سمانه زاهد
دیگر گذشت آن زمان که باید برای یک خرید ساده کلی وقت و هزینه صرف می‌کردید و در بازارها سرک می‌کشیدید تا جنسی که مورد نیازتان بود را به کمترین بهای ممکن خریداری کنید. این روزها زیر باد کولر یا در کنار گرمای بخاری منزل، کم می‌دهید، پایتان را دراز می‌کنید و خیلی راحت و بی دغدغه سایت‌ها یا کانال‌های تلگرامی یا صفحات اینستا را زیر و رو می‌کنید و نهایتا با یک کلیک ساده، آن جنسی که می‌خواهید را خریداری می‌کنید. باز هم بدون آنکه زحمتی به خود بدهید به انتظار می‌نشینید تا کالای مورد نظر را درب منزل تحویل بگیرید و از خرید خود لذت ببرید.
چندسالی می‌شود که با رونق چمشگیر فضای مجازی در زندگی بشری، نوع جدیدی از کسب و کار در کشورهای مختلف پدید آمده است. این شغل‌های مجازی رقابت تنگاتنگی با کسب و کارهای سنتی به راه انداخته‌اند و در برخی از موارد داد شاغلین بخش سنتی را درآورده و بازار را از دست‌ها ربوده‌اند. این کسب و کارها بخش مهمی از فعالیت مجازی کشورها را تشکیل می‌دهند و می‌توانند در پیشبرد اقتصاد مؤثر باشند. به دلیل اهمیت این موضوع در این بخش از پرونده پیش‌رو ، به کسب وکارهای مجازی نگاهی خواهیم داشت.
شغل‌های مجازی
فضای مجازی از زمانی که متولد شده، سعی داشته به تمام حیطه‌ها و شئون زندگی بشری سرک بکشد و نقشی در آن زمینه ایفا کند. حوزه اقتصاد و کسب و کار یکی از این حیطه‌هاست که چند سالی می‌شود به فضای مجازی و امکانات آن گره خورده است. مخصوصا از زمانی که اوضاع اقتصادی در جهان با چالش‌های جدی مواجه شده، افراد زیادی به کسب و کارهای مجازی روی آورده‌اند چرا که در این فضا می‌توان با سرمایه و امکانات کم شغلی راه انداخت و درآمدی کسب کرد. بر طبق آمار مرکز ملی فضای مجازی کشور، در حال حاضر 588 هزار شغل در فضای مجازی مشغول کسب و کار هستند که این میزان تا سه سال آینده به بیش از 800 هزار شغل خواهد رسید.
راحت و آسان، با یک کلیک!
شاید مهم‌ترین ویژگی کسب و کارهای مجازی راحتی و سهولت آن باشد، چه از جانب مشتری و چه از جانب صاحبان این مشاغل. صاحبان این مشاغل تنها با ایجاد یک صفحه یا کانال در شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام یا تلگرام به راحتی و بدون واسطه با مشتری خود ارتباط می‌گیرند و کالای خود را به فروش می‌رسانند. برخی از این شغل‌های مجازی حتی نیاز به یک مکان خاص، سرمایه زیاد، نیروی انسانی و... ندارند بلکه فرد می‌تواند به تنهایی و در منزل خود امکاناتی را برای ارائه خدمات یا فروش کالا فراهم کند. بسیاری از این فروشگاه فعال در شبکه تلگرام که کالا یا خدماتی را عرضه می‌کنند از این نوع هستند.
از طرف دیگر برای مشتری هم بسیار راحت و دلچسب است که به جای صرف وقت آن هم در میان ترافیک شهرهای بزرگ، در خانه خود بنشیند و فقط با دست گرفتن تلفن همراه خود اجناس مورد نیازش را سفارش دهد و بعد هم در منزل تحویل بگیرد.
نبود قانون، بزرگ‌ترین چالش:
اما بزرگ‌ترین مشکلی که در حوزه شغل‌های اینترنتی و مجازی به خصوص در کشور ما وجود دارد خلأ سیاست گذاری و قانونگذاری در این زمینه‌است. دکتر مسعود دانشمند، دبیرکل خانه اقتصاد کشور در گفتگو با روزنامه ایران در این‌باره می‌گوید: در کل کسب و کار در فضای مجازی معنای دیگری دارد. به‌عنوان مثال نخستین فردی که در کسب و کار اینترنتی قدم برداشت، یک کتابفروشی در آمریکا بود که در ابتدا کتاب‌هایی که مردم اینترنتی سفارش داده بودند را به خانه‌هایشان تحویل می‌داد و مدتی بعد کارش را برای سفارش اینترنتی کالاهای دیگر و تحویل آن به متقاضیان توسعه داد. نکته حائز اهمیت اینجاست که همزمان با گسترش این نوع کسب و کار آمریکا به‌عنوان مبدع قوانینی را برای حمایت از حقوق مصرف‌کننده و افرادی که برای خودشان کسب و کار اینترنتی راه انداخته‌اند تدوین کرد. اما در ایران به غیر از یک یا دو کسب و کاری که در فضای مجازی موفق بوده‌اند و کالاها را به دست مردم رساندند مابقی با مشکل روبه رو شدند علت آن هم در درجه نخست نبود قوانین لازم برای حمایت از مصرف‌کنندگان است. بدین ترتیب که وقتی فرد هنگام انتخاب و سفارش کالا در فضای مجازی همان زمان نیز مبلغ آن را اینترنتی پرداخت می‌کند. حال اگر آن کالایی که سفارش داده نسبت به مبلغ پرداخت شده مرغوبیت نداشته باشد حقوقش تضییع می‌شود.
