محدثه تمیمی
برداشت اول: حوصلهاش سر رفته بود... موبایلش را برداشت و اول از همه سر زد به تلگرام... کانالها زیر و رو کرد... پستی در یک کانال توجهش را جلب کرد... زیرش نوشته بود: «نیای تو... گفتم نیا...از من گفتن بود... اگه بیای پای خودته... اینجا پر از فیلم و عکسه...» هر کاری کرد نشد بر حس کنجکاویش غلبه کند... زد روی آدرس کانال و وارد شد... اولین عکس را باز کرد... با اینکه کسی خونه نبود ولی یک لحظه ترسید و صفحه گوشی را خاموش کرد... اما به دقیقه نکشید که دوباره رفت سمت گوشی... دومین عکس رو هم دانلود کرد... بعد از آن هم مشغول دیدن یک فیلم شد... وقتی به خودش آمد دو ساعتی میشد که غرق پستهای کانال شده بود... سر و صورتش خیس عرق بود... روی مبل دراز کشید و رفت تو فکر و خیال...
برداشت دوم: صدای فریاد دخترک به جایی نمیرسید... اشک میریخت و مادرش را صدا میکرد... دلش برای عروسکهایش تنگ شده بود... داشت در ذهنش داستانهایی که مادر برایش خوانده بود مرور میکرد... هیچ کدام از هیولاهایش این شکلی نبودند... اصلا مگر مادر نمیگفت هیولاها مال دنیای قصهها هستند... یکدفعه همه جا تیر و تار شد... چند روز بعد پیکر بیجان دخترک را زخمی و خونین در بیرون شهر پیدا کردند...
برداشت سوم: انگار گرد مرگ بر در و دیوار خونه پاشیده بودند... صدای ضجه و ناله دلسوزانه مادر کل ساختمان را برداشته بود... پدر اما نای اشک ریختن نداشت... فقط مات و مبهوت اطراف را نگاه میکرد... هر کس وارد میشد بی آنکه حرفی بزند گوشهای مینشست و زانوی غم به بغل میگرفت... کلمات و جملات توان بر دوش کشیدن بار سنگین این مصیبت را نداشتند ... زبانها قفل شده بود و فقط چشمها حرف میزد... بلا یک دفعه بر سرشان آوار شده بود... نیاز به هیچ مرثیهخوانی نبود تصویر چهره زیبای دخترک با آن چشمان معصوم روی حجله جلوی در خانه دل آدمی را آتش میزد... یک لحظه غفلت یک عمر پشیمانی به بار آورده بود... کاش بار دیگر صدای خندههایش در فضای خانه میپیچید...
دنیای مجازی و دنیای حقیقی مثل دوقلوهای به هم چسبیدهای شدند که نمیشود به هیچ طریقی آنها را از هم جدا کرد... یکی خطا میکند و دیگری در آتش خطای او میسوزد... این روزها دنیای مجازی، دیگر یک دنیای غیر واقعی نیست... هر آنچه در آن رخ میدهد دیر یا زود، جایی از دنیای حقیقی خودش را بروز میدهد... البته اتفاقات دنیای حقیقی هم در کمتر ثانیهای در دنیای مجازی سر و صدا به پا میکند... متأسفانه این روزها دنیای مجازی بستر یا زمینهساز اتفاقات تلخی شده که بدون رصد و بررسی آنها نمیشود نگاه دقیقی به این فضا داشت... بر همین اساس در بخش سوم پرونده این مهم را مورد توجه قرار میدهیم.
قبل از هر حرفی به این اخبار را بخوانید:
دوستی اینستاگرامی و آبروی بر باد رفته!
دانشجوی رشته معماری که پس از آشنایی با دختر نوجوانی در شبکه اجتماعی اینستاگرام و فریب دخترک، به او تعرض کرده بود صبح دیروز در شعبه پنجم دادگاه کیفری استان تهران محاکمه شد.
پایان تلخ دوستی اینستایی!
