دستگاه اسکلتی ـ عضلانی بدن، ساختار محرکه در مهره‌داران است. این دستگاه شامل ۳ بخش اصلی استخوان‌ها، ماهیچه‌ها، غضروف‌ها یا مفاصل می‌شود. دردهای دستگاه عضلانی ـ اسکلتی گاهی به قدری گنگ هستند که نمی‌توان به راحتی منشأ آن‌ها را اعم از استخوان، مفاصل، عضلات، تاندون‌ها و... پیدا کرد. ریشه‌یابی این دردها نیازمند معاینه و اقدامات تشخیصی و تخصصی است. با این حال آشنایی اولیه با انواع دردهای دستگاه اسکلتی ـ عضلانی و عوامل شایع آن‌ها می‌تواند در این زمینه کمک‌کننده باشد.
دردهای عضلانی
دردهای عضلانی یا «میالژی»، بسیار شایع هستند. اغلب اوقات افرادی که دچار درد عضلانی می‌شوند، عامل آن را به راحتی پیدا می‌کنند زیرا درد عضلانی در بیشتر موارد به دلیل استرس و فشار زیاد، کشیدگی، استفاده بیش از حد از عضلات و آسیب به آن‌ها حین کار یا ورزش و فعالیت بدنی ایجاد می‌شود. در ادامه با عوامل شایع و احتمالی این درد، بیشتر آشنا خواهید شد:
کشیدگی عضله: این آسیب بسیار شایع است و اغلب به دنبال فعالیت فیزیکی ایجاد می‌شود. درد ناشی از کشیدگی عضله می‌تواند خفیف تا شدید باشد. با این حال بیشتر این دردها خفیف هستند و نیازی به درمان ندارند. کشیدگی عضلات بر تاندون‌ها نیز اثر می‌گذارد. تاندون بافتی است که عضله را به استخوان متصل می‌کند. این آسیب بیشتر در ناحیه ساق پا، ران و کشاله ران ایجاد می‌شود. از سایر علائم کشیدگی عضله می‌توان به گرفتگی عضلانی و احساس سفتی یا حساسیت در عضلات اشاره کرد.
فیبرومیالژیا: فیبرومیالژیا یک بیماری مزمن است که فرد را دچار خستگی عمومی و دردهای گسترده در عضلات و مفاصل می‌کند. از آن‌جایی که علائم این بیماری، ذهنی تلقی می‌شوند به راحتی نمی‌توان عامل ایجاد آن را پیدا کرد. بعضی‌ها معتقدند درد ناشی از این بیماری بر اثر درک نادرست مغز و اعصاب از درد و بازخورد بیش از حد آن‌ها نسبت به سیگنال‌های طبیعی درد ایجاد می‌شود.
در فیبرومیالژیا، نقاط خاصی از بدن تحت عنوان نقاط ماشه‌ای دچار درد می‌شوند. حتی فشار جزئی روی این نواحی، درد و حساسیت ایجاد می‌کند. این نقاط در هر ناحیه از بدن می‌توانند ایجاد شوند اما بیشتر پشت گردن، بالای شانه، بالای سینه، زانوها و ناحیه بیرونی آرنج و لگن احساس می‌شوند. درواقع اگر دردهای اسکلتی ـ عضلانی بی‌دلیل باشند و حداقل برای 3 ماه باقی بمانند به فیبرومیالژیا نسبت داده می‌شوند.
از دیگر علائم این بیماری می‌توان به احساس خستگی با وجود خواب کافی، مشکل در خواب، سردرد، افسردگی، استرس و مشکل در تمرکز اشاره کرد.
عفونت‌ها: عفونت‌هایی مثل سرماخوردگی، آنفلوانزا، فلج اطفال و عفونت‌های میکروبی می‌توانند با درد عضلانی همراه باشند. درد عضلانی ناشی از سرماخوردگی و آنفلوانزا بیشتر در گردن، پشت، دست‌ها و پاها احساس می‌شود.
بیماری‌های خودایمنی: سیستم ایمنی در حالت عادی با عوامل خطر مثل عفونت‌ها و باکتری‌ها مبارزه می‌کند تا بدن را سالم نگه دارد. در بیماری‌های خودایمنی، این سیستم به اشتباه بافت‌های سالم بدن را عامل خارجی تلقی کرده و به آن‌ها حمله می‌کند. این حمله با توجه به نوع بافت درگیر می‌تواند با علائم مختلفی همراه باشد. لوپوس، درماتوموتیسیت و روماتیسم مفصلی از گروه این بیماری‌ها هستند.
کمبود پتاسیم یا هیپوکالمی: پتاسیم در عملکرد سلول‌های عصبی و قلبی و انتقال مواد از غشای سلول نقش بسیار مهمی دارد. کاهش سطح خونی پتاسیم در بدن می‌تواند از آثار جانبی بعضی داروها، کاهش دریافت غذایی پتاسیم، اسهال، استفراغ، سیروز کبدی یا آسپیراسیون باشد. مصرف بعضی داروها مثل داروهای مدر نیز می‌تواند باعث کاهش سطح پتاسیم خون شود. از علائم هیپوکالمی می‌توان به احساس خستگی، انقباض، ضعف و درد عضلانی، خواب‌آلودگی، یبوست و بی‌نظمی ضربان قلب اشاره کرد.
