مریم کمالینژاد
سارا، دخترک 9 ساله طبقه 4، یک سالِ تمام با دخترکی دیگر از طبقه دوم آپارتمان، جلوی در به انتظار سرویس مدرسه میایستادند، با هم به مدرسه میرفتند، کلاسشان یکی نبود، اما مدت زمانی را منتظر سرویس، در مسیر رفت و برگشت و زنگهای تفریح فرصت با هم بودن داشتند، اما هرچه دخترک تلاش کرد نتوانست با سارا از در دوستی وارد شود و طرح رفاقت بیندازد. هیچ مشکل فیزیکی یا روحیِ مشهودی وجود نداشت، اما او هرگز نتوانسته بود در تمام طول مدرسه برای خود یک دوست پیدا کند. خانواده سارا این مسئله را جزئی از شخصیت او میپنداشتند و هر بار توجیه میکردند که: «سارا اینطوریه، اهل دوست و رفیق نیست» نگاه غمگین سارا میگفت که عاشق ارتباط برقرار کردن است، اما دلایل بیشماری وجود داشت که او نمیتوانست معاشرتی نزدیک با همکلاسیهایش داشته باشد.
هستند کودکانی که توانایی ارتباط برقرار کردن درست و درمان با همسالانشان را ندارند. اغلب این کودکان که یا در خانه تک فرزند بودهاند و یا ارتباطات محدودی با خارج از خانه و آدمهای دیگر داشتهاند، در امر دوستیابی دچار مشکلاند و متأسفانه والدین گمان میکنند که این مسئله چیزی نیست که میبایست برایش کاری کرد و اقدامی انجام داد. از نظر این پدر و مادرها، توانایی دوستیابی، مثل رنگ چشم، چیزی است که از ابتدا در وجود فرد قرار داده شده یا نشده، پس نباید تلاش بیجا کرد. اما کودکان نیاز دارند مهارتهایی را برا دوستیابی یاد بگیرند که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.
باید نگران باشیم؟
کودکان تا قبل از سنین مدرسه، زیاد اهل جمع و بازی گروهی نیستند، بازیهای تکنفره و وقتگذرانی با اسباببازیها را به بازی جمعی و معاشرت با همسالان ترجیح میدهند. پس اگر کودکی زیر شش سال دارید که اقبالی به دوست پیدا کردن نشان نمیدهد، نگران نشوید. اما آن را به حال خودش هم رها نکنید. کودک باید قبل از شروع مدرسه، روابط اجتماعی را بیاموزد و یاد بگیرد چطور در اجتماع رفتار کند. ریشه اغلب رفتارهای ضداجتماعی، از کودکی و در کنار غفلت والدین، رشد میکند.
الگوی رفتاری والدین
والدینی که رفتارهای اجتماعی مثبت دارند و با دیگران معاشرت میکنند و به زبانی دیگر، منزوی و خانهنشین نیستند، کودکانی اجتماعی هم خواهند داشت. اما والدین افسرده، منزوی و بیش از اندازه درونگرا، کودکانی چنین تربیت خواهند کرد. قرار نیست شما به عنوان والد، خلاف تیپ شخصیتیتان که درونگرا و تنهاییطلب است، مدام در حال معاشرت با دیگران باشید، اما میتوانید در کنار درونگرایی و گذران وقت آنطور که تیپ شخصیتیتان دوست دارد، یک الگوی رفتاری صحیح اجتماعی هم داشته باشید. اگر دچار افسردگی هستید یا از مدت زمان انزوایتان بیش از سه هفته گذشته است، بهتر است به یک مشاوره یا روانشناس مراجعه کنید. اگر دچار عدم اعتماد به نفس هستید و نمیتوانید با دیگران ارتباط برقرار کنید، باید به خاطر فرزندتان این نقیصه را رفع کنید. پس ریشه اجتماعی نبودن و انزوای خودتان را پیدا کنید و آن را ترمیم کنید تا برای فرزندتان الگوی مناسبی باشید.
ضرورت ارتباط و دوستیابی برای کودکان
کودکان امروزی که اغلب تک فرزند هستند و در خانه امکان برقراری ارتباط با همسن و سالهای خودشان را ندارند، برای یادگیری مهارتهای اجتماعی، میبایست با دیگر بچهها ارتباط برقرار کنند. این یک امر بسیاری ضروری در مسیر رشد و تربیت کودک است. اجازه ندهید کودکتان ساعتهای زیادی از روز را به تنهایی یا در معاشرت با بزرگسالان، بگذراند. او را در فضای کودکی و معاشرت با کودکان قرار دهید. داشتن یک دوست به سلامت روان کودک کمک شایان توجهی میکند. نتایج تحقیقات در این زمینه میگویند کودکانی که توانایی برقراری ارتباط ندارند و دوستی را تجربه نمیکنند معمولا از افسردگی و اضطراب رنج میبرند. مهم نیست کودکتان دایره روابطش چقدر گسترده یا کوچک است، حتی داشتن یک دوست میتواند کیفیت رشد کودک را ارتقاء بدهد.
