مریم کمالی‌نژاد
هفته‌های اول تولد نوزاد که سپری شود، دغدغه جدا کردن اتاق خواب کودک هم تبدیل به یک بحث جدی می‌شود. والدین نگران‌اند که خوابیدن کودک در کنار والدین‌اش باعث وابستگی و به دنبال آن اضطراب جدایی در او شود و فرزندشان هرگز نتواند به این ترس غلبه کرده و استقلال نوپایش را تجربه کند. هر چه کودک، سن و سالش بیشتر می‌شود، نگرانی والدین هم افزایش می‌یابد.
مطمئنا اغلب ما که کودکی در خانه داریم برای جدا کردن اتاق خوابش از دیگران توصیه‌های متفاوتی شنیده‌ایم، برنامه‌های مرتبط تلویزیونی و نظرات کارشناسی را دنبال کرده‌ایم و دست آخر نتوانستیم به نتیجه برسیم که چه سنی برای این کار مناسب‌تر است و وقتی وارد اجرای پروژه شدیم، دیدیم که هر کودک عکس‌العملی متفاوت بروز می‌دهد که گاهی نمی‌دانیم باید در برابر آن چه کنیم. به حکم پیچیدگی‌های روحی انسان که وابسته به شخصیت و محیط زندگی اوست، نسخه واحدی برای تمام کودکان وجود ندارد و چاره‌ای نیست جز این که والدین، خود، براساس شرایط متفاوت و خصوصیت‌های اخلاقی و موقعیت پیش آمده، راه درست را تشخیص بدهند، اما توصیه‌هایی از سوی روانشناسان کودک وجود دارد که مطمئنا در مواقع حساس به کار می‌آید، در ادامه این موضوعات را بررسی خواهیم کرد.
سن مناسب جدا شدن
نیازی نیست همان روز اول که نوزاد به بغل، از بیمارستان به خانه منتقل شده‌اید در فکر جدا کردنش باشید، او هنوز بیش اندازه به کمک و نظارت مداوم شما نیاز دارد. آرام باشید و از لحظات با هم بودنتان لذت ببرید. اجازه دهید کودکتان کمی بزرگ‌تر شود. جدا کردن اولیه اتاق نوزاد، جز اضطراب برای والدین، خاصه تازه والدشده‌ها، چیز دیگری ندارد. نیاز ساعت به ساعت نوزاد برای شیر خوردن و طرز خوابیدنش برای درست نفس کشیدن، چیزی است که خواه ناخواه شما را بارها و بارها در طول شب به سمت او می‌کشاند. برخی معتقدند که هرچه زودتر این پروسه را آغاز کنید به نفع خود و فرزندتان است، اما قطعا منظور از «زود» همان روز اول نیست. کودک شما تا یک‌سالگی می‌تواند بدون هیچ دغدغه‌ای در کنار شما بخوابد، البته که می‌توانید در تختی جداگانه و با فاصله از تخت خودتان او را قرار دهید. همچنین فراموش نکنید که تماس بدنی مادر با کودک سبب افزایش ترشح هورمون پرولاکتین در شیر مادر می‌شود و شنیدن صدای قلب مادر و احساس گرمای بدنش به نوزاد آرامش داده و باعث رشد عاطفی‌اش می‌شود.
مرز سپری کردن دوران نوزادی، که کودک بهتر است محل خوابش را از والدین جدا کند، زمانی است که او متوجه رفتارهای اطرافیان می‌شود، می‌تواند بنشیند، راه برود که این اتفاق بین 12 تا 16 ماهگی حتما رخ داده است.
اغلب کارشناسان معتقدند که سن مناسب برای جدا کردن اتاق خواب کودک بین 12 تا 18 ماهگی است، چون کودک دیگر می‌تواند درست بخوابد و تنفس کند و دچار خفگی نشود، راه رفتن را آموخته است که در صورت نیاز بتواند خودش را به شما برساند، همچنین هنوز ترس از تاریکی برایش مفهوم پیدا نکرده است و جدا کردنش ساده‌تر اتفاق می‌افتد.
مقاومت اولیه
طبیعی است که کودک به محل خواب سابقش که نزدیک به والدین بوده، انس گرفته و عادت کرده، بنابراین این تغییر برای او کمی ناراحت کننده و همراه با مقاومت است و رفتارهایی همچون لجبازی، جیغ کشیدن و گریه کردن، شب بیداری‌های پیاپی و... به همراه داشته باشد، برخی والدین تحمل این رفتارها را ندارند و با برگرداندن او به سرجای اولش و نزدیک به خودشان، صورت مسأله را حذف می‌کنند و این بدترین کاری است که در پروسه جداسازی می‌توانید انجام دهید؛ تسلیم شدن و کم آوردن!
چرا باید اتاق خواب کودک را جدا کنیم؟
برخی والدین هم هستند که می‌گویند ما با کودک پنج، شش ساله‌مان در یک اتاق می‌خوابیم و مشکلی هم نداریم. متأسفانه این مسأله هم در ارتباط والدین و هم برای خود کودک مضر است. دو فایده جداکردن اتاق خواب برای کودک عبارت است از:
1. کودک یاد می‌گیرید که والدینش حتی اگر کنارش و چسبیده بهش هم نباشند، باز هم حمایتش می‌کنند و حواس‌شان به او و خواسته‌ها و نیازهایش هست. این کار باعث بالا رفتن اعتماد کودک نسبت به والدینش می‌شود.
