عاطفه میرافضل
در پایان قرن شانزدهم و تقریبا ده سال پس از آغاز سلطنت ناراسوئن بود که یک کشتی زیبا و بزرگ ایرانی به آرامی از خلیج سیام وارد رودخانه «چائوفرایا» شد و پس از یک سفر پرمخاطره به قصد توقف، رهسپار آیوتایا گشت. مدیریت کشتی بر عهده مردی پنجاه ساله بود که مسافرین کشتی او را «شیخ احمد قمی» می‌نامیدند و او را به خطر هوش و ذکاوت و همچنین تسلطش بر چندین زبان خارجی، می‌ستودند.
شیخ احمد قمی که بود؟
دانشگاه تربیت معلم شهر آیوتایا، پایتخت سابق تایلند، دارای بنایی است که در آن از عناصر معماری ایرانی اسلامی استفاده شده و قدمت آن به اواسط دهه 1990 ميلادي میرسد. این بنا که مقبره یکی از بزرگان مهاجر ایرانی است، دارای گنبدي طلايي است که یادآور بناهای تاریخی ایران است. از تابلوئی که در کنار این مقبره وجود دارد می‌توان دریافت که مقبره متعلق به «شیخ احمد» اهل قم ملقب به «چائوپرایا بوورن راج نایوک» ـ یعنی شخصیت فوق العاده ـ میباشد.
شیخ احمد مسلمانی شیعه بود که در سال 1543 میلادی در شهر قم به دنیا آمد. وی در اولین سال‌های قرن هفدهم (1605) یعنی زمانی که کشور تایلند از زیر سلطه پانزده ساله برمهایها آزاد شده بود، به «آیوتایا» مهاجرت کرد و پس از مدتی توانست در سایه مدیریت و درایت خود در دربار پادشاه سیام نفوذ کرده و به یکی از مقامات عالی‌رتبه سیام مبدل شود.
شیخ احمد با بانویی جوان به نام «چوری» که از خاندان سلطنتی بود، ازدواج کرد و از او دارای دو پسر و یک دختر شد. این خانواده پایهگذار خاندانهای بزرگ «بوناک» و «احمد چولای» است که هنوز هم در تایلند صاحب نام و دارای مناصب عالی هستند.
دکتر «تاتیا بوناگ» از نوادگان شیخ احمد قمی میگوید: «شیخ احمد قمی که از زادگاه خود در شهر قم و به قصد ترویج عقاید شیعی و همچنین تجارت، راهی این منطقه شده بود، با ورود به شهر «آیوتایا»، پایتخت وقت «سیام» توانست از پادشاه وقت «ناراسوان کبیر» اجازهنامه دریافت کند و پس از یک دهه اقامت، علاوه بر انجام مأموریت اسلامی خود، یعنی تبلیغ و ترویج دین اسلام و مذهب شیعه، در فعالیت‌های تجاری و بازرگانی نیز به پیشرفت و شهرت قابل توجهی دست یابد. نسل‌های پس از او نیز توانستند از قرن هفدهم تا عصر حاضر آوازه و نام بلند او را پاس دارند و آنان نیز چون جد خود، شیخ احمد قمی، دارای موقعیت ممتاز اجتماعی و سیاسی در کشور تایلند گردند.»
شیخ احمد قمی طی شش دوره پادشاهی سیام، ارتباط نزدیکی با دربار و پادشاهان وقت داشت. وی در دوران سلطنت شاه «فارا سوام سنگدوم» که با شاه‌عباس صفوی معاصر بوده، به عنوان مشاور عالی وی و وزیر خزانه‌داری منصوب و مسئولیت تمام امور مربوط به تجارت خارجی را بر عهده گرفت. در همین دوره بود که وی به خاطر تلاش‌هاي خود جهت توسعه بنادر به دستور پادشاه به مقام «انسان بزرگ» که از القاب درباری بود، نائل شد. از این پس وی موظف شد در کنار ساماندهی تجارت خارجی، مشاجرات بین خارجیان را نیز حل و فصل کند. او همچنین اولین کسی بود که در زمان ریاست جامعه مسلمانان سیام، به مقام «شیخ الاسلامی» در تایلند رسید. مقامی که بر اساس آن اجازه یافت تا مذهب شیعه اثنی عشری را به جامعه تایلند معرفی کند.
