نیلوفر حاجقاضی
در رمان آناکارنینای تولستوی جملهای است به این مضمون؛ «همه خانوادههای خوشبخت مثل هم هستند، اما هر خانواده بدبخت، به راه و روش خودش بدبخت است!» من از این جمله خوشم آمده بود، آن را حفظ کرده بودم و خیلی از جاها با ربط و بیربط استفاده میکردم و بدم نمیآمد به بقیه بگویم که این جمله کتاب یکی از نویسندگان مشهور دنیاست. بعدتر که افق دیدم در مطالعه بازتر شد و از خواندن رمانهای دمدستی فراتر رفت فهمیدم که این جمله شاید به زبان اصلیاش زیبا و فاخر باشد اما ترجمه فارسی آن چنگی به دل نمیزده و باز هم فکر کردم که چقدر دیگران با شنیدن این جمله در دلشان به ریش من خندیدهاند! واقعیت هم همین است؛ اساس رمان، بازی با کلمات از طریق بروز و ظهور احساسات است. رمان ما را با خود به عالم خیال میکشاند تا با فراموش کردن تنهاییهایمان در شیرینی رویایی قصههایش غوطهور شویم، در بحران احساسات چگونه کنار آمدن با ناکامیهای اغلب عشقی را فرا بگیریم و از طریق همذات پنداری با شخصیتهای داستان حساب رقیبان را کف دستشان بگذاریم. حالا ببینیم رمان و رمانخوانی نوعی ارزش مطالعاتی است یا به بیراهه رفتن تفکر و ذهن؟
انتزاعی یا واقعی؟
رمان خوانی، پدیدهای است که اگرچه این دوران کمی زیر سایه غرق شدن در دنیای مجازی قرار گرفته اما به مدد کتابخانههای الکترونیکی در فضای نت و دانلود کردن ساده آن هنوز میان جوانان طرفداران خاص خودش را دارد.
رمان واژهای فرانسوی است به معنای داستانی که به نثر نوشته میشود و شامل اتفاقات و حوادثی ناشی از تخیل نویسنده باشد ودر واقع مفهومی ذهنی و انتزاعی است. به نظر میرسد در رمان هر قدر از بررسی داستانهای خاص و واقعی بیشتر فاصله گرفته شود، به همان میزان جالب توجهتر و البته کم معناتر و پر فروشتر میشود. ناگفته نماند برخی رمانها ارزش ادبی دارند چون لایههایی از تحولات تاریخی کشورها یا مناسبات اجتماعی و سبک زندگی مردمان را واکاوی میکنند اما متأسفانه با سوء استفاده از اقبال و توجه مردم به خواندن رمان، برخی افراد سودجو نیز دست به قلم شدند و با تحریر مطالب کمارزش دم دستی و حتی مستهجن، به معاملات پرسودی رسیدند
این اصل در مورد رمانهای ایرانی نیز صدق میکند به خصوص که
عمدتا توسط نویسندگان زن نوشته میشوند؛ زنان به دليل ساختار ذهنى منحصر به فرد
خود كه مبتنى بر احساس است، گرايشى ناخودآگاه به خيالپردازى دارند و با آگاهی از
دنیای درونی زنان نوشتههایشان تأثیر عمیقتری بر خوانندگان مونث این رمانها میگذارند
و به ویژه میان طیف دبیرستانی طرفداران بسیاری دارند.
معمولا در در رمانهای ایرانی شخصیت اصلی
دختر یا پسر رمان به طرز غلو شدهای همه چیز تمام است؛ دختری زیبارو با چشمانی
فریبنده، قد بلند و اندامی کشیده است که از قضا ثروتمند و پولدار نیز میباشد و
مورد توجه خاص و عام بوده سینه چاکان زیادی در میان فامیل و نیز دوستان دانشگاهی
دارد. غالب دختران در چنین
کتاب هایی تقیدی به رعایت موازین شرعی و عرفی ندارند؛ شرکت در مهمانیهای مختلط و
رقصیدن با پسران از رفتارهای بارز آنان است. دخترانی که روشنفکر و تحصیل کرده
معرفی میشوند. از جمله ترفندهای نویسندگان این داستانها برای جذب مخاطب، تأکید
بیش از حد بر روی کل کل دختر اصلی داستان با پسران و حاضرجوابی اوست.
