نیلوفر حاج‌قاضی
از شیرخوارگی مهمان خیمه‌های آقا بوده‌ایم، مادرانمان با بغض و اشک و آه شیرمان دادند، گوشت و خونمان با عشق اباعبدالله عجین شده، نان و نمک صاحب سفره را خورده‌ایم، سر سفره‌اش رشد کردیم و بزرگ شدیم، با دردهایش رنج کشیدیم و زار زدیم و بر سینه کوبیدیم، از کودکی دست‌پرورده همین سفره هستیم؛ زیر سایه ارباب، اما چه بلایی بر سر برخی از ما آمده که برای فرارسیدن این ایام دلمان می‌تپد اما حضورمان در مراسم آقا، فقط خودی نشان دادن است؟ چرا در برخی شور جایگزین شعور شده، حضورها حداکثری است اما برخی مناسک اصیل قدیمی جای خود را به رنگ و ریا داده؟ چرا گاهی نمکدان می‌شکنیم؟
طلوع یک جریان
محرم که می‌آید دچار یک تناقض دلچسب می‌شویم. شوق ته دلمان قل‌قل می‌زند و رسم زیبای سیاه‌پوشی مهمان زندگی‌های کم‌رمق و بی‌رونق‌مان می‌شود. یک چشممان اشک است و دلمان پر آه، برای عزاداری خودمان را شارژ می‌کنیم تا لبخند رضایت مولای زمانمان را ببینیم. خدا کند سربلند شویم و حاشیه‌ها جای متون اصلی را نگیرند.
با محرم موجی از جوانان باعلاقه و شور به سوی سینه‌زنی‌ها و زنجیرزنی‌ها و دسته‌های عزاداری سوق داده می‌شوند اما متأسفانه گاهی به قدری غفلت غلبه پیدا می‌کند که توجه به محرم صرفا در قالب حضور در دسته سینه‌زنی خلاصه می‌شود و به مرور جلسات عمقی و محتوایی کم شده و اثرات درازمدت و عمیق عاشورا برای شخص کم می‌شود. به‌خصوص که در شبکه‌های مجازی هم شبهات فراوانی در مورد این حادثه عظیم الهی و جایگزین‌هایی برای برگزاری مراسم و نذورات مطرح می‌شود که در کنار این عدم عمق‌بخشی به حضورهایمان می‌تواند تأثیرات نامطلوبی را به جا گذاشته به مرو انگیزه‌های جهادی یک جوان را کاهش دهد.
رنگ و بوی مجالس زنانه
آقا بالای منبر داشت از فرهنگ حضور در مجالس عزاداری ارباب می‌گفت. اما سروصدا و هیاهوی زنان نمی‌گذاشت عده‌ای دیگر که صرفا برای شنیدن صحبت‌های کارشناس مجلس در هیأت حاضر شده بودند تمرکز داشته باشند. چند بار هم میزبان ضمن رعایت احترام خیلی نرم و آهسته به کسانی که حرف می‌زدند تذکر داد تا شأن مجس را رعایت کنند تا برای دیگران مزاحمتی پیش نیاید اما خانم‌ها پوزخندی زدند و سکوتشان به چند دقیقه نرسید و دوباره مشغول صحبت شدند.
این اتفاق حتی موقع حضور زنان در مساجد برای احیای سنت نماز جماعت هم بروز و ظهور پررنگی دارد. متأسفانه با تذکرهای مکرر امام جماعت، خانم‌ها حتی تا همان لحظه قامت و نیت هم گرم گفتگو هستند. مطرح کردن این موضوع مرا به یاد لطیفه‌ای انداخت؛ رندی می‌گفت: آقا بالای منبر مشغول سخنرانی بود و قیل و قال مجلس زنانه امانش را برید. بعد از چند تذکر، به خادم مجلس گفت برود و از پشت در زنانه تذکر بدهد. خادم رفت در کمال تعجب دید فقط یک جفت کفش پشت در زنانه است. چند بار محکم یا الله گفت و اذن دخول خواست. بعد وارد شد ودید همان یک خانم مشغول صحبت با خودش است!
