نیلوفر حاجقاضی
معمولا زوجهای جوان به محض بچهدار شدن میروند سراغ کتابچه اسامی تا یک اسم متفاوت و خاص برای دلبندشان پیدا کنند. چند وقت پیش برای یکی از نزدیکان هم همین اتفاق خجسته افتاد و روزی که بچه به دنیا آمد اعلام کردند که نامش رادوین است. اسمی که به یاد خیلی از جوانترها هم نمیماند چه برسد به مادر بزرگ پیر بچه! برای همین هم معمولا کوچولو رو بچه خطاب میکرد، گاهی هم برای این که مادر بچه ناراحت نشود او را به اشتباه رادفین یا رادبین مینامید. درست مثل عمهخانم پدرم که هنوز که هنوزه ماندانا دختر عموی مرا، مامانا صدا میکند!
این روزها اسمهایی مثل آندیا، پروشات، آبادیس، آسپاداس، آستیاژ، زرار، پادرا، سلین، رادین، رادوین، آرین، مانلی، آندیا، سالینا، آترین و آرتین را زیاد میشنویم. اسمهایی که گاه تلفظشان آنقدر سخت است که اطرافیان سعی میکنند با تغییر و تبدیل به کلمات دیگربه یاد بسپارند. گاهی هم به دلیل شباهت به برخی موضوعات بعضا ناخوشایند، مایه تمسخر برخی دیگر میشوند و گاهی هم در برگردان به زبانهای دیگر، ممکن است معنی بدی پیدا کنند.
اسمهایی که نشانه سردرگمي فرهنگي بعضي خانوادههاست. والدین این بچهها معمولا به بهانه پاسداشت اصالت ایرانی و پارسی از این اسامی استفاده کردهاند و اگر هم یکی ازاطرافیان نام فرزندشان را فراموش کند یا اشتباه تلفظ کند دلخورمیشوند. در واقع نامگذاری متفاوت از سوی برخی والدین به خاطر حس تنوع طلبی، احساس خاصبودن و در راستای هماهنگی با تغییرات اجتماعی و فرهنگی است و انگارمیخواهند نشان دهند که؛ دست ما اینقدر باز است که میتوانیم هر نامی را که بخواهیم روی فرزندانمان بگذاریم تا خاص باشیم!
تعریفی برای نام
به گفته جامعهشناسان؛ نام هویت یک فرد است. اسم هر فردی کم کم و در پیوند با دیگر افراد جامعه، علاوه بر تداعی یک هویت ظاهری، حامل یک هویت عمیق غیرظاهری برای مخاطبان است که در پی تداوم روابط، به مرور شکل کاملتری به خود میگیرد در واقع نام، به مرور زمان مجموعهای از خاطرات و تأثیرات را در ذهن و ضمیر دیگران به جا میگذارد که میتواند منشاء بسیاری از قضاوتها یا تمایلات متقابل افراد به یکدیگر تلقی میشود؛ عشق و صمیمیت، خشم و نفرت یا هر نوع واکنش رفتاری دیگر.
نام هر فرد کلیدواژهای است که علاوه بر اشاره به یک فرد خاص، هویت و شخصیت فرد را نشان میدهد و ناخواسته ما را به آرشیوی از اطلاعات انباشته شده و تحلیل و قضاوتهای ما درباره آن شخص هدایت میکند. اگر کسی را ندیده باشیم یا از نزدیک با شخصیتش آشنا نباشیم با شنیدن نام او، تمامی تصورات ما از او در ضمیرمان به راحتی شکل میگیرد.
یک نمونه جالب
روشی که ما را با آن صدا میزنند یک نماد و یک آینه است. در واقع اسم همانند یک کارت ویزیت معرف و بیانگر شخصیت درونی ماست. آوا و معنایی که یک اسم دارد مستقیما بر روی رفتار و قضاوت دیگران نسبت به ما اثر میگذارد. آهنگ و معنای اسم یک فرد حتی بر روی تولید هورمونهای اکسیتوسین، دوپامین و اندورفین نیز اثر میگذارد. میتوانیم بگویم نامی که ما را بدان میخوانند بر روی توسعه شخصیت ما تأثیر میگذارد.
مثلا گذاشتن یک اسم تا حدودی دخترانه بر روی یک پسر میتواند مشکلاتی جدی بر روی حس ناامنی وی ایجاد کند. همچنین اسامی اصیل و کمیاب میتوانند اشخاصی بسیار متفاوت را بار آورند.