15سال قبل به المیرا علاقهمند شدم اما نتوانستم با او ازدواج کنم. بههمین خاطر بعد از مدتی المیرا را فراموش کردم. در این مدت نویسنده شدم و کتابهای زیادی نوشتم و به خاطر کارهای هنریام به کشورهای زیادی رفتم و لوحها و تقدیرنامههای زیادی گرفتم. بعد هم با خانم دکتری ازدواج کردم و زندگی خوبی داشتم تا اینکه المیرا برایم در اینستاگرام پیام داد. از مشکلاتش گفت و اینکه نفرین من باعث مشکلاتش شده است. خلاصه رابطه ما شروع شد. المیرا مدام از شوهرش گلایه میکرد. بعد هم گفت که همسرش باید بمیره تا هم از دست آزار و اذیتهایش نجات یابد هم اینکه ارثیه او به پسرش برسد. اما من نمیخواستم کسی در این میان کشته شود و فقط گفتم برای گرفتن زهر چشم آماده همکاریام. شب حادثه من سواربرموتورسیکلتی همراه دوستم پشت سر خودروی المیرا، حرکت میکردیم. مرد نقابداری هم تعقیبمان میکرد. در محلی که قرار بود نقشه را اجرا کنیم از موتور پیاده شدم.همانجا منتظر بودم که ناگهان مرتضی مرا دید. بهنظرم مرا شناخت، چون قبلاً المیرا عکس مرا در اینستاگرام لایک کرده بود و او هم نیم ساعت بعد عکسم را لایک کرد. به طرف من آمد و با دست دو ضربه به من زد. ناگهان اسلحهای که زیر بغلم بود افتاد و من آن را برداشتم و ناخواسته یک تیر به مرتضی شلیک کردم.
قتل به خاطر عضویت در گروه تلگرامی!
مرد جوان در اولین اعتراف خود به افسر تحقیق گفت: از مدتی قبل رفتارهای همسرم تغییر کرده بود و هر بار که از او علت ماجرا را میپرسیدم، از حرف زدن طفره میرفت. یک روز به طور اتفاقی متوجه شدم او عضو یک گروه تلگرامی شده و در آن با افراد غریبه حرف میزند. با اطلاع از این ماجرا عصبانی شدم و از او خواستم دست از حضورش در این گروههای تلگرامی بردارد و کمی به من و زندگیمان برسد که بیفایده بود. شبی که جنایت رخ داد، متوجه شدم در تلگرام مشغول چت است. بر سر این موضوع با هم درگیر شدیم. به آشپزخانه رفتم و چاقویی برداشتم و به سمت همسرم رفتم. او التماس میکرد رهایش کنم. اما دیگر تحمل نداشتم و با زدن ضربههای متعدد او را کشتم. دیگر نمیخواستم زنده بمانم و با همان چاقو ضربههایی به خودم زدم تا بمیرم که نشد.
تبریک عضویت در تلگرام با پایانی شوم!
زن جوان ماجرای رابطه خود با مقتول را اینگونه توضیح داد: مدتی قبل وقتی گوشی تلفن هوشمند خریدم وارد شبکه اجتماعی تلگرام شدم که در این هنگام پسرخاله شوهرم )مقتول( پیامی برایم فرستاد و عضویت مرا در شبکه اجتماعی تبریک گفت. من هم پاسخش را دادم و ارتباط ما از همین جا آغاز شد تا این که آرام آرام ارتباطی عاطفی بین ما شکل گرفت. از سوی دیگر نیز همسرم به ماجرای ارتباط ما مشکوک شده بود به طوری که یک بار وقتی جواد )مقتول( به خانه ما آمده بود، همسرم عنوان کرد که در خانه دوربین مدار بسته گذاشته است. زن جوان ادامه داد: همسرم در پی این ماجراها با جواد طرح دوستی ریخت تا این که روز گذشته وقتی سر سفره ناهار بودیم خطاب به من گفت: این آخرین ناهاری است که با هم میخوریم! این حرف او در حالی بود که هیچکس از جواد خبری نداشت! در همین لحظه ناگهان صدای زنگ منزل به صدا درآمد و همسرم وحشتزده از منزل گریخت. من هم که به موضوع مشکوک شده بودم و احتمال میدادم همسرم جواد را کشته باشد به کلانتری آمدم تا راز این جنایت را فاش کنم.
