عاطفه میرافضل
جریان عجیب و حیرتانگیز کشتی نوح بخشی از داستان زندگی و رسالت حضرت نوحعلیهالسلام است. وقتی نوح به پیامبری برگزیده شد مأمور شد تا قومش را که بتپرست و مشرک بودند به خداپرستی دعوت کند. به روایت بسیاری از مفسرین بر اساس آیه ۱۴ سوره عنکبوت «وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَى قَوْمِهِ فَلَبِثَ فِيهِمْ أَلْفَ سَنَهٍ إِلَّا خَمْسِينَ عَامًا» حضرت نوح ۹۵۰ سال در میان قوم خود مردم را به خداپرستی دعوت کرد. او در این مدت با مشقت و تلاش شب و روز قومش را هدایت کرد. اما قومش دعوتش را قبول نمیکردند و در تمام این مدت افراد اندکی به او ایمان آوردند.
نوح بعد از سالها دعوت و عدم ایمان قومش، به خدا شکایت میکرد. خداوند نیز به نوح وحی کرد که هیچ فرد دیگری از قومش به او ایمان نخواهد آورد. اینگونه بود که نوح قومش را نفرین کرد و گفت «پروردگارا هیچکس از کافرین را بر روی زمین باقی مگذار»1 و خداوند نیز عذابی سخت به صورت طوفان برای آنها مقرر کرد تا همه کافرین از روی زمین از بین بروند.2 خداوند برای نجات نوح، مؤمنان و همچنین حیوانات به او دستور داد کشتی بسازد. حضرت نوح که به روایت برخی نجار بود با هدایت خداوند توسط جبرئیل توانست کشتیی با چوب و میخ بسازد. کشتی بزرگی که نه قبل از آن مثلش ساخته شده بود و نه بعد از آن مثلش ساخته شد. این کشتی قرار بود مؤمنان حضرت نوحعلیهالسلام و همچنین دو جفت از همه حیوانات را از عذاب الهی حفظ کند.
تمسخر پیامبر خدا
به روایت قرآن کریم زمانی که حضرت نوحعلیهالسلام ساخت کشتی را آغاز کرد هر کس از مردمان بیایمان از محل ساخت کشتی عبور میکرد نوح را مسخره میکرد. در خصوص محتوی تمسخر قوم نوح منبع معتبری وجود ندارد؛ برخی با استناد به روایات، محتوی این تمسخر را ساختن کشتی در یک بیابان عنوان کردهاند. برخی دیگر عنوان کردهاند که محتوی تمسخر نجار شدن کسی است که قبلا ادعای پیامبری میکرده است.
کشتی نوح در قرآن
خداوند در ۱۲ آیه و ۱۰ سوره به کشتی نوح اشاره کرده است که مهمترین آنها آیات ۳۷ و ۳۸ سوره هود و ۲۶ و ۲۷ سوره مؤمنون میباشد. البته سورههای اسراء، یونس، اعراف، شعرا، سوره صافات برخی از دیگر سورههایی هستند که در آنها به کشتی نوح اشاره شده است. قرآن کریم داستان کشتی نوح را در چارچوب اهداف قصههای قرآنی مطرح کرده است و با وجود تکرار این داستان در بخشهای مختلف، به بیان جزئیات آن نپرداخته است.
علاوه بر آیات قرآن مجید، روایت مشهوری از پیامبر اکرمصلیاللهعلیهوآله به نام روایت سفینه نقل شده است که در آن اهل بیتعلیهمالسلام برای مسلمانان، به کشتی نوح تشبیه شدهاند. این حدیث یکی از ادله روایی شیعیان برای اثبات جایگاه ویژه اهل بیت پیامبر اکرمصلیاللهعلیهوآله در هدایت و رهبری مسلمانان است.3
آزمایش الهی
در روایات متعدد ساختن کشتی به عنوان امتحانی دیگر برای قوم نوح مطرح شده است. در این روایات که علامه مجلسی در کتاب تاریخ پیامبران جمعآوری کرده است آمده است که از زمان دستور خداوند به نوحعلیهالسلام برای ساختن کشتی تا وقوع عذاب الهی حدود ۵۰ سال طول کشید و در این مدت حضرت نوحعلیهالسلام حدودا ده مرتبه مأمور به کاشتن درخت از هستههای درختهای قبلی شد تا چوب مورد نیاز ساخت کشتی تأمین شود. در این مدت اصحاب او سه فرقه شدند برخی مرتد شدند، برخی منافق و برخی نیز به ایمان خود باقی ماندند و به نوح میگفتند که ما به پیامبری و راستگویی تو ایمان داریم هر چند در وعده الهی برای عذاب کافران تأخیر بیافتد4.
