بعد از زایمان حدود نیم هفته طول میکشد تا شیر در سینههای مادر جریان یابد. برخی از عوارض پزشکی و برخی از روشهای زایمان میتواند شروع شیردهی را به تأخیر بیندازد. همچنین اشاره شده است بیست و پنج درصد از مادران بیش از سه روز تأخیر در تولید شیر مشاهده میکنند. پرولاکتین، کورتیزول، اکسایتوسین و انسولین، هورمونهایی هستند که برای تولید شیر مادر ضروری هستند و بدن در دوران بارداری آنها را تولید میکند. با این وجود، تولید شیر مادر تنها سی تا چهل ساعت پس از تولد شروع میشود. هورمون پروژسترون، که از تولید شیر مادر جلوگیری میکند، پس از تولد نوزاد و جدا شدن جفت از رحم کاهش مییابد. این کاهش پروژسترون باعث تولید شیر مادر میشود.
آغاز جریان
دو روز پس از زایمان، سینه مادر شروع به پر شدن میکند و این اولین نشانه آمدن شیر مادر است. پرولاکتین، هورمونی که به بدن مادر سیگنال تولید شیر میدهد، در طول مدت بارداری افزایش مییابد. با این وجود، اثرات آنها با تولید هورمون پروژسترون کاهش مییابد. این هورمون توسط جفت تولید میشود، که مانع از پاسخ بدن به پرولاکتین میشود. تولید طبیعی شیر مادر تنها زمانی شروع میشود که نوزاد متولد میشود و هورمونهای جفت بدن مادر را ترک کردهاند.
خانمهای باردار گاهی متوجه میشوند که از سینههای آنان شیر ترشح میشود. کلستروم اولین شیر غنی و خامهای است (اهمیت آغوز برای نوزاد تازه متولد شده) که سینه خانم از اواسط بارداری شروع به تولید میکند. این ماده، غذایی مغذی و ضروری برای نوزاد میباشد که پیش از تولید شیر ترشح میشود.
دلایل بند آمدن شیر
تغذیه با شیر مادر بهترین گزینه برای نوزادان تازه متولد شده است. اما متأسفانه این مسئله برای بعضی از مادران در ابتدای زایمان فراهم نیست. دلایل متعددی برای کاهش مقدار شیر مادر یا تولید نشدن آن وجود دارد. در اینجا، برخی از این دلایل را برجسته خواهیم کرد.
استرس
زندگی در دنیای امروز باعث شده است زمان کمتری برای خانواده و دوستان داشته باشیم. استرس به عنوان یکی از دلایل اصلی بسیاری از بیماریها شناخته شده است. این بیماریها شامل اضطراب، بیماری قلبی، افسردگی و تولید شیر مادر است. استرس باعث میشود بدن به شکل متفاوتی واکنش نشان دهد و رفتار کند.
عدم تعادل هورمونی
به هم خوردن تعادل غده تیروئید باعث تولید شیر کمتر میشود. در میان هورمونهای مهم، استروژن و پروژسترون با بزرگ شدن سینه، بلوغ و شروع باروری در زنان ارتباط دارند. پرولاکتین در تولید شير در دوران بارداری و اکسيتوسين به جريان شير از طريق مجاري کمک میکند. عدم وجود این هورمونها به دلیل عملکرد غده تیروئید یا هر عامل دیگری با تولید شیر مادر تداخل ایجاد میکند.
شیوه زندگی
حاملگی یک مرحله ظریف است که نیاز به توجه زیادی دارد. شیوه زندگی سالم، رژیم نامناسب، مصرف مواد مخدر، مصرف سیگار و مصرف کافئین بالا میتواند بر تولید شیر مادر تأثیر بگذارد.
قرص ضد بارداری
اکثر داروهای کنترل زایمان سبب تغییرات هورمونی میشوند. این دستکاریهای مصنوعی ممکن است پیامدهای کوتاهمدت و درازمدت بر سلامتی خانمها ایجاد کند. بعضی از خانمها پس از تولد نوزاد شروع به مصرف دارو میکنند و این عمل باعث عدم تولید شیر پس از زایمان میشود.
مصرف برخی داروها و گیاهان
مانند داروهای کنترل زایمان برخی داروهای دیگر و بعضی از گیاهان میتوانند با تولید شیر مادر تداخل داشته باشند. در خصوص تمام داروهایی که مصرف میکنید با پزشک خود مشورت کنید. گیاهانی نظیر ریحان، سرکه، جعفری و نخودفرنگی مانع تولید شیر مادر میشوند. بهتر است با پزشکان و متخصصین رژیم غذایی برای تولید شیر مادر صحبت کنید (از مصرف این مواد در شیردهی خودداری کنید).
محیط زیست و محیط اطراف
افزایش آلودگی هوا، آلودگی آب و مواد غذایی همراه با تخریب محیط زیست، واقعیتهای زندگی مدرن است. چنین عواملی ممکن است با تولید شیر مادر تداخل داشته باشند. اگرچه نمیتوان از این واقعیتها بهطور کامل دور شد، اما مطمئنا میتوان اقدامات احتیاطی خاصی را در خصوص مواد غذایی و آب انجام داد. همچنین به خانمهایی که شیردهی انجام میدهند توصیه میشود از مکانهای پرجمعیت و آلوده دور بمانند.