قتل پس از هک تلگرام مادر!
پسر 18 ساله که پس از قتل با چاقویی خونآلود خود را به ماموران تسلیم کرد در اعترافاتش گفت: مقتول در سوپرمارکت محلمان مشغول به کار بود و خیلی وقت است که او را میشناختم تا این که چندی پیش متوجه شدم او در تلگرام با مادرم در ارتباط است. زمانی که از مادرم علت ارتباط با این مرد را سوال کردم، مادرم به من گفت که این جوان چندوقتی است که مزاحمش شده و در تلگرام برایش پیام میفرستد، اما من با این توضیحات مادرم قانع نشدم. ظهر روز حادثه من و مادرم در خانه بودیم. تلگرام مادرم را هک کرده و پیغامهای مقتول را خواندم. از شدت عصبانیت چاقویی را برداشتم و در خانه را به روی مادرم قفل کردم و به سمت مغازه مقتول رفتم. زمانی که به آنجا رسیدم با او درگیر شدم و با چاقو ضربهای به پهلوی او زدم، البته قصد نداشتم او را بکشم، فقط قصد ترساندن مقتول را داشتم.
اخراج مرگبار!
متهم در بازجوییها گفت: من و مقتول و چند نفر از دوستانمان در یک گروه تلگرامی عضو بودیم. با هم اختلاف داشتیم و او مرا از گروه اخراج کرد. از این کار عصبانی شده و سراغ مدیرگروه رفتم و با هم درگیر شدیم و او را کشتم. در یک لحظه عصبانی شدم و به خاطر موضوعی ساده مرتکب قتل شدم.
حمله کاربران ایرانی به پیج دیمیتری پایت
پس از آنکه با ضربه «دیمیتری پایت» بازیکن تیم ملی فرانسه، «کریستیانو رونالدو» بازیکن تیم ملی پرتغال مصدوم شد، گروهی از کاربران ایرانی در فضای مجازی به صفحه «پایت» در اینستاگرام حمله کردند و دهها هزار پیام توهین آمیز به زبانهای فارسی، انگلیسی و حتی فرانسه نثار این بازیکن کردند.
رشد 63 درصدی جرایم سایبری
شاید شما هم مثل من تعجب کنید اگر بشنوید طبق بررسیهای انجام شده «در هر 12 ثانیه یک نفر در جهان قربانی فضای مجازی میشود» پلیس فتا هم در سال 95 اعلام کرد در طول 1700 روز از تشکیل پلیس فتا، بیش از 50 هزارپرونده در ارتباط با تخلفات فضای مجازی تشکیل شده و در ارتباط با این پروندهها 28 هزار نفر دستگیر شدهاند.
در کنار اینها خوب است صحبت سردار هادیانفر، رئیس پلیس فتای ناجا در ابتدای سال 96 را هم بخوانیم که درباره جرایم سایبری کشورمان گفت: جرایم سایبری در سال جدید 63 درصد افزایش داشته است که 43 درصد این جرایم مربوط به تلگرام است و 20 درصد هم اینستاگرام انجام میشود.
همین سه خبر کافی برای اثبات اهمیت و لزوم توجه به فضای مجازی کافی است. این دنیا مثل یک چاقوی دولبه است. هم کارکردهای مثبتی برای زندگی بشری داشته و هم تا به امروز بسترساز وقوع بسیاری از جنایاتها و آسیبها و انحرافات اجتماعی بوده است. گاهی باعث قتل، درگیری یا تعرضات جنسی شده و گاهی بحث یک آسیب و انحراف اجتماعی در میان است. در برخی موارد هم این فضا در زمینه تشنجات سیاسی نقش منفی ایفا میکند و باعث میشود آتش اغتشاشات و هرجمرجها شعلهور شود.