دردهای استخوانی
درد استخوانی به حساسیت، تیر کشیدن یا هرگونه احساس ناراحتی در یک یا گروهی از استخوان‌ها گفته می‌شود. این درد با دردهای عضلانی و مفصلی متفاوت است زیرا هم در زمان حرکت و هم زمان استراحت وجود دارد. از مهم‌ترین عوامل این دردها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
آسیب و ضربه: ضربه یکی از عوامل شایع دردهای استخوانی است. ضربه به استخوان اغلب به دنبال حوادث مختلف مثل تصادفات رانندگی یا زمین خوردن رخ می‌دهد. در اثر این آسیب‌ها، استخوان ممکن است دچار شکستگی یا ترک شود.
کمبود مواد معدنی: استخوان‌ها برای حفظ سلامت خود به انواع مواد معدنی و ویتامین‌ها از جمله کلسیم و ویتامین D نیاز دارند. کمبود کلسیم و ویتامین D در اغلب افراد منجر به پوکی استخوان می‌شود. پوکی استخوان، شایع‌ترین بیماری استخوانی است و در مراحل پیشرفته معمولا با درد همراه است.
دست‌اندازی سرطان: در این وضعیت، سرطان از محلی به غیر از استخوان آغاز می‌شود و طی زمان بر اثر پیشرفت به استخوان و بخش‌های دیگر بدن انتقال می‌یابد. سرطان‌های پستان، ریه، تیروئید، کلیه و پروستات از جمله سرطان‌هایی هستند که معمولا به استخوان‌ها دست‌اندازی می‌کنند. علائم دست‌اندازی به استخوان با توجه به محل دست‌اندازی سرطان متفاوت است. از این علائم می‌توان به سردرد، درد قفسه سینه، ترک برداشتن استخوان‌ها، تشنج، سرگیجه، زردی، تنگی نفس و ورم شکم اشاره کرد.
سرطان استخوان: در سرطان استخوان، سلول‌های سرطانی از ابتدا در استخوان ایجاد می‌شوند. این نوع سرطان از سرطان متاستازشده، شیوع بسیار کمتری دارد. سرطان استخوان، ساختار طبیعی استخوان را مختل می‌کند یا از بین می‌برد. از علائم این بیماری می‌توان به درد، افزایش شکستگی‌های استخوانی، به وجود آمدن برآمدگی یا توده زیر پوست و بی‌حسی یا گزگز و مورمور در اندام‌ها (بر اثر فشار توده بر عصب) اشاره کرد.
اختلال در خون‌رسانی به استخوان: بعضی بیماری‌ها مانند کم‌خونی داسی‌شکل باعث ایجاد اختلال در خون‌رسانی به استخوان‌ها می‌شوند. استخوان‌ها بدون برخورداری از جریان خون مداوم به تدریج دچار مرگ سلولی خواهند شد. این وضعیت با درد شدید استخوانی و ضعیف شدن استخوان‌ها همراه است. از سایر علائم اختلال در خون‌رسانی به استخوان می‌توان به دردهای مفصلی و از بین رفتن عملکرد طبیعی و ضعیف شدن مفاصل اشاره کرد.
عفونت: عفونت‌ها چه از استخوان شروع شوند و چه از نقاط دیگر به استخوان برسند، باعث نوعی بیماری به نام «استئومیلیت» می‌شوند. عفونت در استخوان می‌تواند سلول‌های استخوانی را از بین ببرد و باعث درد استخوانی شود.
لوسمی: لوسمی، سرطان مغز استخوان است. مغز استخوان در اغلب استخوان‌ها یافت می‌شود و مهم‌ترین وظیفه‌اش تولید سلول‌های خونی است. افراد مبتلا به لوسمی اغلب دچار دردهای استخوانی به‌خصوص در ناحیه پا می‌شوند. از سایر علائم این بیماری می‌توان به خستگی، رنگ‌پریدگی، تنگی نفس، تعریق شبانه و کاهش وزن بی‌دلیل اشاره کرد.
بارداری: درد استخوان لگن و مفاصل استخوان شرمگاهی در دوران بارداری بسیار شایع است. این درد معمولا تا زمان زایمان باقی می‌ماند. خوشبختانه با درمان به‌موقع مثل درمان‌های دستی برای اصلاح حرکات مفاصل، فیزیوتراپی، ورزش‌های آبی و ورزش‌های تقویت‌کننده لگن می‌توان این درد را کاهش داد.
دردهای مفصلی
مفاصل، بافت‌هایی هستند که استخوان‌ها را به یکدیگر متصل می‌کنند. درواقع آن‌ها امکان حرکت را برای استخوان‌ها فراهم می‌آورند. درد مفصلی به احساس ناراحتی و حساسیت در هر قسمتی از مفاصل بدن گفته می‌شود.
