شنیدن گاه‌به‌گاه صدای تق‌تق و... در هنگام خم شدن زانو الزاما به معنی ابتلا به آرتروز یا ورم مفاصل نیست، هرچند که این صداها معمولا از مفاصل افراد مبتلا به آرتروز شنیده می‌شود. پزشکان این صداها را کرپیتوس می‌نامند.
دکتر غلام‌رضا نادری؛ متخصص ارتوپدی و فلوشیپ جراحی مچ پا در‌باره آناتومی زانو و سایر موضوعات مربوط به صدای آن، این‌گونه توضیح می‌دهد:
ـ زانو مانند یک لولا عمل می‌کند. این لولا استخوان ران (فمور) را به استخوان بلند ساق پا (درشت‌نی) وصل می‌کند. نازک‌نی (یا فیبولا) استخوان دیگری است که به این مفصل وصل می‌شود. کشکک زانو یا پاتلا استخوانی کوچک و برجسته است که در جلوی زانو قرار گرفته و از آن محافظت می‌کند.
ـ دو لایه ضخیم غضروفی به نام منیسک همانند بالشتک‌هایی بین استخوان‌های ران و درشت‌نی قرارگرفته‌اند تا اصطکاک را در محل رسیدن این دو استخوان به هم کاهش دهند.
ـ کپسولی پر از مایع که سینوویوم نام دارد مفصل را در‌برگرفته و آن را لغزنده می‌کند. چهار رباط استخوان‌های این محل را به هم وصل می‌کنند.
ـ رباط، نواری سفت و قابل انعطاف است که استخوان‌ها را به هم وصل کرده باعث پایداری مفصل می‌شود.
کرپیتوس چگونه ایجاد می‌شود؟
ـ با گذشت زمان، در نواحی احاطه‌کننده مفصل، گاز ایجاد شده که سبب تشکیل‌شدن حباب‌های ریزی در مایع مفصلی (سینوویال) می‌شود. هنگامی‌که فرد زانوی خود را خم می‌کند برخی از این حباب‌های ترکیده، ممکن است صدا ایجاد کنند. این وضعیت عادی بوده و گاه‌به‌گاه برای همه افراد رخ می‌دهد.
ـ آرتروز نیز سبب آسیب غضروف و استخوان می‌شود. هنگامی‌که مفصل زانوی آسیب‌دیده حرکت می‌کند، می‌تواند صدایی مانند تق‌تق یا ترق‌تروق ایجاد کند.
ـ کرپیتوس می‌تواند در اثر آسیب نیز ایجاد شود.
چه زمانی باید در ارتباط با این صداها (کریپتوس) نگران شد؟
ـ صدا دادن زانو شایع و معمولا بدون درد است و نیازی به نگرانی نیست. با این‌حال، دردی که با صداهای زانو همراه است، می‌تواند بیانگر وجود یک مشکل باشد.
ـ صدا دادن زانو یکی از شایع‌ترین علائم استئوآرتریت یا آرتروز است. همچنین این علامت می‌تواند یکی از علائم روماتیسم یا التهاب عفونی مفاصل بوده و ممکن است با چندین نوع مختلف از آسیب‌های زانو در ارتباط باشد.
ـ درصورتیکه زانوهایتان صدایی مانند غژغژ یا ترق‌تروق ایجاد می‌کنند و این صداها با درد همراه‌اند هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید.
کریپتوس و آرتروز
ـ آرتروز عمدتا افراد بالای ۶۵ سال را تحت تأثیر قرار می‌دهد. آرتروز معمولا مفاصلی را تحت تأثیر قرار می‌دهد که مانند مفاصل دست بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ـ این نوع آرتروز مفاصل تحمل‌کننده وزن از جمله زانو و ران را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
ـ فشارهای مکانیکی یا تغییرات بیوشیمیایی به آرامی سبب فروپاشی غضروفی‌های بالش‌مانند مفصل شده و التهاب و درد ایجاد می‌کنند.
ـ با گذشت زمان، غضروف از بین رفته و استخوان‌ها بر روی یکدیگر ساییده می‌شوند. کرپیتوسی که با درد همراه است معمولا توسط آرتروز ایجاد می‌شود.
دیگر عوامل ایجادکننده کرپیتوس
ـ کرپیتوس زانوها می‌تواند توسط آسیب‌های زانویی از جمله پارگی‌های منیسک ایجاد شود. این آسیب‌ها در افرادی که ورزش، دو یا دویدن نیمه‌تند انجام می‌دهند، نسبتا شایع است.
ـ پارگی منیسک می‌تواند سبب ایجاد کرپیتوس یا ترق‌تروق زانو هنگام حرکت مفصل شود. نرمی کشکک زانو، دردی در پشت کشکک زانو است که بر اثر استفاده بیش از حد یا آسیب ایجاد می‌شود. این آسیب به غضروف پوشاننده سطح زیرین استخوان کشکک زانو وارد می‌شود. درصورتیکه فرد به نرمی کشکک زانو مبتلا باشد، صدایی غژغژ مانند و سائیده‌شدنی دردناک را شنیده و احساس می‌کند.
درمان کریپتوس هنگامی‌که دردناک می‌شود
ـ کریپتوس یا صدا دادن زانو، تا زمانی‌که بدون درد بوده و توسط یک بیماری، آسیب یا شرایطی دیگر ایجاد نشده باشد، بی‌خطر بوده و نیاز به هیچ درمانی ندارد. اما هنگامی‌که صدا دادن زانو با درد همراه می‌شود، درمان به علت زمینه‌ای آن بستگی خواهد داشت.
ـ آرتروز درمان‌های متفاوتی دارد. پزشک ممکن است داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (مثل بروفن و دیکلوفناک) تجویز و استفاده از کمپرس سرد را جهت کاهش التهاب را پیشنهاد کند.
ـ استفاده از زانوبند می‌تواند به حمایت و استراحت دادن زانو کمک کند. فیزیوتراپی و تمرین‌درمانی، عضلات حمایت‌کننده زانو را قوی کرده و محدوده حرکتی زانو را افزایش می‌دهند.
ـ در برخی موارد، ممکن است جراحی یا تعویض مفصل مورد نیاز باشد.