شاید جرایم مالی که در این فضا رخ میدهد بیش از مسائل دیگر به چشم آید اما به نظر میرسد این بخش بیخطرترین و کم ضررترین جرایم باشند چرا که جرایم دیگر ابعاد و اثرات منفی گستردهتر و ادامهدارتری را در پی دارد.
هویت مجهول و یک دنیا دردسر
در دنیای مجازی همه چیز در هالهای از ابهام فرو رفته و هویت افراد در بسیاری موارد نامشخص است و همین مسأله فرصت و امکان بیشتری برای انجام انواع تخلفات را فراهم میکند. ما در دنیای حقیقی همدیگر را میبینیم و میشناسیم و همین مسأله باعث میشود از انجام خیلی از کارها خودداری کنیم اما در فضای مجازی حد و مرزی حتی از نظر جغرافیایی وجود ندارد. این خصوصیت میتواند برای یک جامعه و حتی در سطح بینالملل دردسرهای زیادی را به دنبال داشته باشد.
دنیای مجازی با جنایتهای حقیقی
منظور از جنایتهای سایبری این نیست که افراد در این فضا همدیگر را بکشند بلکه همانطور که در خبرها دیدید گاهی فضای مجازی زمینهساز میشود تا قتلی در دنیای حقیقی به وقوع بپیوندد. حتی این فضا میتواند در نسلکشی و به راه انداختن کشتار قومیتی نقش داشته باشد چرا که با انتشار یک مطلب در این فضا میتوان عده زیادی را تحریک کرد.
ارتباطهای پنهانی و مسائل ناموسی که در بستر فضای مجازی شکل میگیرد از اصلیترین زمینههای وقوع جنایتهای مرتبط با فضای سایبری است. یکی از علل برقراری این ارتباطهای پنهانی شکسته شدن حریمها در فضای مجازی است. همانطور که اشاره شد در این دنیا، امکان پنهانسازی هویت وجود دارد و به همین خاطر برخی افراد فکر میکنند حق دارند فارغ از هر قاعده و قانونی هرطور که میخواهند رفتار کنند و آزادانه هر آنچه دل تنگشان میخواهد بنویسند. دختران و پسران در گروههای مختلف تلگرامی به راحتی با هم صحبت میکنند و هر گونه پست و مطلبی را در کنار هم مشاهده میکنند که خود این مسأله میتواند سرمنشأ بسیاری از انحرافات اخلاقی باشد. در کنار این قضیه، دسترسی ساده و راحت به انواع و اقسام صفحات و کانالهای ضد اخلاقی که سرشار از پستهای مستهجن و پورنوگرافی هستند عامل کمککنندهای است که به شکلگیری روابط غیر اخلاقی کمک میکند. آماری که در زمینه این نوع صفحات مجازی و مراجعه به آنها وجود دارد بسیار نگرانکننده است.
-------
البته ابعاد منفی فضای مجازی به جنایتها محدود نمیشود و دامنه بسیار گستردهای دارد. بسیاری از تبعات انحرافی این فضا به مراتب خطرناکتر از قتل و خونریزی است چرا که در این حوادث تعدادی معدودی آدم به ورطه نابودی کشیده میشوند اما در آنها صحبت از انحراف یک جامعه از مسیر اصلی است. تغییر سبک زندگی یکی از این آثار شوم است که خسارات زیانباری را میتواند برای جامعه ما به همراه داشته باشد. این روزها با یک گشت و گذار ساده در فضای مجازی به خصوص شبکههای اجتماعی مانند اینستاگرام و تلگرام به سادگی درمییابیم که متأسفانه سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی ما در لابهلای این صفحات گم شده است. خودنمایی بدنی و مالی در این فضا بیداد میکند. دختران و پسران جوان تصاویر خود با پوششهای نامناسب و حتی در برخی موارد به صورت برهنه با دیگران به اشتراک میگذارند و در انتظار لایکها و کامنتهای تعریفی مینشینند! این جلوهگری دقیقا نقطه مقابل آموزههای اسلامی ـ ایرانی ماست. نمایش وسایل و لباسهای لوکس، تصاویر غذاهای متنوع، نادیده انگاشتن حریم خصوصی و... که همه با سبک زندگی ما در ارتباط است نشان میدهد فضای مجازی تا حد زیادی توانسته بر این مقوله اثر منفی بگذارد و آن را از خاستگاه اصلیاش دور کند. این فضا بدون توجه به زیرساختهای فرهنگی، مانند تکتیراندازی میماند که ارزشها، باورها و هنجارهای ما را نشانه گرفته و هر روز یکی از آنها را مورد هدف قرار میدهد.