دختران از هر نوع ترفند و بیادبی برای ضایع کردن پسران استفاده میکنند و جالبتر این که معمولا پسر نقش اصلی داستان نیز دخترهای آرام، متین و بااصالت داستان را رها کرده و عاشق دختر پررو، وحشی و زباندراز داستان میشود.
معمولا در اکثر این رمانها یک شخصیت زن هم همیشه مشغول نصیحت و هشدار دادن به دختران است با این اعتقاد که؛ «تمام مردها هوسران و بیوفا هستند و نمیشود رویشان حساب باز کرد.»
اغلب این زنان پا به سن گذاشته هم، زنان ستمدیدهای هستند که بهرغم فشارهای دنیای بیرون و مردانه، نقش زنی منفعل، فرشتهوار و قربانی را دارند که به هر ظلمی تن در میدهند و به دلیل عرفهای نادرست جامعه هیچ فعلیتی از خود نشان نمیدهند. در برخی دیگر از این رمانهای زرد نیز، رویکردهای فمینیستی، دختران و زنان قربانی و باید و نبایدهای جامعه مردسالار بیداد میکند.
ترویج همخانگی و ازدواج سفید، مفاهیم فمینیستی، گرایش به دوستیهای خیابانی، عدم رعایت محرم و نامحرم و عادیسازی اختلاط زن و مرد، عادیسازی سرو مشروب، استعمال سیگار و قلیان، قبحشکنی از روابط آزاد و ولنگاری از موضوعات رایج در این رمانها است، که سبک زندگی و عقاید مشتری این کتابها را که اکثرا بین 15 تا 25 سال هستند، تحتالشعاع قرار میدهند.
نتایج اخلاقی یا غیراخلاقی؟
به تجربه ثابت شده تأثیرات مثبت خواندن رمان بسیار کمتر از آثار مخرب آن است بهخصوص در سنین نوجوانی و جوانی. تا آنجا که در بسیاری از خانوادهها رفتن به سوی رمان خط قرمز والدین برای فرزندانشان است.
گرچه برخی از این داستانها با ارائه نتایجی تلخ برای قهرمانان خود سرگذشت سعی در عبرتآموزی برای خوانندگان دارند و میخواهند به آنان بیاموزند وقتی فرد در بحران عاطفی یا در یک دو راهی قرار میگیرد، چه واکنشی از خود نشان دهد؛ اما به هر حال غرق كردن مخاطب جوان در دريايى از خيالات و رؤياهاى واهى و تأکید مداوم رمانهای عاشقانه عامهپسند و تجاری بر عشق کاذب و ارائه تعریف تخیلی از عشق حقیقی که ربطی به عالم واقع ندارند زمینه انحرافات جدی فردی و اجتماعی زیادی را فراهم خواهد کرد.
به دنبال عشق میگردم
معمولایکی از پر و پاقرصترین طرفداران رمانهای عامهپسند دختران جوان هستند. آنها اوقات فراغت بیشتری داشته و این امکان را دارند تا با دوستان خود ساعتهای متمادی درباره قصههای عاشقانه و عامهپسند این نوع کتابها حرف بزنند؛ رمانهای عاشقانه که در آن پسری متمول و با فرهنگ به راحتی عاشق دختری از طبقه پایین میشود و با وجود سختیها پایان همه چیز به سوی خوشبختی است، راهی برای باور به نوعی خوشبختی است که دختران جوان مشتاقانه در تمنای آن به سر میبرند.
در فشارهای زندگی بهخصوص در سنین بحرانی بلوغ و سالهای بعد از آن که دختران و پسران جوان نیاز به تکیهگاههایی سرشار از آرامش و خوشبختی دارند، در ظاهر امر، یکی از سادهترین و ابتدائیترین راهها برای چشیدن حلاوت این خوشبختی، همذات پنداری با قهرمانان همین رمانهای عامه پسند است .