وی در ادامه می‌افزاید: برای توسعه کسب و کار در فضای مجازی نیازمند به قانونی هستیم برای اینکه حقوق معنوی طراحان و به وجود آورندگان کسب و کارهای اینترنتی محفوظ باشد. همچنین نیاز به یک قانون دیگر برای حفظ حقوق مصرف‌کنندگان داریم که ساز و کارش مشخص باشد به علاوه اینکه هر فردی اگر بخواهد کار اینترنتی شروع کند به حتم باید از جایی مجوز دریافت کند و سپس نظارت صنفی روی آن شغل و قیمت‌هایش باشد.
خاطره تلخ کسب و کارهای مجازی:
چندی پیش که تلگرام به دلیل مسائل امنیتی چند روزی فیلتر شد و اختلالاتی در اینترنت کشور به وجود آمد، کسب و کارهای مجازی روزهای بی رونق و تلخی را پشت سر گذاشتند. بر اساس آمار اعلام شده این فیلترینگ در ارائه خدمات 200 هزار شغل اختلال ایجاد کرد و موجب ضرر و زیان شد. علی توسلی، نایب ريیس کمیسیون اینترنت سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران در مورد اتفاقات این چند روزه و زیان کسب‌وکارهای اینترنتی اعلام کرد: بزرگ‌ترین فعالان بازار کسب‌وکارهای اینترنتی ایران اعلام کرده‌اند که آن‌ها متحمل ۵۰۰میلیارد تومان زیان از اختلال‌های چند روزه اینترنت شده‌اند.
مسئولان هم در آن زمان نسبت به این اتفاق واکنش نشان دادند و برای کسانی که بر اثر این مسأله دچار ضرر و زیان شده بودند ابراز ناراحتی کردند. به طور مثال آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در توییتر خود نوشت: یکی از جهت گیری‌های دولت برای حل معضل #بیکاری، توسعه کسب کارهای نوپا و تقویت فضای مجازی بوده و خواهد بود. وظیفه دارم از صدها هزار هموطن عزیزی که بدلیل شرایط اخیر متضرر شده‌اند، عذرخواهی کنم. با بازگشت آرامش، در حال مذاکره با شورای امنیت کشور برای رفع محدودیتها هستیم.
البته نباید از نظر دور داشت که به جای مرثیه‌سرایی، مسئولان را باید دنبال رفع ریشه اصلی این مشکل باشند. سال‌هاست که صاحب‌نظران و کارشناسان از دولت درخواست داشته‌اند مثل بسیاری از کشورها، شبکه ملی اطلاعات را راه‌اندازی کنند تا فضای مجازی ما و مدیریت آن در دست عوامل بیگانه نباشد. اما تاکنون که دولت در این زمینه کاری انجام نداده و دشمن از طریق این فضای رها شده نقشه‌هایش را عملی می‌کند و متأسفانه دود بی‌تدبیر‌ی و کاهلی مسئولان به چشم عده‌ای از صاحبان مشاغل مجازی می‌رود.
