مریم کمالینژاد
سرعت ورود فناوری و استیلای آن به زندگی بشر قرن بیست و یکم، در تمام تاریخ بیسابقه است. هیچ اتفاقی بدین حد گسترده و سریع جهانگیر نشده است که فناوریهای ارتباطی مدرن. ما تنها میتوانیم به سرعت ظرفیتهای فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی و... خود را جهت استفاده بهینه از این فناوریها بالا ببریم. یکی از عرصههای بسیار مهم که دغدغه والدین و نظام آموزشی در هر جامعهای است، آموزش است. کیفیت آموزش نکتهای است که میبایست به آن بسیار دقت کرد. در این مسیر ادعا میشود که با برنامهریزی صحیح از طرف مسئولان و والدین، به وسیله فناوری ارتباط و تکنولوژیهای جدید میتوان از هزینههای جاری کاست و کیفیت آموزش را ارتقاء داد. مشکلاتی که در جامعه ما در مسیر آموزش صحیح و استفاده بهینه از تکنولوژی وجود دارد چنین عنوان میشود: ضعف فرهنگی، نبود نیروی انسانی ماهر و کافی، آشنا نبودن با زبانهای خارجی، نبود انگیزه کاوش و پژوهشگری و کاهش مهارتهای زندگی... گفته میشود که تکنولوژی اگر در بستر صحیحی از آن استفاده شود میتواند بر بسیاری از این ضعفها فائق آید.
تکنولوژی هوشمند
استفاده از تکنولوژیهای بهروز در امر آموزش، اتفاق جدیدی در عرصه تکنولوژی آموزشی است. کما اینکه میبینیم مدارس هم به این سمت گرایش پیدا کردهاند و به اصطلاح آموزش و پرورشیها دسته دسته به «مدارس هوشمند» میپیوندند. مدارس هوشمند، مدارسی هستند که از تکنولوژیهای به روز همانند تبلت، لپ تاپ و اینترنت، رایانه و چندرسانهای برای بهبود آموزش دانشآموزان استفاده میکنند. با این حال این تکنولوژیها تنها نقش ابزار را دارند که میبایست در مسیر صحیح آموزش از آنها استفاده شود و عاملیت خاصی از خود ندارند.
در کنار مضراتی که استفاده از تکنولوژی برای کودک و نوجوان به همراه دارد و بسیار از آنها گفته شده است، فرصتهایی هم در اختیار خانوادهها و فرزندانشان قرار میدهد که اگر تحت کنترل و نظارت و با زمانبندی مناسب اتفاق بیفتد به رشد ذهنی و خلاقیت کودک کمک شایان توجهی خواهد کرد.
حال که تکنولوژی و تولیدات و محصولات عصر ارتباطات وارد زندگی افراد شده، بسیار بعید است که بتوان رشد کودکان را بدون تأثیرپذیری از آنها در نظر گرفت. آنچه مسلم است این است که باید از فرصتها با علم به تهدیدها استفاده کرد. ما تجربه زیادی در ارتباط با تکنولوژیهایی داریم که زندگی بشر را به کلی تغییر دادهاند و امروز دیگر مطمئن هستیم که انکار یا محدود کردن کاری از پیش نمیبرد. بلکه میبایست فرهنگسازی درست انجام شده، ظرفیتها و نحوه مدیریت آنها در جامعه شناسانده شود. خاصه در مورد والدینی که با کودکان سروکار دارند که نسل جدیدند و آینده از آن آنهاست.
آموزش و خلاقیت
طبق آمار به دست آمده، 77 درصد والدین معتقدند که آسیبهای استفاده از تکنولوژی کمتر از فرصتهای آن است و فناوریهای جدید سطح یادگیری و خلاقیت کودکان را افزایش داده است. بنابراین این فرصت، اولین نکته مثبتی است که در باب استفاده از فناوریهای به روز توسط کودکان عنوان میشود؛ بازیهای فکری و آموزشی، برنامههای آموزشی و... همه به کودک در مسیر یادگیری و خلاقیت کمک میکنند.
همچنین دسترسی به اطلاعات زیاد و امکان جستجو و انتخاب دریافت آنها یکی از اتفاقات خوب در عرصه آموزش عنوان میشود و قائل شدن نقشی فعال در دریافت و انتخاب استفاده از اطلاعات، نکتهای است که در این باب عنوان میشود. دانشآموز همانند گذشته، تنها گیرنده منفعل اطلاعات نخواهد بود و خود با ارائه نظر و ایده در محیطهای چند رسانهای، مشارکت کرده و نقش فعالی خواهد داشت. به مانند گذشته نیاز نیست برای پیدا کردن اندکی اطلاعات سالها کتابهای متفاوت را زیر و رو کرد. با امکان جستجو به انبوهی از اطلاعات مرتبط دست پیدا میکنیم. کودکان و نوجوانان باید با «جستجو کردن» به خوبی آشنا شوند. گمان نکنید که این مسئلهای ساده و آسان است و نقش فرد جستجوگر منفعالانه است. اگر کودکان ما بدانند که چه چیزی را چطور جستجو کرده و از میان آنها چگونه دست به انتخاب بزنند، تکنولوژی کمک بسیار بزرگی به آنها خواهد کرد.