نهاد شیخ الاسلامی که به نحوی وزیر امور مسلمانان به حساب می‌آید و تا قبل از شیخ احمد وجود نداشت، در زمان ریاست وی افتتاح شد. این نهاد امروزه هنوز هم به کار خود ادامه می‌دهد. بر اساس اسناد مکتوب، به دلیل حضور شیخ احمد، اکثر مسلمانان «آیوتایا» را شیعیان تشکیل میدادند. اگر چه جمعیت سنی مذهب هم به احتمال قوی که اغلب از اهالی مالزی و اندونزی بودند، وجود داشته است.
با ورود شیخ احمد به آیوتایا و تشکیل تأسیسات اسلامی، در این ناحیه برای نخستین بار، اسلام به صورت جدی رواج پيدا كرد. مذهب شیعه، خط عربی و زبان فارسی به دلیل نفوذ وی و پیروانش در این کشور گسترش یافت؛ به طوری که مسلمانان تايلندی واژه «نماز» را به همین شکل فارسی میشناسند، و کسانی که عربی میدانند واژه «صلاه» را به کار میبرند.
نقش و تحولات ایجاد شده توسط شیخ احمد قمی
تأثیرپذیری از رسوم ایرانی
در این دوران آداب و رسوم درباری و درباریان، تحت تأثیر رسومات درباری ایران قرار گرفت. گفته شده که خود شاه نارای در لباس پوشیدن، غذا خوردن و روشهای معماری مورد علاقهاش، تحت تأثیر فرهنگ ایرانی بوده است. وی به طور مرتب با ایرانیان دیدار میکرد و از آداب و رسوم آن‌ها و نوشیدنی آن‌ها لذت میبرده است.
تأسیس نهاد شیخ الاسلامی
بر اساس سوابق تاریخی، منصب شیخ الاسلامی که به نحوی وزیر امور مسلمانان به حساب می‌آید تا قبل از ورود شیخ احمد، وجود خارجی نداشته است و خود شیخ احمد اولین شیخ الاسلام به حساب می‌آید. شاه سنگدوم که هم عصر با شاه‌عباس اول، پادشاه صفوی بود این مقام را به او تفویض کرد. این نهاد هنوز به کار خود ادامه داده و تایلند تاکنون هفده شیخ الاسلام داشته است. از سال 1997 به بعد در پی اصلاحاتی که صورت گرفت حکم شیخ الاسلام پس از انتخاب شدن توسط شورای مسلمانان، از طرف شاه نیز تنفیذ می‌شود. تأسیس نهاد شیخ الاسلامی در سرزمین بودائی تایلند، اعتبار و امتیاز ویژهای برای مسلمانان به حساب آمده و نشانگر توجه خاندان سلطنت و دولت تایلند به آنان میباشد.
استفاده از تجارب بازرگانی ایرانیان
خاندان سلطنتی سیام درسهای بسیاری از تجارب بازرگانی ایرانیان به‌خصوص توصیه‌های شیخ احمد قمی آموختهاند.
در تاریخ این کشور آمده است که؛ اولین گروه از ایرانیان در حدود سی نفر بودند که به علت سود سرشار از تجارت در دوره قبل از روی کار آمدن پادشاه حاضر (شاه نارای در سال 1656) به «آیوتایا» آمدند و در آن‌جا اقامت کردند. هر کدام از این ایرانیان دارای احترام خاصی بودند و به آن‌ها خانهای داده شد و تمام آن‌ها در مشاغل دولتی به خدمت گرفته شدند. رسیدن نارای به قدرت نیز به خاطر کمک ایرانیان ساکن در «آیوتایا» بود. در‌حالی‌که دربار تا دهه 1630 ميلادي تحت استیلای ژاپنیها و بعدا چینیها بود، وقتی که نارای خود را برای رسیدن به مقام پادشاهی آماده کرد، ایرانیان به نارای برای رسیدن به پادشاهی کمک کردند.
ترویج اسلام ـ به ویژه مذهب شیعه ـ در تایلند
همه مورخان بر این عقیدهاند که تا قبل از آمدن شیخ احمد قمی به «آیوتایا»، مردم این کشور اطلاعی از مذهب شیعه نداشتند. در‌حالی‌که به دنبال تبلیغات شیخ احمد، در مدت کوتاهی شهر آیوتایا دارای اقلیت قابل توجهی از شیعیان شد. وقتی نارای با کمک ایرانیان به مقام پادشاهی رسید، نقش شیعیان در دربار مضاعف شد و لذا شیعیان از نزدیکترین مشاوران به شمار میآمدند تا جایی که محافظان شخصی وی نیز از مسلمانان شیعه هندی و ایرانی بودند و تا اواخر دهه 1670 ميلادي شهرهای «تناسریم» و «مرگویی» تایلند توسط ایرانیان اداره می‌شد.