2. قرار دادن یک فضای شخصی و مختص به کودک، به او اعتماد به نفس می‌دهد و باعث تجربه حس خوب استقلال شده و این احساسات خوب را در او تقویت می‌کند.
چه کنیم؟
· کودک را به تنهایی برای خوابیدن به اتاق نفرستید. وقت بگذارید و نیم ساعت قبل از خوابیدن با او همراه شوید تا کارهای قبل از خوابش را انجام دهد. همراهش به اتاق خواب بروید، کنارش بنشینید، نوازش‌اش کنید و برایش قصه و شعر بخوانید یا با او بازی‌های آرام کنید. قبل از رسیدن به صفحه آخر کتاب و زمانی که در نظر گرفته‌اید، تذکر دهید که کم‌کم وقت خواب می‌رسد و باید چشم‌هایش را ببندد.
· اگر کودک بیدار شد و به اتاق شما آمد و خواست که کنارتان بماند، قبول نکنید. قبول نکردن شما نباید در کلامتان و با حالت عصبانی و سرزنش باشد. به آرامش او را در آغوش بگیرید، چند دقیقه‌ای تأمل کنید و دوباره به اتاقش برگردانید و کنارش بمانید. اگر چندین دفعه تا صبح این اتفاق افتاد، تسلیم نشوید. همین که او بتواند با تکرار یک رفتار شما را شکست بدهد، کارتان سخت می‌شود.
· از عروسک‌های نرم، پشمالو و کمی بزرگ کمک بگیرید که کودک به آن انس و علاقه دارد و به وسیله آن در کودک احساس آشنایی و امنیت ایجاد کنید. با قرار دادن دست یا موهایتان در اختیار کودک، وابستگی را بیشتر می‌کنید.
· کودک بیمار را تنها نگذارید؛ تنها تبصره، بیماری کودک است. اگر کودکتان بیمار است به هیچ عنوان زمان مناسبی برای جداسازی اتاق نیست، حتی اگر پروسه رو طی کرده‌اید، بهتر است در زمان بیماری به اتاقش بروید و کنارش باشید یا او را به اتاق خودتان بیاورید. البته مراقب باشید که کودک از حربه بیماری برای بازگشتن به اتاق شما استفاده نکند.
· برچسب‌های ستاره‌ای یا عروسکی تهیه کنید و به ازای هر شبی که کودک در اتاقش خوابیده است، به او جایزه بدهید.
· کنار کودک در تختش دراز نکشید. هنگامی‌که برای خوابندنش به اتاق می‌روید، کنار تخت بنشینید، او باید مستقل خوابیدن را بیاموزد و تماس بدنی شما با او این کار را سخت می‌کند.
کودکان بالای سه سال
اگر کودکتان به سه سال رسیده است یا سن و سالش بالاتر از این است و هنوز اقدامی در جهت جداسازی جای خوابش نکرده‌اید، به این نکات دقت کنید.
کودک شما دیگر متوجه گفتگوهایتان می‌شود، با او صحبت کنید و مهربان اما قاطعانه بگویید که باید از این به بعد سر جای خودش بخوابد. اما این کار را به تدریج انجام دهید و نه ناگهانی که کودک را دچار شوک و ترس از دست دادن و اضطراب کند و فکر کند از سوی شما طرد شده است. ابتدا تخت و یا جای خواب کودک را با فاصله از خودتان قرار دهید. چند وقتی این روال را تکرار کنید تا کم‌کم زمان گفتگو سر برسد و او را با دلایلی که ذهن کودکانه‌اش بتواند آن را بفهمد، قانع کنید که باید به اتاق خوابش برود.
برای کودکان بالای سه سال می‌توانید از سرگرمی و بازی کمک بگیرید. مقاومت او نباید شما را تسلیم کند. مطمئن شوید که کودکتان دچار اختلال روانیِ خاصی نیست که با جدا کردن جای خواب، تشدید شود.
به عنوان مادر کودک، باید آمادگی این کار را داشته باشید. اینطور نیست که فقط کودک است که از جدا خوابیدن دچار احساس تنهایی و طردشدگی و اضطراب شود، مادر نیز ممکن است دستخوش این احساسات شود، پس خودتان از لحاظ روحی آماده باشید و آرامشتان را حفظ کنید.
اتاق خواب و تخت کودک را با نظارت و سلیقه خودش تزیین کنید. این کار بسیار خوبی است که کودک را به سمت تنها خوابی متمایل می‌کند و علاقه‌مند به حضور در اتاق. به او بگویید که دوست دارد از چه رنگ پتویی استفاده کند، کدام عروسکش را با خود به تخت ببرد، چه رنگ چراغ خوابی داشته باشد و کارهایی از این دست.
ترس کودک را درمان کنید. اگر تعداد شب بیداری‌های کودک و رجوعش به شما زیاد است و همراه با گریه و ترس، قطعا عاملی باعث ناآرامی او شده است. با آرامش با او صحبت کنید. شاید یک شخصیت کارتونی که در روز دیده، شب او را راحت نگذارد، شاید بازی خشونت‌باری کرده باشد، شاید از سایه‌های روی دیوار ترسیده باشد. چراغ را روشن کنید و با او به تخت برگردید و کنارش بمانید تا دوباره بخوابد. اگر ترس‌های کودک دامن‌دار و عمیق است از نظرات یک روانشناس کمک بگیرید و پروسه را زیر نظر یک متخصص طی کنید.