مریم کمالی نژاد
این روزها همهمان خوب میدانیم که هر فناوری جدید با خودش تغییرات فراوانی میآورد و پیش و بیش از هر جایی، در سبک زندگی نمایان میشوند. ما در زندگی رسوم، عادات، رفتار و سنتهای اخلاقی حسنهای داریم که باید ازشان مراقبت کنیم و خوب حفظشان کنیم، نباید اجازه دهیم فناوریهایی جدید آنها را محو و نابود کنند. اینترنت یکی از آن فناوریهایی است که در چند دهه گذشته زندگیهایمان را دگرگون کرده و هنوز هم مثل یک شعبده باز حرفهای هر روز از توی کلاهش چیزی در میآورد و شگفتزدهمان کرده و ما را به دنبال خودش میکشاند.
اینترنت میتواند یاریدهنده در راستای اهداف مثبت و سالم باشد، یا راهی برای اتفاقات بد و اثرات منفی. استفاده از اینترنت برای کودکان و نوجوانان به همین دلیلی که در بالا گفته شد و معمولا هم اثرات منفی آن بیش از مثبت است، نیاز به کنترل و نظارت بیرونی و فرهنگسازی دارد. به شناخت درست و معقول، نه دل را به دریا زدن و پریدن به میان سرزمینی نو و ناشناخته. این روزها دیگر همه خانهها مجهز به اینترنت پرسرعتند، سیمکارتها بستههای اینترنت پرسرعت دارند و خلاصه دسترسی به آشفته بازار شبکه جهانی و اجتماعی به سادگی آب خوردن است. اگر بخواهیم بیقانون و قاعده با این مسئله برخورد کنیم، طبعا دچار آشفتگی خانوادگی خواهیم شد. کنترل آن نیاز به کمی دقت، بررسی، نظم و البته آرامش دارد. در ادامه به راهکارهایی برای کنترل استفاده از اینترنت در خانه خواهیم پرداخت. جایی که میبایست خودکنترلی، فرهنگسازی، سبک زندگی سالم و صمیمیت خانواده در عین رواداری، حفظ شود.
یکی بس است
اگر از آنهایی هستید که خانهتان را به مودم اینترنت مجهز کردید و اعضای خانواده در خانه میتوانند از این امکان استفاده کنند، سعی کنید به همین مودم خانگی بسنده کرده و استفاده از آن را در بیرون از خانه محدود کنید. چطور؟ با خانواده صحبت کنید و بگویید یک سرویس اینترنت کافی است و نیازی نیست همه اعضا، اینترنت سیم کارتهای خود را هم فعال کنند. با این کار هم به جیبتان خدمت کردهاید و هم توانستهاید استفاده از اینترنت را در ساعتهای خارج از خانه محدود کنید. زمانی که نوجوان در کلاس درس، گردش، تفریح یا هر کجای دیگر است، حواس و تمرکزش پی اینترنت و استفاده از آن نیست و کمی هم زندگی واقعی را تجربه میکند.
ممکن است بگویید با اینترنت و شبکههای اجتماعی است که از حال نوجوانتان وقتی که خارج از خانه است با خبر میشوید، این از آن توجیهاتی است که خودمان هم میدانیم جایگزینهای بهتری میتوان برایش پیدا کرد. قبل از فرزندمان، بهتر است خودمان به این قانون پایبند باشیم.
غذا حاضر است
این قانون را پیش از همه باید خودتان رعایت کنید. موبایل را با خود سر میز غذا نیاورید. این را تبدیل به یک قانون خانوادگی کنید. موبایلها در حالت سکوت باشد چرا که زنگ تماس و اعلانها میتوانند حواس فرد را پرت کند. بنابراین به همه اعضای خانواده بگویید که زمان نوش جان کردن غذا یک زمان خانوادگی است و افراد باید تمام حواس خود را معطوف به این نشست صمیمانه کنند. اگر خود شما به عنوان والد این مسئله را رعایت نکنید فرزندان شما نیز پشت سر شما به نقض این قانون روی میآورند.