کشتیسازی
بر اساس آیات ۳۷ سوره هود و ۲۷ سوره مؤمنون کشتی نوح زیر نظر و تحت امر خداوند به وسیله چوب و میخ ساخته شد. بر همین اساس، برخی از مفسرین و مورخین عنوان کردهاند که جبرئیل به حضرت نوح ساختن کشتی را آموزش داد.
آیتالله مکارم شیرازی معتقد است که کشتی نوح یک کشتی ساده و معمولی نبوده بلکه کشتی بزرگی بوده است که میبایست به علاوه مؤمنان حضرت نوح، یک جفت از نسل هر حیوان و همچنین باید آذوقه کافی برای مدتها زندگی انسان و حیوان در آن جای میگرفت. علاوه بر این، این کشتی عظیم باید به نحوی ساخته میشد که با موجهای عظیم طوفان نیز مقابله میکرد و در هم نمیشکست مسألهای که تأمین آن با امکانات جهان آن روز بسیار سخت بود.5
کشتی و طوفان نوح
علامه مجلسی بر اساس روایتی که آن را معتبر میداند عنوان کرده است که نوحعلیهالسلام با قومش هفت شبانه روز در کشتی ماندند و بعد از طواف خانه خدا بر کوه جودی نشستند. او در روایتی دیگر از امام صادقعلیهالسلام محل فرود آمدن کشتی نوح را کوه جودی واقع در موصل عنوان کرده است. برخی مدت زمان ماندن نوح در کشتی را ۱۵۰ روز و برخی شش ماه و برخی دیگر پنج ماه دانستهاند.
قرآن کریم در آیه ۴۴ سوره هود محل فرود کشتی نوح را جودی عنوان کرده است «َاسْتَوَتْ عَلَی الْجُودِی» اما با توجه به اینکه مقصود از جودی مطلق کوه و زمین سنگی و سخت است. اقوال مختلفی در خصوص محل فرود کشتی به وجود آمده است. برخی بر اساس معنای «جودی» معتقدند كه منظور از جودی هر زمین محكمی است. برخی دیگر گفتهاند مانند ابن کثیر منظور از جودی کوهی در سرزمین موصل است در رشته کوه «آرارات» در کشور ترکیه است.
همراهان کشتی
در مورد تعداد افرادی که همراه نوحعلیهالسلام سوار کشتی شدند یا مؤمنان نوح اختلاف است. علامه مجلسی در کتاب تاریخ پیامبران چندین روایت نقل میکند که در همه آنها تعداد همراهان نوحعلیهالسلام در کشتی هشتاد نفر عنوان شده است، اما در یک روایت تعداد آنها هفتاد و چند نفر عنوان شده است. مجلسی در پایان این روایات عنوان میکند که ممکن است تعداد افراد همان هشتاد نفر باشد و روایتی که سخن از هفتاد و چند نفر کرده به دلیل این است که احتمالا فرزندان نوح را در میان همراهان او به شمار نیاورده است.
کشتی نوح و باستانشناسان
بر اساس برخی از گزارشها، بیش از یک هزار محقق از کشورهای مختلف جهان برای شناسایی بقایای کشتی حضرت نوح تلاش کردهاند. گزارشهای متعدد در مورد مشاهده چیزی شبیه کشتی بزرگی در منطقهای در ۳۲ کیلومتری کوه آرارات که ادعا شده بود کشتی نوح است، باعث شد افرادی همچون «رون وایتِ» باستانشناس و همچنین «بومگاردنر» زمینشناس در مورد این منطقه و کشتی نوح تحقیق و بررسی کنند.
«رون وایتِ» باستانشناس در بررسی پانزده سالهاش مدعی است که توانسته با رادار آزمایشی ثابت کند که این منطقه واقعا جایگاه باقیمانده کشتی نوح است. «بومگاردنر» نیز با نمونهبرداری و آزمایش قسمتهای متعدد این منطقه ادعا کردند که نمونههایی از قیر طبیعی از این مکان به دست آوردهاند که با سخنان تورات در مورد استفاده از قیر در ساخت کشتی مطابقت دارد.