بازار داغ خرافه و احساسات زنانه
زنان بیش از مردان به مسائل مذهبی گرایش دارند و این موضوع درباره همه زنان اعم از مسلمان و غیرمسلمان صدق می‌کند. به همین خاطر تمرکز زنان بر احساسات و رویکرد آنان در توجه به این مسأله می‌تواند زمینه مساعدتری را برای دامن زدن به جهل و خرافات در این‌گونه مراسم فراهم کند. میزان عاطفه و احساسات در زنان از ودیعه‌های الهی است که در ارتباط با موضوعات حساسی چون قیام اباعبدالله، مظلومیت ایشان و اصحاب و حرمش با هدایت صحیح مبلغان آگاه می‌تواند بهترین ظرفیت جهت ارتقاء آگاهی زنان باشد. البته این موضوع مثل همان چاقوی تیز عمل می‌کند و در برخی موارد می‌تواند با سوءاستفاده از احساسات زنانه زمینه را برای سودجویی‌های خرافی و گسترش اوهام و شبهه‌ها عمل کند. در همین راستاست که میزان سواد کارشناسان منبر، مداحان و کیفیت مجالس عزاداری زنانه اهمیت پیدا می‌کند.
مداحان و مبلغان ضعیف
چه خوشمان بیاید چه نیاید، این یک حقیقت انکارناپذیر است که بخشی از زنان به دلیل دغدغه‌های زیاد از مسائل فرهنگی جامعه غافل هستند. پس مجالس عاشورایی بهترین بستر برای افزایش آگاهی است تا آنان را وادار به اندیشیدن درباره موضوعات عصر حاضر که به نوعی به جریانات صدر اسلام و دهه‌های بعد از آن گره می‌خورد، نماید. اما کمبود نیروی علمی کافی در مقابل کثرت این مراسم به‌خصوص مراسمات خانگی، از جمله عواملی است که موجب می‌شود تا مبلغان نتوانند پاسخگوی نیازهای مخاطبان باشند. حضور طولانی مدت زنان در این مجالس، صرف هزینه‌های هنگفت، اتلاف وقت و نبود برنامه‌ریزی صحیح، سودجویی مالی، نداشتن استراتژی واحد و فقدان حضور متولی خاص در کشور، تأثیرات کوتاه‌مدت و هیجانی، خودجوش بودن مراسم عزاداری بانوان و ترویج ناقص مسائل عرفانی توسط برخی از مبلغان از دیگر آسیب‌های موجود در این مراسم است.
شور یا شعور؟
به‌طور مسلم آنچه در ارتباط با حضور در این‌گونه مراسم محرز است چگونگی کیفیت خروجی است. یعنی شعور، سیر، سلوک، رفتار، اخلاق، معاشرت، خدمت به مردم و اخلاق اسلامی ائمه اطهار‌علیهم‌السلام را در این اجتماعات یاد بگیریم و آن را به بقیه شئونات زندگی تعمیم دهیم. اما گاهی میدان مداحی عرصه برخی آسیب‌ها به بدنه باورهای مردم می‌شود. سخنرانان نسبت به مداحان از جایگاه لازم برخوردار نیستند.
مشکل این‌جاست که منبر در مراسمات بیشتر دست مداحان است تا سخنرانان و این موضوع دو طرفه است. هم مخاطبان بیشتر ترجیح می‌دهند به جای وعظ و خطابه، سینه بزنند و گریه کنند هم گاهی میزبان و مدیران جلسه در رقابت با سایر تکایا و هیأت‌ها ترجیح دارند به واسطه پررنگ‌تر شدن مداحی و سنه‌زنی جوانان بیشتری را جذب مجلس خود کنند. به دلیل همین رقابت‌های کاذب محلات با یکدیگر و درست شدن انواع و اقسام هیأت‌های کوچک محلی، قبیله‌ای و فامیلی اکنون مساجد از حضور مردم کمرنگ شدند. هر چند تشکیل این هیأت‌ها و راه افتادن در خیابان‌ها خود نیز هزینه‌های هنگفتی را تحمیل مردم کرده و صورت عزاداری‌ها را تخریب و تحقیر می‌کند، مثلا دیده شده است در هیأتی ۱۵ نفر جوان نشسته و گاهی سیگار هم می‌کشند، سنج و دغل هم می‌زنند و هیچ خبری از عزاداری نیست.