راههای اجتماعی کردن کودکان
علتیابی کنید
اگر کودک شما توانایی دوستیابی و مهارت برقراری ارتباط ندارد، باید علت آن را پیدا کنید. آیا این عدم مهارت ریشهای است یا فرزندتان بلد است دوستانی برای خودش پیدا کند اما در نگهداری رفاقت ضعیف است؟ شاید او آنقدر حساس است که نمیتواند روابطش را مدیریت کند. شاید چیزی او را آزار میدهد. پس ابتدا علت را پیدا کنید.
حضور در جامعه
زمانی را در نظر بگیرید و با چند خانواده که کودکانی همسن و سال فرزند شما دارند، به مهمانی یا پیکنیک بروید و گردشهای درون شهری و معاشرت را تجربه کنید. این برای فرزند شما فرصت بسیار خوبی است که از لاک تنهایی درآید و ارتباط با دیگر کودکان را بیاموزد.
کودکان خجالتی را درک کنید
برخی کودکان خجالتی هستند. برای گفتن یک «سلام» مقاومت میکنند. حاضر نیستند در جمع، لب از لب بگشایند و حرفی بزنند. آنها را مجبور به سخنرانی در جمع نکنید. خواستهها و عتابهایی مثل: «بلد نیستی یه سلام بکنی؟» «یه شعر برای عمو بخون» «تعریف کن امروز ظهر چه اتفاقی افتاد که خندیدیم» این کارها، یعنی توجه و تمرکز روی کودک خجالتی در جمع که وضع را به مراتب بدتر میکند. همین که او را در میان همسالانش رها کنید، برای شروع بسیار خوب است.
برچسب نزنید
به کودکتان برچسب نزنید. هرچقدر هم که از انزواطلبی و سکوتش ناراحتید، نباید به او بگویید: «تو رسما لالی، یک سلام بلد نیستی بکنی» «خیلی بیادبی» «تو فقط میخوای آبروی ما رو ببری» و... این برچسب و قضاوتها کار را خراب میکند.
معجزه گفتگو
چقدر اهل صحبت کردن با کودکتان هستید؟ به دلایل مختلف با کودک وقت بگذرانید و با او گفتگو کنید. سؤال بپرسید و جوابهایش را بشنوید. صبور باشید. ممکن است کودک شما دایره لغاتش آنقدری نباشد که بتواند تمام افکار و احساساتش را در غالب کلمه برای شما بگوید، پس باید کمکش کنید که بتواند آنها را بروز دهد. این کار هم باعث رشد تواناییهای اجتماعی و کلامی کودک شده و در امر دوستیابی به او کمک میکند و هم شما را نسبت به موقعیت و شرایط فرزندتان آگاهتر میکند.
بازی دوستی
با بچهتان بازی کردن و نمایش اجرا کردن را با موضوع دوستیابی، تمرین کنید. سؤال و جوابهای ابتدایی را تکرار کنید. موقعیت قرار گرفتن در جمعهای بزرگتر و یا باز کردن سر صحبت و شروع رابطه را بازسازی کنید و از او بخواهید که در آن موقعیت نقش خودش یا طرف مقابل را بازی کند.
شرایطی برای تمرین کردن
حالا که با او درباره دوست پیدا کردن صحبت و گفتگو کردهاید و تمرینهایی را انجام دادهاید و موقعیت را بازسازی کردهاید، فرزندتان مهارتهایی را فراگرفته و چیزهایی در ذهن دارد. شرایط استفاده از این مهارتها را برایش فراهم کنید. او را به یک کلاس یا گردهمایی کودکانه ببرید. در محیطهای بزرگتر مثل پارک و سینما او را تشویق به ارتباط گرفتن با دیگر کودکان کنید. قرارهای خانوادگی با کسانی که کودکان همسن و سال فرزندتان دارند بگذارید.
از کتاب و داستان کمک بگیرید
خوشبختانه در این زمینه، کتابهای زیادی در قالب داستان و شعر وجود دارد که میتوانید از آنها کمک بگیرید.
بپرسید
وقتی فرزندتان از مدرسه به خانه میآید از او فقط درباره تکالیف، مشق شب و نمره امتحان سؤال نکنید. از او بخواهید برایتان بگوید زنگ تفریح را چگونه گذرانده، تنها بوده یا توانسته دوستی برای خودش پیدا کند. با بچههای دیگر وارد گفتگو و بحث شده است یا نه. بهتر است این سؤالات را غیرمستقیم بپرسید.
تیپ شخصیتی کودکتان را بشناسید
ممکن است برایتان عجیب باشد، اما کودک شما هم تیپ شخصیتی خودش را دارد. اگر فرزندتان درونگراست، او را مجبور نکنید که ارتباطات گسترده داشته باشد یا به فعالیتهایی که کودکان برونگرا انجام میدهند رو بیاورد. متأسفانه برونگراها آنقدر توی چشم والدین خوب جلوه میکنند که همه پدر و مادرها خواهان یک فرزند برونگرا و پرجنب و جوش و خوشبیان هستند. اما ممکن است فرزند شما درونگرا باشد و وقتی توی جمع قرار میگیرد، انرژیاش تحلیل برود و در عوض در سکوت و تنهایی انرژی بیشتری بگیرد. در مورد این کودکان سختگیر نباشید، درکشان کنید و الگوی رفتارهای اجتماعی مطابق با شخصیتشان را برایشان ترسیم کنید. آنها در جمع مجبور نکنید که با صدای بلند صحبت کنند.