افزایش انگیزه و تخیل:
متخصصان دریافتهاند که اگر چه تکنولوژیهای جدید نمیتوانند جایگزین مناسبی برای وسایل سنتی نقاشی مثل ماژیک و مداد شمعی و... شود اما استفاده از آن باعث افزایش انگیزه کودکان در یادگیری میشود. استفاده از فناوریهای بهروز در فرآیند یادگیری باعث میشود که کودکان از تخیلات خود به خوبی بهره ببرند. همچنین طبق آمار به دست آمده 90 درصد از دانش آموزان یک تحقیق، تبلتها را وسیله کارآمدی برای مطالعه بهتر معرفی کردند و سه چهارم آنها استفاده از تبلت را برای مطالعه به کتاب کاغذی ترجیح دادند.
شاید این ارجح دانستن و تصور کارآمد بودن، واقعی نباشد؛ اما نوجوانان به واسطه علاقه به تکنولوژی و کنجکاوی در کشف عرصههای جدید یادگیری دارای انگیزههای بیشتری جهت مطالعه با این وسایل میشوند و چه بهتر که به جای وقت تلف کردن در فضای مجازی که اغلب به هرزهگردی منتهی میشود، راههای صحیح و خلاقانه آموزش، سرگرمی و... را برای کودک و نوجوان فراهم کرده و به او بشناسانیم. امروزه تعداد اپلیکیشنهایی که به درس خواندن کمک میکنند و کمک درسی فوقالعادهای به حساب میآیند، هر روز بیشتر میشود، پس بهتر است که آنها را بپذیریم و استفاده کنیم.
تأثیر تکنولوژی در عملکردهای اجتماعی
تکنولوژی دسترسی به الگوهای مثبت را تسهیل کرده است و امکان همدلی را در میان افراد افزایش داده؛ با اینکه عده زیادی موبایل و اپلیکیشنهای ارتباطی را مانعی جهت ارتباط حقیقی و حضوری افراد میبینند و آن را سبب کاهش رابطه میدانند؛ اما خانوادههایی هستند که به تکنولوژی به چشم یک رابط خوب و مثمرثمر نگاه میکنند. پدر و مادرهایی هستند که عنوان میکنند به این وسیله به کودک و نوجوانشان نزدیکتر شدند و روابط صمیمانهتری برقرار کردهاند. چرا که نوجوانشان بیشتر از آنها میدانسته و استفاده از تکنولوژی را بلد بوده و والدین از این فرصت برای نزدیکی به او استفاده کردهاند. یا حضور گروههای گسترده دوستانه و خانوادگی و... امکان حضور نوجوان در میان افراد را افزایش داده و روحیه انجام کار گروهی را در آنها تقویت کرده است. این گروهها گاه اعمال خیرخواهانه و دوستانه انجام میدهند که مورد رضایت خانوادهها قرار گرفته است.
دسترسی دائمی
بسیاری از خانوادهها از اینکه میتوانند به وسیله موبایل و شبکههای اجتماعی ارتباطی، دسترسی دائمی به کودک و نوجوانشان داشته باشند، راضیاند. آنها معتقدند که کنترلشان بر روی فرزند بیش از گذشته شده و کار آنها را راحت کرده است. علاوه بر این تکنولوژی این امکان را به خانوادهها میدهد که به جای سرکشی ماهانه به مدرسه فرزندشان، روزانه بتوانند، آنلاین، فعالیتهای کلاسی و مدرسهای فرزندشان را زیر نظر گرفته و در جریان مدام باشند. مدارس هوشمند معمولا این امکان را برای خانوادهها فراهم میاکنند.
تأثیر مثبت بازیهای آنلاین و گروهی
در کنار همه آسیبهایی که استفاده مدام و اعتیاد به بازیهای آنلاین برای کودکان به همراه دارد، اما نکات مثبتی هم در میان هست که اگر کودک بر اثر زمانبندی مناسب و تحت کنترل والدین به آن بپردازد، آثار خوبی به همراه خواهد داشت؛
مهارت اجتماعی؛ توانایی تصمیمگیری:
از جمله بهبود مهارتهای اجتماعی که در بالا از آن سخن گفته شد. همچنین برخی بازیهای گروهی و آنلاین به کودک در مسیر تصمیمگیری صحیح و به موقع کمک میکنند. کودک در حین انجام بازیهای آنلاین خودش هست و خودش و میبایست به سرعت بهترین تصمیم را بگیرد تا بتواند مراحل بازی را با موفقیت طی کند. این امر در اعتماد به نفس و مهارت تصمیمگیری کودک اثرگذار است.
توانایی حل مسئله
به او توانایی تعریف و حل مسئله میدهند و روحیه همکاری و هماهنگی و تشریک مساعی را در او تقویت میکنند. سرعت، دقت، منطق، حافظه و تمرکز و توجه را در کودک افزایش داده و به او کمک میکنند که برای زندگی آینده خود آماده شود. به هر حال بازی یکی از تمرینهای بسیار مهم کودکی برای آمادگی زندگی بزرگسالی است.
با اینهمه با بررسی نکات مثبت و منفی و پژوهشی در آسیبها و فرصتهای موجود برای کودکان و نوجوانان، توصیه اغلب متخصصین این است که کودک و نوجوان تا قبل از رسیدن به بلوغ اجتماعی و عاطفی کمتر از این خدمات استفاده کند و والدین برای فرصتهای اندکی که قرار است از این طریق در اختیار کودکشان قرار دهند، جایگزینهای سنتی پیدا کنند و این به سلامت روان کودک و نوجوان کمک شایان توجهی خواهد کرد.
به عنوان آخرین توصیه میگوییم که هرگز فرزند خود را به طور کامل به دست برنامههای مجازی، شبکههای اجتماعی و تکنولوژی، نسپارید. بلکه با کنترل و مدیریت بهترین شرایط را برایش فراهم آورید.