بیآزار شیرازی مدعی شده است که باستانشناسان در این منطقه طرح مشبکی حاصل از تقاطع تیرهای فلزی افقی و عمودی کشف کردند، که نشان میدهد ۷۲ تیر فلزی اصلی در هر طرف کشتی به کار رفته است. او همچنین به نقل از باستانشناسان آمریکایی عنوان کرده است که آزمایشهایی که با رادار در زیر زمین این منطقه انجام شده به خوبی تصویر کشتی را ترسیم کرده است.6
کشتی نوح در رشته کوه البرز
کوه سلیمان در رشته کوه البرز یکی دیگر از مکانهایی است که برخی از محققان و باستانشناسان از جمله رابرت کورنیوک به عنوان محل کشتی نوح معرفی کردهاند. او به همراه گروهی در ارتفاع ۱۳ هزارپایی از سطح دریا در شمال غرب شهر تهران موفق به شناسایی یک جسم ۱۲۰ متری شدند که شباهت زیادی به یک کشتی داشت و با توصیفات کتاب مقدس از کشتی حضرت نوح سازگار بود. هماکنون دانشمندان آزمایشگاههای «تگزاس» و «فلوریدا» در حال آزمایش و بررسی نمونههای برداشته شده از چوبِ سنگ شده این جسم هستند. این در حالی است که کوین پیکرینگ یکی از باستانشناسان دانشگاه لندن و متخصص در زمینه سنگهای رسوبی معتقد است؛ شیء یافت شده که به کشتی نوح شبیه است، در اصل از جنس چوب نبوده بلکه لایه نازکی از ماسه سنگهای چخماقی و پوستههای صدفی است.
علاوه بر این، برخی از باستانشناسان مقادیر قابل توجهی فضولات حیوانات که به صورت فسیل درآمده بودند در منطقه ۳۲ کیلومتری آرارات یافتند که بعد از آزمایش مدعی شدند این فضولات متعلق به حیوانات کشتی نوح است.
با وجود همه شواهدی که در مورد باستانشناسی کشتی نوح مطرح شده است به دلیل اینکه استنادات به اندازه کافی قابل قبول نبوده و همچنین برخی مستندات در دسترس نبوده و فقط برخی از پژوهشگران به آن دسترسی داشتند بسیاری این ادعاها را نپذیرفتند.
الواح کشتی نوح
باستانشناسان روسی چند تخته قطور پوسیده و یک لوح منقوش به خطوطی یافتند و مدعی شدند اینها قطعات جدا شده از کشتی نوح میباشند. برخی گزارش کردهاند که خطشناسان روسی و چینی بعد از بررسی عنوان کردند که خطوط این لوحها به زبان سامانی یا سامی نوشته شده است. آنها مدعی شدند این حروف و کلمات نشان از توسل نوحعلیهالسلام به پنج فرد است که معنای آن جملات بدین شرح است «ای خدای من وای یاور من! به رحمت و کرمت مرا یاری نما! به پاس خاطر این نفوس مقدسه: محمد، ایلیا، شبر، شبیر، فاطمه آنان که همه بزرگ و گرامیاند. جهان به برکت آنها برپاست به احترام نام آنها مرا یاری کن، تنها تویی که میتوانی مرا به راه راست هدایت کنی»7
بیآزار شیرازی در کتاب «باستانشناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن» ادعا کرده است که این لوحها در موزه آثار باستانی مسکو قرار دارند درحالیکه برخی عنوان کردهاند این الواح در موزه واتیکان نگهداری میشوند. ایلیا در زبان عربی به علی، شبر به حسن و شبیر به حسین ترجمه شده است که برخی معتقدند با توجه به اینکه هنوز پژوهش دقیقی در این خصوص صورت نگرفته است این اقوال و شباهتها به پنج تن مورد تردید است.
1ـ سوره نوح، آیه ۲۶.
2ـ سوره قمر، آیه ۱۴؛ سوره هود، آیه ۲۵ ـ ۴۹؛ سوره نوح، آیه ۱ ـ ۲۵.
3ـ سید مرتضی، الشافی، مؤسسه الصادق، ج۳، ص۱۲۰؛ شرفالدین، مجالسالفاخرة، ۱۴۲۱ق، ص۷۷.
4ـ جلسی، تاریخ پیامبران، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص ۲۶۳ ـ ۲۶۴.
5ـ مکارم شیرازی، قصههای قرآن، ۱۳۸۰ش. ص۱۴۹.
6ـ بیآزار شیرازی، «کشف کشتی نوح در جودی»، ۱۳۸۹ش، ص۲۵ ـ ۲۶.
7ـ بیآزار شیرازی، باستانشناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، ۱۳۸۰ش، ص۴۵؛ گری، «یافتههایی جدید از طوفان نوح»، ۱۳۷۸ش، ص۳.