مرگ خانواده
یکی از جدیترین مسائلی که در اثر گسترش روزافزون شبکههای مجازی به وجود آمده جدا شدن افراد از محیطهای خانوادگی و گرفتاری آنها در حصار تنهایی فضای مجازی است. بر طبق برخی از آمارها استفاده بیش از حد از فضای مجازی در کنار گرفتاریهای دیگر زندگی باعث شده میزان گفتگو در خانواده به کمتر 15 دقیقه در روز برسد. بی شک این دوری اعضای خانواده از هم و کاهش روابط خانوادگی صدمات جبرانناپذیری بسیاری به دنبال خواهد داشت. نتایج آخرین پژوهش بنیاد صیانت از نهاد خانواده قوه قضائیه که دربازه زمانی اردیبهشت سال 94 تا اردیبهشت 95، بر اساس دادههای پرونده های منجر به طلاق در دادگاههای خانواده 5 استان (تهران، مشهد، اصفهان، شیراز و گیلان) صورت گرفته نشان می دهد که 17درصد از طلاقها به ویژه در سه سال اول زندگی مشترک ناشی از نفوذ و گسترش شبکه های اجتماعی بوده است.
وندالیسم مجازی
در این روزها شاهد پدیده شوم دیگری در فضای مجازی هستیم که به اصطلاح وندالیسم مجازی خوانده میشود. وندالیسم در اصل به معنای تخریب کنترلنشده اشیاء و آثار فرهنگی باارزش یا اموال عمومی به کار میرود که یک ناهنجاری اجتماعی به حساب میآید. و حالا دراین روزها که فضای مجازی گسترش روزافزونی در زندگی ما پیدا کرده این ناهنجاری در شکل و شمایلی دیگر در این دنیا در حال وقوع است که متأسفانه در بین کاربران ایرانی به وفور دیده میشود. حتما شما هم بارها بارها خبر حمله کاربران ایرانی به صفحات شخصی بازیکنان، داوران، بازیگران مشهور و ... و کامنتهای توهینآمیزی که برای اینگونه افراد نوشته شده راا شنیدهاید و از این اتفاق تلخ متأسف شدهاید. این عادت ناخوشایند و ناپسند این روزها رواج گستردهای پیدا کرده و با تأسف فراوان باید گفت که نوجوانان و جوانان نقش پررنگیتری در این زمینه دارند. نوشتن انواع کامنتهای توهینآمیز یا هرزهنگاریها به اشکال مختلف زیر پست اشخاص مختلف پیدا میشود و فرد با خیال آسوده از اینکه کسی او را توبیخ نمیکند ساعتها به این کار ادامه میدهد و با آبروی فرهنگی خود و ملتی بازی میکند. شاید خیلیها این ولنگاری رفتاری که در اثر علل مختلفی چون دوری جامعه از آموزههای اسلامی ـ اخلاقی، تربیت خانوادگی ناصحیح، شکسته شدن حریمها در فضای مجازی و... و در در غیاب نظارت فرهنگی مدیران مسئولان بر فضای مجازی رخ میدهد را مقوله مهمی ندانند اما باید دانست تبعات منفی این مسأله بیشک دامن جامعه حقیقی خواهد گرفت.