مقید باشید به دور هم غذا خوردن و برگزاری وعدههای غذایی خانوادگی، کمی تحمل کردن برای رسیدن همسر از سر کار، یا فرزندان از مدرسه، ارزش دور هم بودن و بهره بردن از این دورهمی را دارد، حالا که منتظر ماندهاید، بهتر است تمام حواس و تمرکز اهالی خانه به خانواده باشد، موبایلها را زمان میل غذا، از میز و سفره دور کنید.
خواب، خواب است
یکی از ساعاتی که کمترین کنترل بر استفاده فرزندان از اینترنت وجود دارد، زمان پیش از خواب و نیمه شب است. پدر و مادر به خواب میروند و کودک یا نوجوان با هر چیزی که دلش بخواهد و کنجکاویاش فرمان بدهد، تنها میماند. از اثرات سوء فیزیکی کنار موبایل خوابیدن هم که همه مطلع هستند. بنابراین قانون دوم خانواده میتواند این باشد که ساعات قبل از خواب و نیمهشب مودم اینترنت خانه خاموش است و حتی افراد باید موبایلهای خود را در جایی دور از اتاق خواب و در حالت خاموش یا ساکت نگه دارند. ممکن است نوجوانانی که به تازهگی با این قانون روبرو شدهاند بدخلقی کنند و تن به این قانون ندهند. شما نیاز به کمی آرامش و قاطعیت دارید. در عین حال لازم است برنامه را طوری بچینید که یک جایگزین جذاب برای آن داشته باشید. مثل جلسات شعرخوانی خانوادگی، گپ و گفت، مطالعه دست جمعی، فیلم دیدن خانوادگی یا هر کاری که میتوان دسته جمعی انجام داد و جذابیت هم داشته باشد.
از خودش کمک بگیرید
نرم افزارها و اپلیکیشنهایی هستند که به شما این قدرت را میدهند که برای هر کاربری مقدار استفاده روزانه از اینترنت را تعیین کند. به طور مثال شما تنظیم میکنید که نوجوانتان در روز بیش از صد مگ اجازه استفاده از نت را نداشته و خود به خود دسترسیاش از بین میرود. از فرزندتان بخواهید به خوبی دقت کرده و به شما بگویید که روزانه چقدر حجم اینترنت لازم دارد و بهتر است برای شما توضیح بدهد که این حجم را برای چه کارهایی استفاده میکند. شما هم زیادی سختگیر نباشید.
صحبت کنیم
همه راهکارها به قوانین قطعی خانه محدود نمیشود. برای نوجوان آزاد بودنش بسیار حیاتی است و اگر احساس کند در حال محدود شدن از جانب شماست، بالأخره راهی برای دور زدنتان پیدا میکند و آنوقت است که همهچیز خیلی سختتر میشود. پس نقش گفتگو را جدی بگیرید. حتما زمانهایی را با کل اعضای خانواده یا نوجوان بهتنهایی به گفتگو درباره معضلات اینترنت بپردازید. به طور مثال درباره تبلیغات اینترنتی. تبلیغات کالاها و خدماتی که اغلب آنها تقلبی هستند و آن کیفیتی که از آن سخن میگویند را ندارند. به نوجوانتان بگویید که خرید از اینترنت نیازمند تحقیق است و باید از جنس، قیمت واقعی و معتبر بودن فروشنده مطمئن شود.