براساس گزارشی محققان پس از تجزیه هزار و 700 ترکیب حرف و آوا دریافتند که گذاشتن اسامی دلپذیر و دخترانه بر روی دختران موجب میشود که آنها شخصیت زنانهتر و ظریفتری داشته باشند. این درحالی است که اسامی پسرانه و غیرمعمولی که بر روی دختران گذاشته میشود شخصیت این دختران را خشنتر و جدیتر میکند.
تحقیقات پژوهشگران دانشگاه نورث وسترن هم نشان میدهد که انتخاب اسم بسیار مهمتر از آن چیزی است که تاکنون تصور میشد و شاید به همین دلیل است که «کتابهای اسم» نزد مردم از محبوبیت بالایی برخوردارند. به گفته این محققان، داشتن یک اسم زیبا و خوشآهنگ نه تنها احساس اطمینان فرد به خودش را افزایش میدهد بلکه موجب میشود دیگران به طور مثبتتری به فرد نگاه کنند.
سرپرست این تیم پژوهشی میگوید: «اینکه افراد چه کار میکنند و به چه فکر میکنند اهمیت چندانی ندارد. در واقع مغز انسان به محض شنیدن اسمی که تلفظ میشود پالسهایی را ارسال و دریافت کرده و با توجه به اسم فرد درباره وی قضاوت میکند. زیرا نامی که ما را با آن صدا میزنند یک نماد و یک آینه است. در واقع اسم همچون یک کارت ویزیت عمل میکند که معرف و بیانگر شخصیت درونی ماست. آوا و معنایی که یک اسم دارد میتواند به طور مستقیم روی رفتار و قضاوت دیگران نسبت به ما اثر بگذارد. آهنگ و معنای اسم فرد حتی روی تولید هورمونهای اکسیتوسین، دوپامین و اندورفین نیز اثر میگذارد.»
جالب توجه اینکه هورمونهای مورد اشاره در این پژوهش علمی رابطه مستقیمی حتی با فعالیتهای جسمی دارند. «اکسیتوسین» که از آن به عنوان «هورمون عشق» هم نام میبرند، توسط غده هیپوفیز ترشح میشود و به طور کلی در رشد رفتارهای اجتماعی و واکنشهای فردی و کنترل اضطراب نقش کلیدی دارد. تقویت اعتماد به نفس، جلب اطمینان، فداکاری، خطرپذیری، مهربانی و تقویت روابط عاطفی از جمله مزیتهای ترشح این هورمون است. جالب آنکه شنیدن نام یا صدای فرد مورد علاقه، یادآوری خاطرات شیرین و حتی یک نگاه مهربان از راههای ترشح این هورمون در بدن هستند.
انتخاب نام از نگاه معصومین
نخستین نیکی انسان به فرزندش، نام زیبایی است که برای او انتخاب میکند. در حقیقت یکی از حقوق مسلم کودک بر والدین، انتخاب نام نیک وشایسته برای اوست. اهمیت این موضوع به قدری است که در متون اسلامی فصل خاصی برای نام گذاری فرزندان وجود دارد و در احادیث و روایات معصومین نیز به آن تأکید شده است.
نام و لقب از مظاهر تجلی شخصیت فردی است؛ بنابراین بهترین نامها نیزآن است که نشانه بندگی و عبودیت پروردگار و یادآور فضایل و مکارم اخلاقی باشد، بدین منظور نامهای انبیا، صلحا، نیکان و همچنین نامهای امامان معصومعلیهمالسلام و فاطمه زهراسلاماللهعلیها که احیاء گوشههایی از فرهنگ و شعائراسلامی است، مناسبت بسیار دارد.