زایمان دشوار
حتی با وجود دانش، مهارت و تکنولوژی که در اختیار ماست، برنامهریزی همه چیز کار دشواری است. این مسئله در خصوص بارداری نیز درست است. مسائل متعددی وجود دارد که در هنگام زایمان نوزاد با آن مواجه میشوید. از زایمان سخت و خونریزی گرفته تا اشتباهات مراقبین و کارکنان پزشکی، همه میتواند منجر به ایجاد مشکل در طول زایمان شود. فشارهای ناشی از چنین زایمانی ممکن است بر تولید شیر مادر تأثیر بگذارد.
حجم ذخیره
مقدار شیر تولید شده و ذخیره شده در سینه خانم مربوط به اندازه سینههای او نیست، بلکه به میزان شیر تولید شده در سینه مربوط است. بعضی از خانمها سینههای بزرگی دارند اما شیر کمی دارند و برخی برعکس هستند. گاهی اوقات، یک سینه شیر بیشتری از دیگری تولید میکند. خانمهایی که شیر بیشتری توليد و ذخيره ميكنند، بايد دفعات بیشتری به نوزاد شير بدهند يا به مقدار بیشتر شیر را بدوشند.
مصرف شیر به مقدار کم
در حالت ایدهآل، هر چقدر نوزاد بیشتر شیر بخورد، مادر شیر بیشتری تولید میکند. اگر نوزاد به قدر کافی شیر نخورد، شير باقیمانده اجازه نمیدهد سینه شير توليد کند (نکات اساسی در شیر دادن به نوزاد). در این حالت باید شیر اضافی دوشیده شود تا شیر بیشتری تولید شود. ماساژ سینهها باعث افزایش جریان شیر میشود. همچنین مصرف بیشتر شیر توسط نوزاد نیز باعث تخلیه سینه و تولید شیر بیشتر میشود.
سایر علل تأخیر در تولید شیر
در شرایط عادی، کلستروم 40 ساعت پس از زایمان در سینه مادر وجود دارد. شیر مادر حدود دو تا سه روز بعد از زایمان تولید میشود. در برخی موارد، ممکن است 5 روز طول بکشد تا شیر مادر تولید شود. تأخیر در تولید شیر مادر حالتی است که شیر آهستهتر تولید میشود. تأخیر در تولید شیر به معنی عدم تولید شیر نیست. بعضی از داروها دلیل این تأخیر هستند. برخی از علل احتمالی تأخیر در تولید شیر مادر در زیر ذکر شده است.
زایمان پر تنش
زایمان سزارین و طولانی باعث افزایش هورمون استرس میشود، که بهطور مستقیم بر تولید شیر مادر تأثیر میگذارد مثل سزارین، علت انجام زایمان سزارین و مراقبتهای آن.
مایعات وریدی
لزوم تجویز مایعات وریدی به مادر به دلایل مختلف مثل سزارین میتواند شروع شیردهی را به تأخیر بیندازد.
از دست دادن خون
غده هیپوفیز میتواند در اثر خونریزی بیش از حد در طول زایمان آسیب ببیند. این غده، که در مغز قرار دارد، مسئول تحریک شیردهی است. از دست دادن بیش از پنج صد میلیلیتر خون باعث نگرانی میشود.
وضعیت جفت
باقیمانده جفت میتواند باعث آزاد شدن پروژسترون شود که مانع از شروع شیردهی میشود.
داروهای مسکن
اگر در طول زایمان داروهای تسکین درد تجویز شوند، ممکن است شروع شیردهی را به تأخیر بیندازند.
زایمان زودرس
در صورت زایمان زودرس بافت غدد لنفاوی در سینه مادر، زمان لازم برای رشد ندارد که میتواند تولید شیر مادر را به تأخیر بیندازد.
فراموش کردن اهمیت دوشیدن شیر
در طی چند ساعت اول پس از زایمان، دوشیدن شیر بسیار مهم است. زیرا خروج شیر قدیمی برای تولید شیر جدید ضروری است.
دیابت
یکی از مهمترین هورمونهای تولید شیر مادر، انسولین است. دیابت موجب نوسان در مقدار انسولین میشود که میتواند شروع شیردهی را به تأخیر بیندازد.
سن
زایمان در سن بالا یکی از دلایل تأخیر در تولید شیر است.
اضطراب
استرس، ترس و ناامنی ناشی از تأخیر در تولید شیر میتواند مسائل را پیچیدهتر کند و باعث نیامدن شیر مادر شود.
اگر شیر مادر تولید نشود یا دیر تولید شود چه کاری باید انجام داد؟
در صورتی که شیر مادر بعد از زایمان تولید نشود، نباید ناراحت یا ناامید شوید. نگرانی باعث افزایش هورمون استرس میشود که این وضعیت را پیچیدهتر میکند. ماساژ سینهها هر دو ساعت باعث تولید شیر میشود. شیردهی بخشی از طرح زیبای طبیعت برای ایجاد پیوند بین مادر و کودک است. عدم تولید شیر امری بسیار نادر و بعید است. توصیه میشود با پزشکان و متخصصان تغذیه مشورت کنید تا شرایط را بررسی کنند. مهمتر از همه، مادران باید از نظر فیزیکی و عاطفی مراقبت خود باشند.