استاد مطهری گفته‌اند: امام حسین‌علیه‌السلام و یارانش آمدند این غده سرطانی (دین آغشته به خرافات) را با شمشیر از بدن اسلام خارج کردند و بعد با رفتن خون از بدن این دین مسموم شده و خرافات زده آن را به امام سجاد‌علیه‌السلام و حضرت زینب‌سلام‌الله‌علیها به عنوان پرستار تاریخ اسلام سپردند و قرار شد آن‌ها این دین را پاک و ناب نگه دارند و سپس به شیعیان و پیروان خود تحویل دهند که این کار را نیز کردند لذا رسالت ما این است که دوباره این دین را مانند دوران معاویه و یزید آغشته به جهل و خرافات نکنیم ولی متأسفانه این اتفاق در جامعه ما در حال رخ دادن است.
جان کلام از زبان کارشناسان
شهادت امام حسین‌علیه‌السلام و 72 تن از یاران با وفایش در روز عاشورا نهضتی را به پا کرده است که امروز پس از 14 قرن و با وجود دشمنی، دشمنان و هجمه‌های وارد شده این نهضت همچنان زنده و پویا است. یادمان بماند؛ انقلاب اسلامی ایران نیز بر گرفته از نهضت عاشورای حسینی بود و با پیروزی خود به الگوی کشورهای جهان تبدیل شده است و آثار و برکات آن در جهان مشهود است.
یادمان بماند فلسفه قیام امام حسین‌علیه‌السلام چه بود تا ما هم فقط برای جلب رضایت خداوند عزاداری کنیم.
در همین رابطه آیت‌الله هاشم هاشم‌زاده عضو مجلس خبرگان گفت: اعمال نامناسب و خرافه‌گویی‌ها در ماه محرم شأن و منزلت این مراسمات با‌ارزش را کم می‌کند و مسئولان و مداحان در این زمینه مسئول هستند و در قیامت باید پاسخگو باشند.
وی با اشاره به نقشه‌ها و برنامه‌ریزی‌های دشمنان برای به حاشیه راندن اصل و مفهوم عزاداری‌ها، گفت: امام حسین‌علیه‌السلام درس آزادگی و آزادی، ظلم‌ستیزی و دفاع از مظلوم را به‌طور کامل به همگان آموخت و برماست که این آموزه‌ها را بدون تغییر به جوانان منتقل کنیم و خود نیز این عبرت‌ها را الگو قرار دهیم.بنابراین قیام امام حسین‌علیه‌السلام برای احیای دین بود، ما باید این رسالت بزرگ را به رسمیت بشناسیم و از خرافه زدن به آن جلوگیری کنیم. تفاسیر افراطی و غیر‌مستند از آموزه‌های دینی در نتیجه همین بدعت‌گذاری‌ها به نام دین است.
سالار شهیدان، خود و فرزندانش را در راه اسلام تقدیم کرد تا اندیشه واقعی اسلام احیا شود و دست ظالمان به ظاهر مسلمان از حکومت قطع شود. کسانی که فکر می‌کنند پیرو نهضت عاشورا هستند باید وظیفه پاک‌سازی دین از بدعت‌های وارد شده را داشته باشند و با از بین بردن بدعت‌گذاری‌ها و عدم خرافه و گزاف‌گویی می‌توان چهره واقعی اسلام را ارائه کرد. امروز تک تک عزاداران و رهروان راه حسینی باید تلاش کنند و وظیفه دارند تا اجازه ندهند تا دشمن به خواسته خود که همانا خارج کردن این نهضت از صراط مستقیم است، برسد.