سایه شوم فضای مجازی بر سر زنان
چندی پیش گزارشی توسط سازمان عفو بینالملل اعلام شد که بسیار تکان دهنده و قابل توجه است. در این گزارش آمده بود نزدیک به 23درصد زنان بین 18 تا 55 سال در کشورهای دانمارک، ایتالیا، نیوزلند، لهستان، اسپانیا، سوئد، انگلستان و آمریکا قربانی سوءاستفاده و اذیت و آزار مجازی قرار گرفتهاند! به گفته قربانیان این موازد شامل تهدیدات فیزیکی، تجاوز جنسی، نژادپرستی و جنسیت گرایی بوده است.
مطالعات جدید این سازمان حاکی از آن است که آزار و اذیتها در رسانههای اجتماعی تأثیر بسیار زیادی بر ایجاد استرس و وحشت در زنان دارد.
زنان به خاطر روحیه حساس و لطیف خود بیشتر از مردان در معرض آسیبهای فضای مجازی هستند و این مسأله با توجه به جایگاه زنان در خانواده اسلامی و نقش بی بدیل آنها در تربیت نسل آینده اهمیت بیشتری مییابد. متأسفانه زمینه بسیاری از این آسیبها و آزار و اذیتها را خود زنان فراهم میکنند. دختران جوانی که عکسهای خود را در مدلهای مختلف و بعضا با پوشش نامناسب در صفحات مجازی به نمایش میگذارند و بابت لایکهای فراوانی که دریافت میکنند در دلشان قند آب میشود، باید عواقب احتمالی بعدی این اقدام را هم به جان بخرند.
قربانیهای کوچک
کودکان و نوجوانان بزرگترین قشر کاربران اینترنتی را تشکیل میدهند. بر طبق تحقیقی در سال 95 در کشور ما حدود 19 میلیون نوجوان زیر 18 سال از فضای مجازی استفاده میکنند. فضای مجازی ما برای کودکان هیچ قید و شرطی ندارد و دقیقا همان خوراکی که در این فضا در اختیار بزرگسالان قرار میگیرد، این قشر هم به آن دسترسی دارند و این در حالی است که تأثیرات مخرب شبکههای اجتماعی بر سلامت جسمی، اخلاقی و روانی کودکان موجی از نگرانی را در جهان به وجود آورده است. اختلالات جسمی و روانی، ایجاد بلوغ زودرس، انزوا، گوشهگیری و افسردگی، بروز رفتارهای عصبی و پرخاشگری، بی میلی به فعالیتهای ورزشی و تحصیلی از جمله اثرات منفی این شبکه بر روی کودکان و نوجوانان است. در کنار این موارد آسیبها و خطرات مختلفی نیز کودکان و نوجوانان را در فضای مجازی تهدید میکند که معمولا با سه هدف تجاری و تبلیغاتی، بهرهبرداری و استثمار کودکان و نقض حریم خصوصی آنان از سوی افراد سودجو انجام میشود. گاهی کودکان بر اثر ناآگاهی بخش قابل توجهی از اطلاعات شخصی خود را در محیطهایی چون گروههای تلگرامی یا صفحات شخصی شبکههای اجتماعی یا سایتهای بازی آنلاین در اختیار دیگرانی که هویتشان مشخص نیست قرار میدهند که این موارد میتواند زمینه ارتکاب جرائم مختلفی علیه آنان را فراهم کند. جالب است بدانید در کشوری مانند آمریکا کودکان به سه دسته زیر 13 سال، 13 تا 15 سال و 15 تا 18 سال تقسیم شده و برای کودکان زیر 13 سال استفاده از اینترنت و گوشی های هوشمند ممنوع است. تا حدی که در صورت استفاده کودکان از این فضا، والدین آنها مجرم شناخته شده و جریمه میشوند. همچنین طی سال های اخیر سن ممنوعیت استفاده از شبکههای اجتماعی در اتحادیه اروپا از 13 سال به 16 سال افزایش یافته است.