پیامبر رحمت حضرت محمدصلیاللهعلیهوآله مؤمنین را به نامگذاری شایسته فرزندان سفارش نموده و میفرماید: «نخستین چیزی که هر یک از شما به فرزندش پیشکش میکند نام نیکو است. بنابراین هر کدام از شما نامی نیکو بر فرزند خویش نهد.» 1
اسلام برای تشویق مؤمنین و بیان جایگاه نام نیکو این مهم را محدود به دنیا نمیداند و تا قیامت اتصاف نام به صاحبش را یادآوری میکند، آنجا که رسول خداصلیاللهعلیهوآله فرمود: «نام نیکو بر خود نهید، زیرا در قیامت به این نامها خوانده میشوید فلانی پسر فلانی بر خیز به سوی نور خود برو و فلانی پسر فلانی برخیز که نوری نداری.» 2
چگونگی انتخاب اسم برای فرزندان نشانگر فرهنگ و تمدن جامعه است. شخصی ازامام رضاعلیهالسلام سؤال کرد از اینکه چرا اعراب روی فرزندانشان اسامی حیوانات درنده میگذاشتند (مانند: کلب، نمر وفهد)؟ امام در جواب فرمودند:چون مردم عرب اهل جنگ و نزاع بودند، با گذاشتن اسمهای جنگی روی فرزندانشان در دشمن ایجاد ترس میکردند؛ و بردگان خود را فرح، مبارک، میمون و امثال اینها نامگذاری میکردند، تا بدین وسیله از نام آنها تبرک جویند.
نگاه جامعهشناسی
· انتخاب اسامی نامأنوس برای نوزادان در ایران، پدیده جدیدی نیست اما سمت و سوی جدیدی پیدا کرده است و نامها گاهی طبقه یا پایگاه خانواده فرد را معرفی میکنند. امروزه گرایش و کارکرد نامها و اسامی نسبت به قبل تغییر کرده است و کسانی که اسامی ناشناختهتر را برای فرزندانشان انتخاب میکنند، تمایل دارند خود را منتسب به گروه خاصی معرفی کنند یا تعلق خود را به قشر خاصی نشان دهند. برخی نامها معانی خاصی ندارند و نوعی ابداع به شمار میروند و بر اساس رایجشدن یا صرفا از لحاظ زیباییشناختی کلامی، انتخاب میشوند که این موضوع نمیتواند تأثیر مثبتی در بلندمدت داشته باشد زیرا نام، بخشی از هویت ماست. نامها در اسناد رسمی و زبان مردم رایج میشوند و انتخاب برخی اسامی میتواند در بلندمدت باعث ایجاد هویتهایی شود که نتوان آن را به تاریخ، فرهنگ و جغرافیای مشخصی نسبت داد.
· ایرانیان در گذشته نامگذاری فرزندانشان را بر اساس ویژگیهای فردی، قومیتی و ارزشی و اغلب برگرفته از طبیعت و نور و روشنایی انتخاب میکردند. نامهایی از جمله کوهیار، رادمهر، نرگس، باران، بهار، گندم، سیاوش، ارغوان و... از این قبیل بودند. بعد از ورود اسلام به ایران، نامهای عربی با ریشه دینی در کشورمان گسترش یافت و هنوز هم این نامها جزو پرطرفدارترین اسامی ایرانیان است زیرا اسلام تأکید فراوانی بر انتخاب نام نیکو روی فرزندان دارد. نامهایی از جمله امیرعلی، ابوالفضل، امیرحسین، محمدطاها، محمد و علی و فاطمه و زهرا و زینب در سال 91 جزو فراوانترین نامها بودند.
· گاهی تلفظ، معنی جالب و زیبای نام و تازگی، مدشدن و بازگشت به اصالتهای قومی، دلیل خانوادهها برای نامگذاری فرزندانشان است. اسامی ترکی و کردی و نامهایی که به صورت مقطعی توسط رسانهها ترویج میشود و نیز نامهای بینالمللی و دارای ریشه لاتین، از این نوع است. زمانی نیز والدین برای همگونی نام فرزندانشان با هم به سراغ نامهایی همآوا و هم وزن میگردند تا احساس همبستگی را در میان فرزندان تقویت کنند. اما گاهی هم نامگذاری از این موارد پیروی نمیکند و توجیه خاصی ندارد. در نتیجه، نامی برای کودک انتخاب میشود که با عرف جامعه فاصله زیادی دارد و ممکن است در آینده و زمانیکه فرد نقشهای اجتماعی را به عهده میگیرد، او را دچار مشکلاتی کند. برای نمونه، اگر کسی از این افراد به سفر حج مشرف شود، پس از بازگشت او، اضافهشدن عنوان حاجی به نامش بسیار دور از ذهن به نظر خواهد رسید.
پینوشت
1- میزانالحکمه حدیث8908 مؤلف م.ریشهری
2- همان حدیث شماره 2586