سل یك عفونت باكتریایی است كه معمولا ریه‌ها را درگیر می‌كند كه در این صورت به آن «سل ریوی» گفته می‌شود. ممكن است سایر نقاط بدن نیز توسط باكتری سل درگیر شوند. از جمله گره‌های لنفاوی، كلیه‌ها، مغز، استخوان‌ها، مفاصل و سایر نقاط بدن كه در این صورت به آن «سل خارج ریوی» گفته می‌شود. هر ساله تعدادی از افراد به این بیماری دچار می‌شوند. افرادی كه سطح ایمنی بدنشان كاهش یافته است بیشتر در معرض خطر هستند.
انتقال سل
هنگامی كه فرد مبتلا به سل ریوی یا سل حنجره درمان نشده، سرفه یا عطسه می‌کند بیماری از طریق تنفس هوای آلوده به ترشحات ریز تنفسی كه با چشم قابل دیدن نیستند، منتقل می‌شود. اما در صورتی كه ریه‌ها و حنجره درگیر نباشند سل خارج ریوی معمولا مسری نیست. مواجهه طولانی مدت با فرد درمان نشده، برای ابتلا به سل ضروری است. افراد مبتلا می‌توانند كسانی را كه هر روز با آن‌ها ارتباط دارند آلوده كنند. احتمال ابتلای اعضای خانواده، دوستان و همكاران زیاد است.
وقتی فرد سالمی هوای آلوده به باكتری را تنفس می‌كند باكتری وارد ریه‌ها می‌شود، در ریه می‌ماند و تكثیر می‌شود. ممكن است باكتری وارد جریان خون شود و به سایر قسمت‌های بدن مانند كلیه‌ها، ستون مهره‌ها و مغز برود و تخریب ایجاد كند.
تفاوت بین عفونت نهفته سل با بیماری سل چیست؟
بیشتر افرادی كه باكتری را تنفس می‌كنند آلوده می‌شوند اما بدن قادر است با باكتری مبارزه كند و از تكثیر آن جلوگیری كند. باكتری، غیر فعال می‌شود اما در بدن زنده می‌ماند و می‌تواند هر زمان كه سیستم ایمنی ضعیف گردد فعال شود. عفونت نهفته سل به این معنی است كه فرد آلوده شده و باكتری سل در بدن فرد و معمولا در ریه‌ها وجود دارد، اما هنوز علائم آشكار ایجاد نشده است. در عفونت نهفته سل شاهد این موارد خواهید بود:
· فرد علامت بالینی ندارد، احساس بیمار بودن نمی‌كند، نمی‌تواند بیماری را به دیگران منتقل كند، تست پوستی سل در آن‌ها مثبت است، باكتری سل در خلط پیدا نمی‌شود، اگر درمان نشوند ممكن است به سل فعال دچار شوند.
· ممكن است عفونت نهفته برای تمام عمر در بدن فرد باقی بماند و هرگز تبدیل به بیماری نشود. اما اگر سیستم ایمنی نتواند جلوی رشد باكتری را بگیرد، باكتری سل در بدن تكثیر می‌شود و موجب فعال شدن بیماری می‌شود. باكتری به بدن حمله می‌كند و بافت‌ها را تخریب می‌كند. اگر در ریه چنین اتفاقی بیفتد منجر به ایجاد حفره در ریه می‌شود.
· برخی افراد پس از مواجهه دچار بیماری می‌شوند اما در برخی دیگر سیستم ایمنی آن را مهار می‌كند و زمانی كه سیستم ایمنی دچار نقص گردد بیماری فعال می‌شود. بچه‌های كوچك و افراد مبتلا به ایدزسیستم ایمنی ضعیفی دارند.
سایر شراطی كه سیستم ایمنی را ضعیف کرده، فرد را در معرض خطر قرار می‌دهد شامل این موارد هستند:
سوء مصرف مواد، دیابت شیرین، سیلیكوزیس (نوعی بیماری ریوی)، سرطان سر و گردن، سرطان خون و بیماری هوچكین، برخی داروها مانند كورتیكوستروئیدها یا داروهای پیوند اعضا و برخی داروهای دیگر.
در فرد مبتلا به بیماری سل علائم بالینی وجود دارد و واكنش واضح به تست پوستی ایجاد می‌شود و باكتری در خلط یافت می‌شود. فردی كه بیماری فعال دارد باكتری را نیز منتشر می‌كند.