این درد، بسیار شایع است و معمولا به درمان خاصی نیاز ندارد اما اگر بیشتر از 3 روز باقی بماند و با تورم، قرمزی، گرما و حساسیت در محل یا تب همراه باشد یا اگر بی‌دلیل اتفاق بیفتد، پزشک باید آن‌ها را بررسی کند. در ادامه با چند عامل شایع برای دردهای مفصلی آشنا خواهید شد:
آرتروز: یکی از شایع‌ترین علل دردهای مفصلی، آرتروز است. «استئوآرتریت» و «آرتریت روماتوئید» از انواع شایع آرتروز هستند. استئوآرتریت معمولا در افراد بالای 40 سال دیده می‌شود و سیر پیشرفت آرامی دارد. این بیماری بیشتر بر مفاصل پرتحرک مثل مچ، دست‌ها، لگن و زانوها تأثیر می‌گذارد.
درد مفصلی ناشی از استئوآرتریت به دلیل از بین رفتن غضروفی ایجاد می‌شود که به‌عنوان محافظ عمل کرده و فشار وارد بر مفاصل را جذب و خنثی می‌کند. نوع دیگر آرتروز، آرتریت روماتوئید است. این بیماری در خانم‌ها بیشتر دیده می‌شود و مفاصل را طی زمان از شکل طبیعی خارج می‌کند.
بورسیت: بورسیت به التهاب بورس‌ها گفته می‌شود. بورس‌ها کیسه‌های حاوی مایع هستند که در اطراف مفاصل وجود دارند و با لغزندگی خود باعث کاهش اصطکاک ساختمان‌های مجاور حین حرکت می‌شوند. در صورت بروز التهاب در بورس، مایع موجود در آن افزایش می‌یابد و درد، حساسیت و محدودیت در دامنه حرکتی مفصل ایجاد می‌کند. شایع‌ترین دلیل این بیماری، ضربه و آسیب به بورس است. تا کردن مداوم زانوها، فعالیت‌های ورزشی، ایستادن‌های طولانی‌مدت، عفونت و خونریزی در بورس از دیگر علل بورسیت هستند.
نقرس: در این بیماری، اسید‌اوریک در ارگان‌های مختلف بدن به‌خصوص پا تجمع می‌یابد. بر اثر تجمع کریستال‌های اسید‌اوریک در مفاصل، مبتلایان به نقرس اغلب در مفاصل پا به‌خصوص انگشت بزرگ، احساس درد و تورم دارند. در بروز این بیماری عوامل مختلفی دخیل هستند. بعضی از بیماری‌ها مثل بیماری‌های کلیوی و تیروئید، زیاده‌روی در مصرف بعضی مواد غذایی مثل گوشت قرمز و نمک و همچنین مصرف بعضی داروها مثل داروهای مدر می‌توانند با ایجاد اختلال در تولید و دفع اسید‌اوریک توسط بدن باعث بروز نقرس شوند.
پسوریازیس: پسوریازیس یک بیماری خودایمنی است که باعث ایجاد حساسیت‌های پوستی خارش‌دار، پوسته‌ریزی‌دهنده و قرمزرنگ روی پوست بدن و سر می‌شود. تقریبا 30 درصد از مبتلایان به پسوریازیس، آرتروز پسوریازیس را نیز تجربه می‌کنند.
در آرتروز پسوریازیس، درد مفصلی به سایر علائم پسوریازیس اضافه می‌شود. این بیماری می‌تواند خفیف تا شدید باشد و از 1 تا چند مفصل را درگیر کند. علائم ناشی از آن در دوره‌های مختلف فروکش می‌کنند و مجدد بعد از مدتی تشدید می‌شوند. از علائم کلی این بیماری می‌توان به تورم و درد مفاصل در یک یا دو طرف بدن، احساس سفتی صبحگاهی در مفاصل، تورم در انگشت‌ها، درد در عضلات و تاندون‌ها، ضایعات پوسته‌ریزی‌دهنده، شوره سر، خستگی، فرورفتگی‌های کوچک روی ناخن، جدا شدن ناخن از بستر و قرمزی چشم اشاره کرد.
تاندونیت: تاندون‌ها، بافت‌های طناب‌مانند ضخیمی هستند که عضلات را به استخوان‌ها متصل می‌کنند. تاندونیت به التهاب تاندون گفته می‌شود. این وضعیت با درد و حساسیت شدید همراه است و حرکت مفصل درگیر را محدود می‌کند. از عوامل بروز تاندونیت می‌توان به انجام حرکات تکراری حین ورزش یا کار، آسیب و ضربه، بالا رفتن سن و بیماری‌های خاص مثل دیابت یا روماتیسم مفصلی اشاره کرد.
از سایر علل دردهای مفصلی می‌توان به ضربه و آسیب، بیماری لوپوس، سارکوئیدوز، بعضی بیماری‌های عفونی مثل اوریون، لایم، آنفلوانزا و هپاتیت، عفونت استخوان، سرطان، فیبرومیالژیا، پوکی استخوان، نرمی استخوان و پیچ‌خوردگی و دررفتگی مفاصل اشاره کرد.