همچنین در مورد درگاههای پرداخت اینترنتی با او صحبت کنید. به جز اینها میتوانید برایش درباره اغراق و غلو کردن که یکی از عناصر تبلیغات است صحبت کنید تا با خامی جوانی فریب همه تبلیغات را نخورد و فقط در صورت نیاز و اطمینان اقدام به خرید کند. همچنین محتوایی که در فضای مجازی فارسی در جریان است، جا برای نقد زیاد دارد. این انتقادات را به عهده نوجوان بگذارید و با سؤال کردن او را به فکر کردن وادارید: «به نظرت این نوع برخورد با ورزشکارها و بازیگرها و آدمهای معروف درست است؟» «تو اگر از بازیگر محبوبت ناراحت شوی چطور ناراحتیات را عنوان میکنی؟»
به شکل مصداقی به تحلیل اتفاقات جاری در فضای مجازی بپردازید. خانوادگی دربارهاش صحبت کنید تا هم از آنچه در ذهن فرزندتان میگذرد باخبر شوید و هم بتوانید کنترل اوضاع را در صورت غیرطبیعی بودن به دست بگیرید و هم راههای درست را به نوجوانتان نشان دهید.
الگوی خوبی باشید
گوشی از دستتان نمیافتد؟ سر میز غذا و هنگام رانندگی و در مهمانی هم سرتان توی موبایلتان است یا مشغول چک کردن تلگرام و اینستاگرامتان هستید؟ یک رمز قوی روی موبایلتان گذاشتهاید و تا اعضای خانواده از چند کیلومتری گوشیتان رد میشوند دادتان به هوا میرود؟ چطور توقع دارید نوجوانی داشته باشید که بداند چطور استفاده از اینترنت را کنترل و مدیریت کند؟ هم در نحوه استفاده از اینترنت و هم در نوع فعالیت و ادبیاتی که به کار میبرید، الگوی نوجوانتان هستید. پس سعی کنید بیش از هر اقدامی خودتان تبدیل به یک الگوی مناسب شوید.
استفاده بهینه
کودک و نوجوان معمولا در مواجهه اول با اینترنت اولین استفادهای که به ذهنش میرسد دانلود بازیهای مختلف و مشغول شدن با آن است. پس قبل از اینکه تبلیغات و لینکها فرزند شما را به هر کجا که دلشان میخواهد بکشند شما خط و مشی استفاده از آن را روشن کنید. به طور مثال اگر قرار است با خانواده به مسافرت بروید از فرزند نوجوانتان بخواهید اطلاعاتی را از اینترنت درباره مکانهای تفریحی و تاریخی شهر مورد نظر پیدا کرده و برای خانواده شرح دهد. یک کتاب تعیین کنید و دستهجمعی به مطالعه آن بپردازید و از فرزندتان بخواهید درباره نویسنده آن در اینترنت تحقیق کنید. اگر قرار است یک فعالیت فوق برنامه مثل کاشت سبزیجات در خانه راه بیندازید، از فرزندتان بخواهید اطلاعات مورد نیاز را از اینترنت پیدا کند و خلاصه هر راهکاری که به فرزند شما استفاده درست از اینترنت را آموزش دهد.
علاوه بر تحقیق و پژوهش کارهای زیادی در اینترنت میتوان انجام داد که میتواند برآورده کردن آن را به عهده فرزندتان بگذارید. با این کار جلوی سردرگمی و سرک کشیدن به هر کجای فضای مجازی را گرفتهاید و راهی صحیح به فرزندتان نشان دادهاید.
خودتان مهارت پیدا کنید
تمام این راهکارها منوط به این است که خود شما مهارتهای اولیه استفاده از اینترنت و فضای مجازی و شبکههای اجتماعی را بلد باشید. حتی میتوانید از فرزندتان بخواهید که به شما آموزش بدهد. اما بهتر است برای آن وقت بگذارید و آموزش ببینید.
سوتیتر: قبل از اینکه تبلیغات و لینکها فرزند شما را به هر کجا که دلشان میخواهد بکشند شما خط و مشی استفاده از آن را روشن کنید. به طور مثال اگر قرار است با خانواده به مسافرت بروید از فرزند نوجوانتان بخواهید اطلاعاتی را از اینترنت درباره مکانهای تفریحی و تاریخی شهر مورد نظر پیدا کرده و برای خانواده شرح دهد.