علائم
سرفه به مدت سه هفته یا بیشتر، درد قفسه سینه، سرفه خون‌آلود یا خلط‌خونی، خستگی یا ضعف، كاهش وزن، كاهش اشتها، تب خفیف، لرز و تعریق شبانه، هستند.
بیشتر افرادی كه به باكتری سل آلوده می‌شوند مبتلا به سل فعال نمی‌شوند. اما ممكن است سل فعال، 3-2 ماه تا حداكثر یكسال پس از آلودگی ایجاد شود. خطر ایجاد بیماری فعال با گذشت زمان كمتر می‌شود.
تا چه زمانی فرد بیمار ناقل سل است؟
سل فعال، تا زمانی كه فرد درمان مناسب را برای چند هفته دریافت نكند، مسری و واگیردار است. اما فرد مبتلا به سل نهفته تا زمانی كه بیماری در وی آشكار نشود و باكتری در خلط وجود نداشته باشد ناقل بیماری نیست.
درمان
افراد مبتلا به سل نهفته بهتر است برای درمان پیشگیرانه ارزیابی شوند. این درمان معمولا شامل مصرف داروهای ضد سل برای چند ماه است. اما افرادی كه سل فعال دارند باید حتما دوره درمانی شش ماهه یا بیشتر را داشته باشند و حداقل چهار داروی ضد سل دریافت كنند و داروها بر اساس بررسی‌های آزمایشگاهی تغییر داده شوند. طرح دقیق درمانی توسط پزشك تنظیم می‌شود و فرد بیمار باید مستقیما تحت نظر مراقبین بهداشتی داروها را مصرف كند تا كاملا درمان شود.
سرفه‌های مداوم را جدی بگیرید
در صورتی که فردی بیش از ۴ هفته سرفه مداوم داشته باشد باید برای بررسی فورا به پزشک مراجعه کند.
به گفته مسعود مردانی فوق تخصص بیماری‌های عفونی و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی: این بیماری از قرن های گذشته در میان بشر شایع بوده و هنوز نیز به صورت دو نوع سل ریوی و خارج ریوی وجود دارد.
مردانی با بیان اینکه وارد شدن باکتری این بیماری مرگبار به بدن موجب ابتلا به آن می شود، تصریح کرد: سل ریوی با وارد شدن باکتری بیماری سل به دستگاه تنفسی فرد را درگیر کرده و از امکان انتقال آن به دیگران از سوی تماس های روزانه و تنفس وجود دارد.
وی علائم سل ریوی را برشمرد و ادامه داد: تب، سرفه، خلط همراه با خون، لاغری و عرق‌های شبانه از جمله علائم این بیماری خطرناک بوده که در صورت مشاهده آن فورا باید به پزشک مراجعه شود.
این فوق تخصص بیماری‌های عفونی با توضیح درباره سل خارج ریوی نیز اظهار کرد: این نوع از بیماری سل نیز می‌تواند مغز، چشم، کلیه، استخوان، کبد، بیضه‌ها و روده زنان را درگیر کرده و موجب نازایی آنان شود.
مردانی عنوان کرد: این نوع سل واگیر نداشته و تنها در صورت عدم درمان بسیاری از ارگان‌های بدن را درگیر می‌کند.
وی با بیان اینکه در صورتی که فردی بیش از ۴ هفته سرفه مداوم داشته باشد باید برای بررسی فورا به پزشک مراجعه کند، ابراز داشت: در صورت وجود این شرایط باید برای تشخیص ابتلا به سل به پزشک مراجعه کرد، به علاوه دیگر اعضای خانواده فرد نیز باید مورد آزامایش قرار گیرند.
مردانی با بیان اینکه خوشبختانه در حال حاضر با وجود داروی های لازم امکان درمان این بیماری وجود دارد، تاکید کرد: دوره کامل درمان سل با مصرف حداقل ۶ ماهه داروهای لازم همراه است و بیماران بعد از آن امکان زندگی عادی را خواهند داشت.
وی با بیان اینکه برخی با مصرف داروها و مشاهده علائم بهبود یافتگی، بدون مشورت پزشک درمان را قطع می‌کنند، تاکید کرد: از تمامی بیماران مبتلا به سل تقاضا داریم که تا پایان ۶ ماه دوره درمان، مصرف داروها را قطع نکرده و درمان را به اتمام رسانند. چرا که با به اتمام نرسیدن دوره کامل امکان بروز دوباره سل برای بیماران وجود داشته و این دوره جدید از بیماری، با شدت بیشتری همراه خواهد بود.