به علت ارتباط خوب دربار با مسلمانان زمینه برای تبلیغ اسلام فراهم بود و در نتیجه در سال 1686، تنها در شهر «تناسریم» ده هزار مورد از تشرف غیر مسلمانان به دین اسلام اتفاق افتاد. در همان زمان در پایتخت کشور سیام دو هزار شیعه در مراسم سوگواری امام حسن‌علیه‌السلام و امام حسین‌علیه‌السلام شرکت می‌کردند و از ارج و قرب زیادی نزد پادشاه برخوردار بودند.
نذر بودائیان در مقبره شیخ
در حال حاضر مقبره شیخ احمد قمی در دانشگاه تربیت معلم شهر «آیوتایا،» واقع در هشتاد کیلومتری شهر بانکوک قرار دارد. این مقبره همچون مزار یکی از بهترین شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی تایلند به شمار میرود و بنائی اسلامی تزئین شده است. گنبد طلائی رنگ بنا و معماری ویژهاش به خوبی همت اسلامی و خصیصه‌های فرهنگی شیخ احمد را بازگو می‌کند. در مقابل مقبره، کتیبه‌ای سنگی قرار دارد که به صورتی مختصر اما دقیق، زندگینامه وی به زبان انگلیسی و تایلندی بدین مضمون بر روی آن نقش شده است. جالب است بدانیم که این شیخ بزرگوار علاوه بر ایجاد تحولات سیاسی و حکومتی، از نظر اخلاقی و معرفت نیز مقام والایی داشتند. مقام علمی و معنوی این روحانی بزرگوار زبانزد همه است. بسیاری از مسلمانان منطقه و مناطق دیگر احترام و اعتقاد خاصی به ایشان دارند و حتی در مواقعی نه تنها مسلمانان بلکه بودائیان نیز برای بر آورده شدن حاجات خود و یا دیگران و یا دیگر خواستهها، برای ایشان به طرق مختلفی نذر میکنند و هر کسی به هر کیش و آئینی که باشد، نذرهای مختلف و گوناگونی انجام مي‌دهد.
مقطع دوم از تاريخ تشيع در تايلند
با وجود آن‌كه شيخ احمد قمى در گسترش تشيع در تايلند نقش برجسته‌اي داشت اما با درگذشت او و عدم ادامه اهداف آن بزرگوار از ناحيه فرزندان وي و نيز پيروان انديشه او، رنگ تشيع در اين سرزمين نيز رو به افولى يافته، تنها چيزى كه در ميان فرزندان و افرادى كه تحت تأثير ايشان قرار گرفته بودند باقى ماند فرهنگ عزادارى بود در اين دوره شيعيان و نيز اهل تسنن در ترويج دين و مذهب خود نقش چنداني ايفاء نكردند.
اما در قرن بيستم و با پيروزى انقلاب اسلامى در ايران به رهبري امام خمينى‌ره تحولات جديد شيعى در تايلند بار ديگر زنده شد تا آن‌جا كه مى‌توان گفت مهم‌ترين عامل در گسترش تشيع در قرن اخير پيروزي همين انقلاب در ايران بوده است در اين دوره محبان و دوستداران فرزندان پيامبر اكرم‌صلی‌الله‌علیه‌وآله و ائمه اطهار‌عليهم‌السلام توانسته‌اند بار ديگر هويت دينى خود را پيدا كنند. در ايام انقلاب و بعد از پيروزى آن چند تن از مردان حق‌جوى تايلند براى تعليم و آموزش دين ناب محمدى به ايران و همچنين عراق هجرت كردند. در اين دوره شيعيان تايلند و مشتاقان دين حق توسط همين مردان و روحانيانى كه در ايران مشغول كسب علم و در كنار آن با تربيت اخلاقى از مكتب ولايت مباحث دينى آشنا شده بودند، خود را تغذيه مى‌كردند. شايان ذكر است كه رواج مكتب شيعى در تايلند كنونى به وسيله همين عالمان و محصلانى است كه در ايران و عراق آموزش‌هاي لازم را ديده‌اند.[1]