رئيس فدراسيون ورزشهاي باستاني و كشتي پهلواني، يكي از اساتيد حوزه علميه در تشريح وضعيت شرعي ورود زنان به زورخانه‌ها با رد تعصب پيشكسوتان گفته بود: «زن نماد پاكي است و كسي نمي‌تواند چنين استدلالي داشته باشد. مقدس‌ترين مكان براي ما مسلمانان مسجد است كه ورود زنان به آن آزاد است حتي براي ورود به مسجدالحرام هم ممانعتي وجود ندارد. حالا اگر آقايان معتقدند زورخانه‌ها از مسجدالحرام هم مقدس‌تر است، حرف ديگري است كه با منطق ما توجيه نمي‌شود.» به اعتقاد اين مدرس حوزه علميه مخالفان ورود زنان به زورخانه‌ها براي اينكه متهم به يكسري مسائل نشوند از ريشه با اين مسأله مخالفند و ربط دادن اين موضوع به شرع هم كاملاً غيرمنطقي و توجيه ناپذير است.
مشکلات فیزیکی
برخی کارشناسان معتقدند که برداشتن ميل و كباده كار زنان نيست و اگر زنان اصرار دارند باستاني كار كنند، مي‌توانند نهايتاً با ضرب چرخ بزنند يا حركات نرمشي را انجام دهند.
اما نظر سيدامير‌حسيني دبيركل فدراسيون بين المللي ورزش زورخانه‌ای متفاوت بود: «ما مي‌گوييم ورزش باستاني ايراني‌ها براي تمام سنين و با هر توانايي بدني مفيد است. حالاچطور زنان را مستثنا قرار مي‌دهند، مشخص نيست.» او با تقسيم حركات ورزش باستاني به دو دسته با وسيله و بدون وسيله گفته بود: در بخش بدون وسيله مشكلي وجود ندارد و قطعاً كسي نمي‌تواند ادعا كند زنان نمي‌توانند نرمش كنند، پا بزنند يا بچرخند. در قسمت حركات با وسيله هم وقتي براي كودكان و نونهالان وسايل سبك طراحي شده چطور مي‌توان ادعا كرد براي زنان وسيله مناسب پيدا نمي‌شود؟ نظر ميترا روحي هم در همين راستا است: «هيچ منعي از نظر پزشكي وجود ندارد. اين قضيه فرهنگي است و تمام اين‌ها بهانه است!
دكتر سيد‌عبدالله سجادي نیز در خصوص ايجاد پايگاه زورخانه و ورزشي باستاني براي بانوان گفته بود: براي حضور بانوان در زورخانه و اجراي ورزش باستاني، بخشي از حركات ورزشهاي اين رشته تعديل خواهد شد چرا كه بسياري از حركات ورزش باستاني به حفظ سلامت و توازن اندام مناسب براي بانوان كمك مي‌كند. به عنوان مثال حركات پا زدن در ورزش باستاني كه با هم‌نوايي ضرب و مرشد انجام مي‌شود، همان ورزش آيروبيك است كه بسياري از بانوان به اين ورزش گرايش يافته‌اند، در حاليكه پا زدن‌هاي ورزش باستاني بسيار كاملتر است.
بيشترين حركات مد‌نظر براي بانوان، حركات نرمشي و پا زدن است، ضمن اينكه ابزارآلات سبك اين ورزش نيز براي بانوان به‌كار مي‌روند بطوري‌كه استفاده از ميل سبك در زورخانه از افتادگي اندام بانوان جلوگيري مي‌كند، همچنين استفاده از سنگ‌هاي سبك، ستون فقرات را مقاوم كرده و از خميدگي پشت بانوان جلوگيري مي‌كند.
وي با اشاره به مقاومت‌هاي انجام شده در برابر ورود و حضور بانوان در ورزش باستاني مي‌شود، تصريح كرده بود: به هر حال ايجاد پايگاه ورزش باستاني براي بانوان شروع شده است و مورد استقبال قرار گرفته است و در استان خراسان رفتن به زورخانه از جمله تفريحات خانواده‌ها به شمار مي‌رود. همچنين براي ايجاد اين پايگاه نامه‌ها و در خواست‌هاي زيادي شده است. البته مقاومت‌هايي از سوي سنت‌گرايان وجود دارد كه اين افراد حتي با حضور جوانان نيز در اين ورزش مخالفند.
دكتر سجادي در خصوص آموزش مربي و مرشد براي ورزش بانوان توضيح داد: فدراسيون ورزش باستاني پس از نت‌برداري از ريتم‌هاي مختلف ورزش باستاني و به منظور تسهيل در يادگيري بانوان، به اجراي كلاس‌هاي مختلف آموزشي مرشدي و اجراي حركات خواهد پرداخت.
سرانجام کار
اما در شرايطي كه بحث ورود زنان به زورخانه‌ها و پرداختن به ورزش باستاني تحت تاثیر ادعاهای دیگر زنان مبنی بر ورود به استادیوم‌های ورزشی و تماشای رقابتها کنار مردان به خصوص فوتبال کمرنگ شد اما ظاهرا مغفول ماندن توجه لازم به این موضوع سبب شده تا گودهای زورخانه‌ای که روزگاری سمبل قداست‌های مردانه و پهلوانانه بود به عرصه‌ای برای هنرنمایی دختران و تشویق مردان تبدیل شود.
حدود ده سال پیش مدعیانی که برای راه اندازی ورزش باستانی از جنس زنانه معتقد بودند حیف است با رواج بین‌المللی یک ورزش اصیل ایرانی، زنان كشورهاي ديگر در غياب زنان ايراني اولين باستاني كار به حساب آیند و اگر امكان پرداختن به ورزش باستاني براي زنان ايران فراهم شود، حتماً عده زيادي از زنان كه معمولا به دنبال تجربه‌هاي جديد در رشته‌هاي خاص ورزشي هستند حتي براي كسب تجربه هم كه شده، سراغ باستاني كاري مي‌روند اما با گذشت یک دهه از این اصرارها و انکارها و با وجود اختصاص بودجه‌های میلیاردی برای بازگشایی زورخانه‌های زنانه، نه تنها پیشرفتی زنانه در این ورزش مشاهده نشده بلکه کم کم شرایط برای اختلاط زن و مرد نیز در حریم این ورزش اصیل باستانی هم فراهم امده و در این آشفته بازار البته که آن‌چه به جایی نرسد فریاد است.