مریم کمالینژاد
حتما شما هم کودکان دو تا چهار ساله را دیدهاید که در هر موقعیتی و برای ابراز هر نوع احساسی، اعم از خوب یا بد، شروع به جیغ کشیدن میکنند. جیغ کودکان معمولا باعث آزار پدر و مادر و اطرافیان میشود. آنقدر این صدای جیغ که هم ترس را در دل والدین میکارد که چه اتفاقی برای بچه افتاده که چنین جیغی میکشد و هم آنها را رنجیده و عصبانی میکند، والدین را مضطرب و مستأصل میکند که اغلب چارهای جز دعوا و تنبیه و گاها برخورد فیزیکی و کتک زدن به ذهنشان نمیرسد. بچههای جیغ جیغو از نظر والدین تحملسوزترین بچهها هستند. اما علت جیغ کشیدن کودکان چیست؟ چرا کودک آرام و سر به زیر دیروزمان بیمقدمه و ناگهانی تبدیل به یک جیغ جیغوی تمام عیار میشود؟ چه کنیم که این رفتار از سرش بیفتد؟ آیا تنبیه کردن در چنین مواقعی نتیجهبخش است؟ در ادامه به این مسأله و راهکارهایی برای کنار آمدن با آن خواهیم پرداخت.
چرا جیغ؟
من گرسنهام
در هر سن و سالی جیغ کشیدن مفهوم متفاوتی دارد. کودکان زیر یک و نیم سال، معمولا از گریه کردن شروع میکنند و اگر به خواستهشان نرسند و نیازشان برطرف نشود به جیغ زدن و گریه شدید رو میآورند. معمولا معنای گریه کودک در این سن، مطلع کردن مادر از حال خود است. من گرسنهام، پس جیغ میکشم تا مادر متوجه شود. درد، کثیف و خیس بودن و دلایلی از این دست که مربوط به نیازهای اولیه کودک میشود، معنای جیغهای زیر یک و نیم سالگی است.
هر چه میخواهم را به دست میآورم
پس از این سنین یعنی بین یک و نیم تا سه سالگی کودک برای رسیدن به خواستههای دیگری قشقرق به پا میکند و جیغ میکشد. کودک بستنی میخواهد اما والدین آن را مناسب سرماخوردگیاش نمیدانند و امتناع میکنند پس جیغ میکشد تا والدین را به اضطرار برساند و به خواستهاش برسد. برای اسباببازی، برای بغل شدن، برای به دست آوردن آنچه دست دیگر کودکان است و... بنابراین کودکان در این سن اگر یاد بگیرند که با جیغ کشیدن میتوانند به خواستهشان برسند این رفتارشان ادامهدار میشود.
به من توجه کن
کودکان در سنین دو و نیم تا چهار و پنج سالگی علاقه عجیبی دارند که تمام توجهات را به خودشان جلب کنند. همین است که هنگام بازی حتما از شما میخواهد که تماشایش کنید. وقتی با دیگری مشغول صحبت هستید مدام دوروبرتان میپلکد و از شما توجه میخواهد، او تحمل این را ندارد که کسی به جز خودش در دایره تمرکز و دید شما باشد. برخی کودکان برای به دست آوردن این خواستهشان جیغ میکشند. چون هم توجه شما را به سمت خودشان جلب میکنند هم آنقدر اختلال ایجاد میشود که شما به هیچ عنوان نمیتوانید به طرف مقابل توجه کنید. تصور کنید زمانیکه با تلفن صحبت میکنید، کودکان سه سالهتان شروع به جیغ کشیدن کند، شما هم دلنگران می شود و هم اینکه صدای طرف مقابل را نمی شنوید پس تلفن را سراسیمه قطع میکنید و به او می رسید. حتی اگر کودک در این زمان تنبیه شود، اما به خواستهاش رسیده و دفعه بعد هم این روش را امتحان میکند.
راه دیگری بلد نیستم
کودکان هنوز نه دایره لغاتشان آنقدر زیاد شده که بتوانند هر احساسی را دارند کلمه کنند و مانند بزرگترها به شما بگویند نه آنقدر تجربه و تفکر دارند که بتوانند راه درست کنترل هیجان و ابراز احساسات را پیدا کنند. آنها معمولا وقتی که گیج از ابراز احساساشان هستند، جیغ میزنند. جیغ میزنند از خوشحالی، جیغ میزنند از حسادت، از ناراحتی، از درد، از...
چه کنیم؟
پیش از آنکه بگوییم چه کنید باید مهمترین کاری که نباید بکنید را بگوییم؛ برای متوقف کردن رفتاری در کودک از همان رفتار استفاده نکنید این بدترین راهکار ممکن است. اگر کودک داد میزند، شما با داد زدن از او نخواهید که تمامش کند. اگر کودک لجبازی میکند با لجبازی کردن نگویید نشانت میدهد. بنابراین اولین کار این است که آرامشتان را در هر حالت و به هر سختی حفظ کنید و جیغ نکشید.
چشم در چشم شوید
اگر جایی پنهان شده و جیغ میکشد، یا اگر جلوی روی شما ایستاده، فرقی نمیکند. دستهایش را به آرامی بگیرید و به چشمهایش نگاه کنید. اگر کودکتان در سنی است که متوجه صحبتهای شما میشود به او بگویید که به حرفش گوش میکنید زمانیکه بتواند آرام صحبت کند. لمس کودک و تماس چشمی به کودکتان اطمینان خاطر میدهد که هم در مرکز توجه است و هم امنیت دارد. اگر کودکتان کوچکتر است و متوجه حرف شما نمیشود انگشتتان را به نشانه سکوت روی بینی بگذارید و با این حرکت او را به سکوت دعوت کنید.
