آیتالله مجتبی تهرانی در سالهای پایانی عمر شریفش، مطرح کردهاند، این بیانات در قالب مجموعه «ادب الهی» که شامل 5 جلد کتاب است منتشر شده است.
سومین کتاب از این مجموعه، «تربیت فرزند» است که حضرت استادره برای اولینبار با ایجاد طبقهبندی دقیق در مسأله تربیت فرزند، راه را برای درک مسیر صحیح تربیت روشن کردهاند و میفرماید: والدین تنها باید استعدادهای درونی فرزند خود را شکوفا کنند که ما از آن به «آبیاری زمین وجود کودک» تعبیر میکنیم، زمین وجودی کودک آماده است، بذر هم آماده است، در این حال والدین اگر به این زمین آب ندهند، خیانت کردهاند.
این کتاب شامل
تربیت در محیط خانوادگی
تربیت در محیط آموزشی
تربیت در محیط رفاقتی
تربیت در محیط شغلی
بخشهایی از کتاب
از آنجا که یکی از ریشههای اصلی تربیتِ جامعه مسئله غیرت و شاخههای مرتبط با آن است، مباحث خود را با پرداختن به این موضوع آغاز میکنیم. در تعریف غیرت گفته میشود: غیرت حالتی است مربوط به روح که از حب به شیء نشئت میگیرد و موجب میشود که انسان از اشیایی که به لحاظ عقلی و شرعی نسبت به حافظت آنها وظیفه دارد، حفظ و حراست نماید... غیرت دارای مراتبی است... یک غیرت غیرت حیوانی است... روایات ما در مقام نکوهش [بیغیرتی] ما میگویند: غیرت را از خروس یاد بگیرید! ببینید چگونه نسبت به همسرانش غیرت دارد... کسانی هستند که حتی غیرت حیوانی هم ندارند. صفحه 28 تا 29 از امیرالمؤمنین علیعلیهالسلام نقل است که: بیشتر هَم خود را صَرف تأمین نیازهای مادی خانواده و فرزندانتان نکنید.
متوجه هستی؟!
در ادامه حضرت دلیل این مطلب را به زیبایی بیان میکند:
اگر به فکر امور معنوی آنها باشید و هم و غم خود را در این راه مصرف کنید و پیوندشان را با خدا محکم کنید، آنها از اولیای خدا شده و خداوند نیز هیچوقت دوستانش را وانمیگذارد.
حضرت چقدر زیبا این مسئله را بیان کردهاند! اگر بیشترین همتت را برای این بگذاری که فرزندانت از دوستان خدا بشوند و پیوندشان را با خدا محکم کنی، خدا هم هیچگاه دوستانش را رها نمی کند. غصه مادیات آنها را هم نخور؛ چرا که اگر رابطه آنها با خداوند درست شود، مادیات آنها نیز تأمین خواهد شد. مولا هیچگاه عبدش را تنها نمیگذارد. صفحه 32 و 33
چگونه فرزندم را تربیت کنم تا مورد پسند عقل و شرع باشد؟
...عرض کردیم که خداوند متعال به روش عقلانی و با دو ابزار قوه سعمی و بصری آن را به انجام میرساند...
در آموزش روشهای رفتاری و گفتاری به فرزند از طریق سمعی و بصری اولویت استفاده از کدام یک است؟
برد زبان حال، همواره بیشتر و قوی تر از زبان قال است...
در بیان اولویت و تقدم زبان حال بر زبان قال در امر تربیت، روایتی از امام علیعلیهالسلام نقل شده است که صراحتا به این مطلب اشاره کرده اند:
زبان حال خیلی راستگوتر است از زبان قال!...
بنابراین کسی که میخواهد فرزند خود را تربیت نماید، باید بداند که [علاوه بر عمل او] تیپ، قایفه و چهره او در تربیت فرزندش مؤثر است. ص 67 تا 69
یکی از مواردی که در مسئله تربیت مطرح شده این است که انسان در حالت خشم اقدام به تربیت ننماید.
رسول خداصلیاللهعلیهوآله از تأدیب و تربیت به هنگام خشم نهی فرمودهاند و از امام علیعلیهالسلام نیز نقل شده است که: ادب کردن در هنگام خشم ممکن نیست!
تربیت همراه با غضب اصلا تربیت نیست؛ زیرا آنچه در تربیت نقش زیربنایی و اساسی دارد، حیا و پردهداری است... [و در این حالت خشم] ممکن است حرکتی کند که موجب پردهدری شود.ص 116فراز 5:
در باب محیط شغلی [یکی از محیط های بسیار تأثیرگذار در تربیت] فقط بحث خود شغل مطرح نیست. ممکن است شغل خیلی خوب باشد و محیط، محیط بدی نباشد اما از راه مراجعین، خراب بشوی. ما فقط دنبال این هستیم که خرابی نباشد؛ سازندگی پیشکش!...
صراحتا عرض میکنم که محیط شغلی بر انسان در سه رابطه نقش تربیتی دارد و بعد از مدتی عادی میشود، یعنی قباحت یک سنخ محرمات از بین میرود. گوش کنید! مراجعین تو طوری هستند که دیگر قبح سرت نمیشود. البته اینجا فرض کردم که همه جهات شرعی در ظاهر حفظ بشود که اگر حفظ نشود وامصیبت است!
شناسنامه کتاب
کتاب «ادب الهی (تربیت فرزند)» مباحثی را پیرامون تربیت نفس و دیگران است توسط «آیتالله آقا مجتبی تهرانی» بیان گردیده است و به همت انتشارات «مصابیح الهدی» به چاپ رسیده است.