برخی از دختران نیز برای مطرح شدن در جامعه به دنبال الگو میگردند. آنها سعی میکنند موقعیتهای موجود برای خود را با کمک همین داستانها تحلیل کرده و در مورد افراد مقابل خود بر همین مبنا قضاوت کنند و به عبارت دیگر، در زندگی واقعی خود به دنبال شخصیتهای داستان میگردند.
در مقابل، عدهای دیگر از خوانندگان رمانهای عامهپسند، برای رهایی از فشارهای زندگی و خستگی حاصل از زندگی روزمره، به این قبیل رمانها روی میآورند. به عبارت دیگر درست است که در نظر این زنان اینگونه رمانها مسکنی برای روح و روان آنهاست و با این روش، از فشارهای ذهن و روح میکاهند و آرامش میگیرند .
توزیع بدون نظارت رمانهای عاشقانه در فضای مجازی
امروزه با فراگیر شدن اینترنت، نظر بسیاری ازخوانندگان به مطالعه رمانهای الکترونیک که سرعت بالا و هزینه کمتری دارند، جلب شده است. به دنبال این موضوع سایتهای دانلود و معرفی رمان زیادی راهاندازی شدهاند. این سایتها که اغلب از طریق تبلیغات درآمد خود را تهیه میکنند، با انتشار رمانهای داخلی و خارجی از نویسندگان معروف مخاطبان زیادی را جمع کردهاند. آنها همچنین امکان نویسندگی و انتشار رمان به علاقهمندان و اعضای سایت را هم فراهم میکنند و کاربران رمانهای خود را در این پایگاهها را، که عضویت در آنها کاملا رایگان است، منتشر کرده و دیگر اعضا به نقد و بررسی آن میپردازند.
نکته قابل تأمل این که روزانه صدها رمان در این سایتها که اکثرا دختران جوان هستند، توسط کاربران نوشته و منتشر میشود اما کاملا مشخص است که هیچ نهادی ناظر بر محتوای این کتب نیست؛ زیرا اگر کتابها را دانلود کنید بخش اعظم کتابها ترویج مفاهیم غیرارزشی میکند.
نظر کارشناس؛ ازدواج سفید، از مهمترین پیامدهای رمانهای زرد عشقی!
مریم اردبیلی، پژوهشگر حوزه زنان و خانواده میگوید: یکی از آسیبهای رمانهای تجاری این است که تا زمانیکه دختر منتظر یک انتخاب صد در صد مطلوب باشد نمیتواند شیرینی زندگی را با فردی همسطح خود تجربه کند؛ بنابراین هیچگاه تن به ازدواج نمیدهند یا به سمت انحرافاتی چون ازدواجهای سفید کشیده میشوند.
وی با اشاره به پدیده انحرافی ازدواج سفید در کشورمان بیان کرد: این مسأله در ایران اگرچه هنوز همهگیر نشده، اما افزایش تصاعدی قابل توجهی داشته و باید مسئولین تدبیراتی را برای مقابله فرهنگی با این پدیده وارداتی کنند. مفاهیم همخانگی، مثلث عشقی و خیانت بیش از هرچیز از طریق فیلمها و رمانها به بدنه جامعه نفوذ کردهاند و روند عادی سازی را طی میکنند.
وی اشکال جدی رمانهای الکترونیکی را کاهش نظارت والدین دانست و افزود: وقتی فرزندان در حال مطالعه کتابهای چاپ شده هستند، فضای گفتوگو و تعامل با والدین فراهم است؛ اما کمتر والدینی خبر از کم و کیف کتب الکترونیک سیستمهای فرزندانشان دارند و این مسأله زمینه غفلت از رشد فرزند را فراهم میکند.
این پژوهشگر با انتقاد از عدم بررسی گسترده محتوای رمان الکترونیک و کتابخانههای مجازی گفت: کتابی که چاپ میشود از فیلتر مشخصی عبور کرده، در حالیکه ما این امر را برای رمانهای الکترونیک نمیبینیم.
اردبیلی، افت تحصیلی، کاهش واقعگرایی، اختلالات روحی و روان و انحرافات جنسی را در طول سالیان متمادی از پیامدهای جدی وابستگی به رمانهای عشقی زرد مطرح کرد و گفت: تغییرات منفی در سبک زندگی و ایجاد آسیبهای اجتماعی در درازمدت خود را نشان خواهد داد.