قاطع باشید
همانقدر که نیازی به دعوا و تنبیه نیست. نیاز به خنده و قربان صدقه و بغل گرفتن هم ندارید. به جای هر کدام اینها آرام و قاطع باشید. نخندید، محبت بیش از حد نکنید، تنبیه هم نکنید. فقط آرام و قاطعانه او را لمس کرده و دعوت به سکوت کنید. اگر این عمل چند دقیقهای هم به طول انجامید شما باز هم ادامه دهید و ناامید نشوید.
بازی نکنید
کودکان تا قبل از دو سالگی معمولا از جیغ زدن به عنوان یک ابزار برای ابراز حس و حالشان استفاده میکنند و گویا این رفتار بخشی از مراحل رشد آنهاست. اما نباید آن را تبدیل به بازی کنید یا زیادی عکسالعمل بد نشان دهید. اگر کودک احساس کند که با جیغ کشیدن به تمام خواستههایش بیدردسر و سریع میرسد، جیغ برای او بازی میشود. در این سنین سعی کنید کاملا بیتفاوت رفتار کنید. عدم توجه به یک رفتار باعث خاموشی آن میشود.
قبل از آنکه کار به جاهای باریک بکشد
کودکان بعضی نیازهای منطقی دارند، منطقی در روند رشد کودکان، نه منطقی از نظر بزرگسالان. پس سعی کنید به عنوان والد به نیازهای منطقی کودکان توجه کنید، پیش از آنکه کار به جاهای باریک بکشد و او برای رسیدن به آنها جیغ کشیدن را امتحان کند.
نیازهای فیزیولوژیک
نیازهای فیزیولوژیک کودک را برطرف کنید. شما مادر او هستید و چه کسی بهتر از شما میداند کودکتان کی گرسنه است، چه زمانی نیاز به دستشویی رفتن دارد، وقتش خوابش کی است، آیا دردی و بیماری خاصی آزارش میدهد یا نه! پس مادری نباشید که آنقدر خودتان را مشغول کردهاید که حواستان از نیازهای اولیه کودکتان پرت شده است.
نیازهای ثانویه
کودکان بزرگتر، بعد از دو سالگی نیازهایی به جز نیازهای فیزیولوژیک دارند. نیاز به دیده شدن و توجه، نیاز به بازی و تخلیه انرژی، نیاز به سکوت و آرامش و... کودک شما شاید نداند که نیازش را چطور و در قالب چه کلماتی باید به شما بگوید. پس وظیفه شما پیشبینی است. اگر کودکتان ساعات طولانی در اتومبیل مانده و در مسیر مسافرت هستید، او کلافه است و نیاز به یک محیط و فضای باز برای دویدن و تخلیه انرژی دارد. اگر کودکتان در خانه مانده و تنها و کلافه است، باید او را به پارک ببرید و راهکارهایی از این قبیل. در واقع شما باید کودکتان را مدیریت کنید و خواستهها و نیازهای معقول او را پیش از رسیدن به آستانه تحمل و جیغ کشیدن، برطرف کنید.
بگذرید
از بدترین شرایطی که والدین را کلافه و مضطرب میکند، زمانی است که کودک در میانه مهمانی و جمع دست به جیغ کشیدن میزند. معمولا والدین علاوه بر تمام احساسات بد قبلی، شرم و خجالت را هم تجربه میکنند و شرمگین از اینکه دیگران با صدای آزارنده فرزند آنها چهرهشان در هم رفته و با خودشان میگویند چه بچهای، چه تربیتی و...! نگران نباشید. مطمئنا راهکار این موقعیت تنبیه نیست که نشان دهید چقدر والدین قاطع و مطلعی هستید و حواستان هست که چه میکنید و نمیخواهید بچهای لوس تربیت کنید.
گاه لازم است که از رفتار کودک چشمپوشی کنید تا آسیبی بزرگتر به فرزندتان و تربیت و شخصیتش وارد نشود. اگر میتوانید در چنین شرایطی با آرامی کودکتان را از جمع دور کنید. بدون دعوا و تنبیه. اگر مقدور نیست. روش تماس چشمی و لمس را امتحان کنید. اگر خواستهای معقول دارد، آن را برطرف کنید. اگر خواستهای نامعقول دارد با او صحبت کنید و اگر در سنی است که صحبت کردن فایده ای ندارد سرش را به روشی دیگر و سرگرمی دیگر گرم کنید.
حرفت را بزن
به کودکتان در مهارت ابراز احساسات و کنترل هیجان کمک کنید. اجازه دهید صدای بلند خودش را در یک محیط خلوت بشنود. مثل یک بازی صدای آرام را هم به او آموزش دهید «مثل یک مورچه حرف بزن ببینم میتونی» کلمات را به او آموزش دهید و حتی به کمکش بیاید که: «گمون کنم الان خیلی ناراحتی» و...
برچسب نزن
به کودکتان برچسب «جیغ جیغو» نزنید. به او نگویید که از دست جیغهای او کلافهاید و حتما خودتان را از پنجره پرت خواهید کرد اگر یکبار دیگر تکرار کند، به او نگویید دیگر مامانش نخواهید شد و او را میگذارید و برای همیشه میروید اگر بار دیگر دست به جیغ کشیدن بزند. این رفتارها باعث تقویت رفتار و احساس ناامنی و ترس در کودک میشود. کودکتان باید بداند که خودش برای شما ارزشمند است و فارق از هر رفتاری و بیقید و شرط عاشقش هستید. اما این رفتار خاص اوست که شما را میآزارد و نباید دیگر تکرارش کنید. پس تمام شخصیتش را هدف نگیرید.