دنیای استارت‌آپی:
حتما شما هم بارها نام این پدیده نوظهور به گوش‌تان خورده است. استارت‌آپ «START UP» به زبان ساده به کسب و کاری گفته می‌شود که قسمتی از آن مبتنی بر فناوری است. برای همین همه استارت‌آپ‌ها برای پیشبرد اهداف خود به نوعی از اینترنت، موبایل و به صورت کلی تکنولوژی‌های جدید فضای مجازی استفاده می‌کنند. مثلا «دیجی‌کالا» یکی از استارت‌آپ‌های موفق ایرانی است که امکان خرید اینترنتی را فراهم آورده است. با این تعریف ساده مشخص می‌شود که استارت‌آپ یک روش علمی برای کارآفرینی و کسب درآمد است و فعالیت مفیدی است اما اگر در این چندسال اخیر خبرها را پیگیری کرده باشید حتما خوانده و شنیده‌اید که بارها پیرامون حمایت برخی از شرکت‌های چند ملیتی از استارت‌آپ‌های ایرانی و برگزاری دوره‌های مجانی کارآفرینی توسط آن‌ها و پروژه نفوذی که به این واسطه در حال اجراست انتقادی را منتشر و نسبت به فعالیت آن‌ها هشدار داده شده است. توضیح و تفسیر درباره این هشدار مجال گسترده‌ای می‌طلبد اما فقط برای آشنایی ذهن شما به توضیحی کوتاه بسنده می‌کینم.بیشتر استارآپ‌های معروف ایرانی توسط جوانان خوش‌فکر کشور عزیزمان شکل گرفته است. اما شرکت‌های چند ملیتی با حضور و هجوم خود برای تعداد این جوانان جایی نخواهد گذاشت. در این چند سال اخیر خبر برگزاری دوره‌های «استارت اپ ویکند جهانی» درایران با حمایت گوگل و مجموعه‌ای از شرکت‌ها نظیر کوکاکولا، مایکروسافت و غیره در رسانه‌ها منتشر شد. اما به نظرتان چرا باید گوکل که تا چند سال پیش حتی اپلیکیشن‌های پولی خود را از ایرانی‌ها دریغ می‌کرد به یکباره مهربان شده و به فکر اشتغال‌زایی و کارآفرینی در ایران بیفتد؟! مسأله اینجاست که شرکت‌های چند ملیتی بعد از شناسایی کشورهایی که استعداد سرمایه‌گذاری در حوزه استارت‌آپ را دارند، با برگزاری دوره‌های کارآفرینی از نخبگان صاحب ایده دعوت می‌کنند تا برای دریافت کمک فکری و آموزش شبکه‌سازی، به آن‌ها مراجعه کرده و در حقیقت ایده خود را به رایگان «فاش» کنند! بنا بر اطلاعات آشکار و اسناد بدست آمده، هدف گوگل به عنوان نهاد مجری سیاست‌های وزارت خارجه آمریکا این است که پس از ایجاد انحصار در حوزه «اشتغال جوانان» در ایران، شوک‌های اقتصادی بهنگامی با تهدید «ترک کشور» و به دنبال آن از دست رفتن موقعیت شغلی چند صد هزار جوان، به بازار و خانواده‌های ایرانی وارد کرده و مردم را به واسطه ایجاد بحران‌های معیشتی روزافزون و مقطعی، در مقابل حاکمیت قرار دهد.
از عجایب روزگار
تا به امروز خبرهای زیادی از عجایب دنیای مجازی شنیده و دیده‌ایم. بگذارید کلکسیون این خبرها را با خواندن برخی کالاها و خدمات آنلاینی که توسط برخی افراد در این فضا ارائه می‌شود کامل کنیم:
کلپچ.IR
این سامانه ثبت سفارش اینترنتی در تهران راه‌اندازی شده و قرار است شعبه‌هایی هم در مراکز سایر استان‌ها افتتاح کند. شما با ثبت سفارش در این سامانه یک دست کله پاچه درب منزل دریافت کرده و نوش‌جان می‌کنید.
خماری آنلاین!
قبلا فروشندگان موادر مخدر هم برای خود ابهتی داشتند و یا کلی پلیس‌بازی باید جنس رو به دست مشتری می‌رساندند اما الان کافی معتادان خسته و بی‌حال فقط لحظه‌ای آنلاین بشوند و مواد مورد نیازشان را در شبکه‌های اجتماعی خریداری کرده و درب منزل تحویل بگیرند و خمار شود!
تفنگت را به من بسپار!
این فروشگاه دیگر در نوع خودش نوبر است. با اینکه در ایران خرید و فروش اسلحه حتی از نوع شکاری خیلی مرسوم نیست اما چند وقتی است که در شبکه‌های مجازی صفحاتی دیده می‌شود که در آن از سلاح شکاری گرفته تا کلاشینکف به فروش می‌رسد.
ببعی‌های مجازی:
حتما شما هم تا به حال عنوان گوسفنده زنده را روی تکه مقوای که افراد کنار جاده دستشان می‌گیرند دیده‌اید اما جدیدا این عنوان را می‌توانید در صفحات اینستاگرام مشاهده کنیدو دام مورد نظر خود را از این طریق سفارش دهید. حتی شما می‌توانید از فروشنده بخواهید دامی را پرورش دهد و موقعی که شما می‌گویید عقیقه یا قربانی کند.
بچه فروشی!
یکی از بدترین نوع کسب و کار مجازی که چندی پیش خبرش در این محیط منتشر شد خرید و فروش نوزادان بود. در این صفحه کسانی که به هر دلیل توانایی یا تمایل نگهداری از فرزند خود را نداشتند، فرزند خود را به حراج می‌گذارند تا دیگران آن‌ها را خریداری کنند.
دعانویسی اینترنتی:
دعانویسی از کارهایی است که متأسفانه همیشه مورد سوءاستفاده قرار گرفته است. حالا هم پایش به صفحات مجازی کشیده شده و افرادی به صورت اینترنتی سفارش می‌گیرند و برایتان دعا می‌فرستند.